De dictators van wie het Westen houdt

Idriss Déby (Tsjaad)

Rama (CC BY-SA 2.0)​

2016 was een topjaar voor Idriss Déby: de Tsjadische president begon aan zijn zesde ambtstermijn en werd hoofd van de Afrikaanse Unie. Met de hulp van de Franse geheime dienst lichtte Déby eind 1990 zijn ex-bondgenoot Hissène Habré uit het zadel. Toen beloofde Déby een nieuwe grondwet en zorgde hij voor enige democratische opening.

‘Maar vandaag zie je een diepe, diepe crisis’, zegt professor Mirjam De Bruijn, West-Afrika-experte aan de universiteit van Leiden. ‘Sinds de verkiezingen op 10 april heeft het regime het internet platgelegd. Waarom? Ze vrezen voor een revolutie, en met reden: het leeuwendeel van de salarissen van leerkrachten en de studiebeurzen worden sinds een paar maanden niet meer uitbetaald, ziekenhuizen functioneren niet, iedereen is aan het staken.’

Waarom krijgt Déby internationaal dan zo weinig tegenwind? ‘Naar buiten toe heeft hij een mooi plaatje opgehangen. Hij is de grote held van het Westen in de strijd tegen de jihad in de regio: zijn soldaten zitten overal, zijn leger is groot en effectief, het bestrijdt Al Qaida en Boko Haram. Ja, het zou verschrikkelijk zijn als ook Tsjaad in chaos vervalt. Maar voor de gewone Tsjadiër is het nu een drama. En de internationale gemeenschap doet haar best om dat niet te zien.’

Salman bin Abdoel Aziz al-Saoed (Saoedi-Arabië)

Public domain (CC0)​

Koning is hij nog niet lang: Salman bin Abdoel Aziz al-Saoed volgde zijn halfbroer Abdoellah in januari 2015 op. Toch heeft hij al heel wat op zijn conto. In januari 2016 executeerde het regime 47 tegenstanders op beschuldiging van terrorisme, onder wie de bekende sjiitische geestelijke Nimr al-Nimr. In maart 2015 mengde een internationale coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië zich in het conflict in Jemen, dat sindsdien nog een stuk bloediger werd.

Ondanks zijn onverzoenlijke autocratie en ultraconservatieve islambeleving is Saoedi-Arabië een traditionele bondgenoot van het Westen, en zal het dat waarschijnlijk ook onder Salman blijven. De wapens die de Saoedi’s in Jemen gebruiken, komen vooral van Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS. “Onze” Geert Bourgeois keurde net nog een vergunning goed om vizieren uit te voeren naar het koninkrijk.

Ook opmerkelijk: Obama stelde in weerwil van het Amerikaanse Congres zijn veto tegen de Justice Against Sponsors of Terrorism Act. Die wet maakt het familieleden van 9/11-slachtoffers mogelijk om leden van het Saoedi-Arabische regime aan te klagen vanwege banden met de kapers. Het Congres overstemde dat veto. Het blijft voorlopig onduidelijk of er echte rechtszaken komen.

Alpha Condé (Guinee)

WEF (CC BY-SA 2.0)​

‘Ik zal de Mandela van Guinee zijn’, verklaarde Alpha Condé toen hij eind 2010 president werd. De verwachtingen waren hooggespannen: Condé, geboren in 1938, was decennialang de grote opposant. Op zijn vijftiende ging hij in Frankrijk studeren, waar hij vele studenten- en andere verenigingen leidde en kritiek leverde op het bewind van Ahmed Sékou Touré, de eerste president van het onafhankelijke Guinee.

Die reageerde op zijn eigen wijze: hij veroordeelde Condé bij verstek tot de doodstraf. In de jaren negentig kwam er democratisering na dertig jaar autoritair bewind, en Condé kon deelnemen aan verkiezingen – of toch op papier. In 1998 werd hij opgepakt. AI, Madeleine Albright, Jacques Chirac, allen eisten ze luid zijn vrijlating. Die kwam er in 2001, een historisch moment.

Als president kreeg Condé advies van onder meer de Hongaars-Amerikaanse miljardair George Soros en de Britse ex-premier Tony Blair. Maar de twijfel of hij zijn beloften wel zal houden groeit. Hij zinspeelt erop de grondwet te wijzigen zodat er een derde ambtstermijn voor hem in zit, politiek rommelt het en er vallen doden bij betogingen. ‘Maar u kunt nog steeds een Mandela worden’, schreven West-Afrikaanse intellectuelen hem in een open brief in Le Monde. ‘Grijp deze kans.’

Ilham Aliëv (Azerbeidzjan)

© Claude Truong-Ngoc​

Ilham Aliëv volgde zijn vader Heydar in 2003 op als president van Azerbeidzjan. Zijn afbeelding zie je niet alleen op grote borden in de hele Kaukasusstaat, maar bijvoorbeeld ook op officiële foto’s naast Maroš Šefčovič, de Slovaakse Eurocommissaris voor de energie-unie. Het land wordt internationaal al langer geprezen als seculiere moslimstaat. Ook als energieleverancier – het bezit aanzienlijke olie- en gasreserves – wordt Azerbeidzjan gewaardeerd, sinds het conflict in Oekraïne en de oplopende spanningen tussen Rusland en de EU meer dan ooit zelfs.

En de liefde is wederzijds. Jarenlang was de permanente groei zowat een vrijgeleide voor Aliëv. Maar door de dalende olieprijzen zit hij nu met een recessie. Dus haalt hij de banden met de EU aan, met als speerpunt de “Zuidelijke Gascorridor”, een miljardenproject dat Azerbeidzjaans gas tegen 2020 vlot in de EU moet krijgen.

Anders dan tegen Wit-Rusland bleven Europese sancties tegen Aliëvs regime altijd relatief beperkt. Het laatste jaar lijkt Bakoe nu toch meer tot toegevingen bereid: in 2014-2015 kregen de weinige onafhankelijke journalisten, ngo’s en oppositieleden die nog in het land waren het hard te verduren, maar met het stokken van de economie lijkt ook de repressie wat bekoeld.

Mahamadou Issoufou (Niger)

Rama (CC BY-SA 2.0)​

Als socialistische kameraad van François Hollande liep Mahamadou Issoufou in januari 2015 in Parijs mee in de Marche Républicaine na de aanslagen tegen Charlie Hebdo. Sinds 2011 is hij president van Niger. In maart werd hij herverkozen met 92 procent van de stemmen.

Doctor Klaas van Walraven, Niger-expert aan de universiteit van Leiden: ‘Issoufou had zeker in het begin een goede naam. Maar ook hij bleek niet vrij van autoritaire reflexen. Zijn politieke rivaal Amadou werd beschuldigd van corruptie en gearresteerd. Toen kreeg je dat die vanuit de cel meedeed aan de verkiezingen, de oppositie die boycotte en Issoufou herverkozen werd met 92 procent. Issoufou is niet zo bruut als Mamadou Tandja, de vorige sterke man, maar hieruit blijkt wel een persoonswissel niet de hele politiek kan veranderen.’

Toch is Issoufou een donor darling. ‘Niger zit gesandwicht tussen conflicthaarden: Boko Haram in Nigeria, Al Qaida in Algerije en Mali. Issoufou wordt wat dat betreft wel de hand boven het hoofd gehouden. Met name door de Fransen, hun kerncentrales lopen op Nigerijns uranium. Zowel Frankrijk als de VS hebben er drones gestationeerd, en het land is essentieel als ogen en oren voor hun inlichtingendiensten.’

Aleksandr Loekasjenko (Wit-Rusland)

Serge Serebro (CC BY-SA 2.0)​

Loekasjenko is een buitenbeentje in deze reeks: Wit-Rusland gold lang als paria. Hij kwam aan de macht in 1994, na de eerste en ook laatste verkiezingen die er naar westerse normen vrij en eerlijk verliepen. Sancties en zwarte lijsten volgden. Tot die vorig jaar deels opgeheven werden, en in februari nog meer. Europese sancties tegen Minsk zijn er nu nauwelijks nog. Waarom?

Ekatérina Pierson, die aan de ULB doctoreert op de Wit-Russische relaties met de EU: ‘In 2008 was er al eens zo’n toenadering, maar vanaf eind 2010 tot 2013 was de verhouding erg slecht. Minsk zag daardoor zijn manoeuvreerruimte in zijn relatie met Rusland erg klein worden. De Wit-Russische economie hangt ook erg af van de Russische, en die is in crisis. De EU waardeert dan weer dat Loekasjenko gastheer was voor de vredesonderhandelingen over Oekraïne, en heeft ook gezien dat jarenlange sancties niets opleverden.’

Is “de laatste dictatuur van Europa” dus weldra verleden tijd is? ‘Nee. Er zijn wel enkele veranderingen – er wordt gepraat over visumversoepeling en mensenrechten, de repressie is wat afgenomen – maar het regime is autoritair van nature, het zal bij babystapjes blijven. En Minsk weet ook dat de EU zijn non-markteconomie nooit zal subsidiëren zoals Rusland dat doet.’

Dit artikel werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts €20 kan u hier een jaarabonnement nemen!