Dreigt een nieuw Nigeriaans-Biafraans conflict?

De Nigeriaanse politie arresteert mensen tijdens het proces tegen IPOB-leider Kanu in oktober. Het proces werd uitgesteld naar januari 2022.
© Kola Sulaimon / AFP

Volgens Amnesty International stierven de afgelopen vier maanden in het zuidoosten minstens 115 burgers. De mensenrechtenorganisatie spreekt van ‘een hele reeks inbreuken op de mensenrechten en het internationale recht’. Het Nigeriaanse leger zou zich sinds januari van dit jaar schuldig hebben gemaakt aan moordpartijen, foltering en massale arrestaties.

Filmpjes die te zien zijn op sociale media zijn navenant. De gruwelijkheden zijn weliswaar niet altijd geverifieerd, maar worden des te gretiger rondgestuurd, vooral onder Nigerianen in de diaspora. Binnen Nigeria zelf is Twitter sinds juni geblokkeerd.

Decennialange onvrede

Separatisten in het zuidoosten van het land, door hen ook wel Biafra genoemd, leven al decennialang in onvrede met de Nigeriaanse overheid. Tijdens de Nigeriaans-Biafraanse oorlog tussen 1967 en 1970 zouden naar schatting één miljoen mensen zijn omgekomen. De belangrijkste etnische groep in Biafra, de Igbo, beschouwen die oorlog als een genocide door de Nigeriaanse overheid. Volgens hen ging het om een doelbewuste poging om het land etnisch te zuiveren. Die grotendeels onverteerde gevoelens spelen vandaag weer op.

Tijdens de Nigeriaans-Biafraanse oorlog tussen 1967 en 1970 zouden naar schatting één miljoen mensen zijn omgekomen.

De Igbo voelen zich gediscrimineerd. ‘Wil je als Igbo gaan studeren, moet je bijvoorbeeld veel hogere punten halen om toegelaten te worden dan pakweg een Yoruba of een Hausa’, zegt Chris Uzuegbu, die voor een gesprek met MO* afzakte van Duisburg naar Brussel. ‘Dat soort discriminatie kom je als Igbo overal tegen: in het onderwijs, rechtspraak, politieke vertegenwoordiging, enzovoort.’

Uzuegbu is vertegenwoordiger van de Indigenous People of Biafra (IPOB), de belangrijkste pleitbezorger voor een nieuwe onafhankelijke staat in West-Afrika: Biafra. In december 2020 richtte de IPOB een gewapende tak op, het Eastern Security Network (ESN). Sindsdien namen de spanningen met de Nigeriaanse overheid toe en dreigt het te escaleren tot een volbloed oorlog.

Als reactie op de oprichting van de ESN viel het Nigeriaanse leger het stadje Orlu binnen begin dit jaar. Daarbij vielen verschillende burgerslachtoffers. Door aanhoudende staatsterreur drijft de Nigeriaanse overheid inwoners in het zuidoosten recht in de handen van de separatisten.

In juni werd IPOB-leider Nnamdi Kanu opgepakt in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Volgens de meeste Nigeriaanse media zit Kanu, ook Brits staatsburger, in eenzame opsluiting en wordt hij gefolterd. Kanu wordt aangeklaagd op basis van de terrorismewetgeving. Het proces zou in januari plaatsvinden.

IPOB-leider Nnamdi Kanu in betere tijden — op bezoek in het Europese Parlement in Brussel, 2019

© Arne Gillis

Uitgevonden land

Het is een zoveelste crisis voor de Nigeriaanse overheid onder leiding van president Muhammadu Buhari. In het noorden van Nigeria is er de aanwezigheid van jihadisten van Boko Haram. En ook elders in het land pleiten andere groeperingen voor onafhankelijkheid, soms om etnische redenen, maar soms ook economische. Daarnaast worden delen van het land verscheurd door conflicten tussen nomadische veehouders en landbouwers.

‘Nigeria had nooit mogen bestaan.’

Volgens IPOB-vertegenwoordiger Uzuegbu ligt de kiem van het probleem in de koloniale periode, toen Nigeria onder Brits bestuur viel. Sindsdien zijn de problemen exponentieel verergerd. ‘Nigeria is een uitgevonden land, uitgetekend volgens koloniale lijnen. Het had nooit mogen bestaan’, vindt Uzuegbu.

‘De Nigeriaanse staat is niets meer dan een apparaat tot zelfverrijking. Wat wij willen is zelfbestuur, onze eigen beslissingen kunnen nemen. IPOB staat open voor dialoog en willen eigenlijk een referendum organiseren, maar de Nigerianen weigeren consequent om met ons in dialoog te gaan.’

Analoog met Boko Haram?

Dan liever repressie, lijkt president Muhammadu Buhari te denken. Tussen 1983 en 1985 was hij al eens militair dictator van zijn land. De beproefde methode om maatschappelijke onvrede de kop in te drukken heet in Nigeria: de aanstoker arresteren en voldoende terreur zaaien onder de aanhangers. Een recept dat al vele jaren ongewijzigd bleef, maar nu toch op limieten lijkt te botsen.

Dat leert de geschiedenis van Boko Haram, bijvoorbeeld. Rond de eeuwwisseling was dat nog een kleine lokale groep die zich bezig hield met een mystieke vorm van islam. Het waren radicalen die niet geloofden in de evolutietheorie, maar op zich niemand kwaad deden.

Tot een incident met legereenheden over het dragen van motorhelmen de boel in 2009 deed ontploffen. Er volgde een vuurgevecht waarbij verschillende Boko Haram-leden omkwamen. Leider Mohamed Yusuf werd gearresteerd en later op de dag in het politiekantoor van Maiduguri publiekelijk geëxecuteerd.

Boko Haram groeide sindsdien uit tot de dodelijkste terreurbeweging ter wereld waarvan de naam angst zaait in de harten van vele West-Afrikanen. De Nigeriaanse repressie lijkt zo een monster te hebben gebaard.

IPOB en Boko Haram mogen dan mijlenver uit elkaar liggen qua doelstellingen, ook Uzuegbu ziet een parallel. ‘Het enige antwoord dat de regering kent, is repressie’, klinkt het. ‘Net zoals Boko Haram sterker werd na de repressie, zullen wij ook sterker worden. In ieder geval blijven we vechten tot de onafhankelijkheid’, klinkt het strijdvaardig.

Geslepen messen versus dialoog

Met de oprichting van het Eastern Security Network (ESN) lijken de messen ook aan IPOB-kant geslepen te worden. De Nigeriaanse overheid beschouwt de ESN als een paramilitaire organisatie.

‘Als de overheid geen veilige omgeving voor haar burgers kan creëren, moet je zelf voor die veiligheid zorgen.’

Maar voor Uzuegbu liggen de kaarten anders. Hij ontkent het bestaan van de ESN niet, maar noemt het een noodzakelijk kwaad. ‘De staat vervult haar plicht niet, en dat is het creëren van een veilige omgeving voor haar burgers. Als de overheid daar niet in slaagt, moet je zelf voor die veiligheid zorgen. Dat is precies wat ESN doet.’

De Nigeriaanse overheid beschuldigt het ESN intussen van het doden van politieagenten en soldaten, het platbranden van commissariaten en gevangenissen.

Dialoog met de centrale overheid lijkt uitgesloten. En hoewel de meeste staatsgouverneurs ontevreden zijn over het leiderschap van Buhari, wordt die nauwelijks openlijk bekritiseerd. ‘Als je het tot gouverneur schopt, sta je in het krijt bij de president’, zegt Uzuegbu. Het zorgt er allemaal voor dat de gouverneurs van de Biafra-staten, dikwijls zelf Igbo, zich niet uitspreken over de wenselijkheid van een onafhankelijk Biafra.

Ondertussen dreigt de steeds luidere roep naar Biafraanse onafhankelijkheid steeds brutalere repressie uit te lokken. Welk effect dat zal geven op de in haar voegen krakende Nigeriaanse staat, is voorlopig koffiedik kijken.