Vrouw zijn in Argentinië is niet meer los te zien van feminisme

Een ‘pañuelazo’ is een actie waarbij voorstanders van de legalisatie van abortus samen hun groene strijddoek in de lucht houden. Mendoza, Argentinë

© María José Thomatis​

Moeder zijn of niet, in Argentinië is het een politieke aangelegenheid. Vrouw zijn is politiek. Terwijl wij in het noordwestelijk halfrond onze feministische ziel aan het herontdekken zijn, maakt in Latijns-Amerika feministisch activisme al enkele jaren deel uit van de dagelijkse strijd van vrouw zijn. Wakkere jonge vrouwen gaan er hand in hand met vorige generaties ten strijde tegen een machistische erfenis. Strijdpunt de afgelopen maanden: het recht op legale abortus; een zaak van leven en dood.

Dé Argentijnse iconen van de strijd van moeders voor hun kinderen zijn de Madres de la Plaza de Mayo, de Moeders van het Meiplein, in Buenos Aires. Deze Moeders zijn al meer dan veertig jaar onophoudelijk op zoek naar hun kinderen die verdwenen tijdens de militaire dictatuur (1976-1983).

In een interview eerder dit jaar vertelde Evel Petrini, een van de Moeders, mij: ‘Wij zijn een beweging die, als God het wil, zich nooit meer mag herhalen. De organisatie ontstond als gevolg van de verdwijning van onze kinderen en we willen dat dit zich nooit meer herhaalt.’ Toch zetten de Moeders door ‘omdat strijden voor waar je in gelooft altijd onontbeerlijk is‘.

Argentijnse zijn is niet meer los te zien van de strijd tegen geweld op vrouwen en voor gendergelijkheid.

Ondertussen staat er in het Zuid-Amerikaanse land een andere beweging van strijdende vrouwen recht. Na de nationale schok van de gewelddadige moord op een vijftienjarig zwanger meisje door haar vriend, trok feministisch Argentinië aan de alarmbel. Een groep kunstenaars en journalisten trok de aandacht op de verontrustend hoge cijfers van feminicide. Iedere 30 uur verloor een meisje of vrouw in Argentinië het leven gewoon omdat ze vrouw is, en de huidige cijfers tonen geen verbetering.

De Ni Una Menos-beweging die hierop ontstond, liet met een schreeuw van zich horen op een massale eerste straatactie op 3 juni 2015. Hun kernspreuk luidt dat ze Geen Enkele Vrouw Minder (Ni Una Menos) meer willen als het gevolg van gendergeweld. Sindsdien is Argentijnse zijn niet meer los te zien van de strijd tegen geweld op vrouwen en voor gendergelijkheid.

Latijns-Amerika volgde. De lijn van hoge geweldcijfers is dan wel pijnlijk door te trekken naar de rest van Latijns-Amerika, ook de hoop van het activisme als reactie hierop is voelbaar doorheen het continent. 3 juni is ondertussen een continentale datum van actie. Individuele gevallen van gendergeweld brengen nationaal protest teweeg. En vrouwenrechtengroepen proberen gendergerelateerde onderwerpen op de nationale agenda te zetten. De politiek volgt traag.

Maar er beweegt iets. Volgens observatoren zorgde de Ni Una Menos-beweging er mee voor dat een van de eisen van de vrouwenbewegingen terug op de politieke agenda kwam: de legalisatie van abortus.

Strijd voor legale, veilige en gratis abortus

Dahiana Belfiori is auteur en maakt deel uit van de Socorristas En Red. Dit zijn feministische activisten die in heel Argentinië informatie in verband met veilige abortus verschaffen en vrouwen hierin begeleiden. Belfiori beschouwt de hedendaagse feministische beweging in Argentinië, met als speerpunt de legalisatie van abortus, als ‘de meest radicale politieke speler van de laatste jaren’.

Een ‘pañuelazo’ is een actie waarbij voorstanders van de legalisatie van abortus samen hun groene strijddoek in de lucht houden. Mendoza, Argentinë

© María José Thomatis​

De legalisatie van abortus is in Argentinië al meer dan tien jaar het strijdpunt van de Nationale Campagne voor het Recht op een Legale, Veilige en Gratis Abortus (La Campaña Nacional por el Derecho al Aborto Legal, Seguro y Gratuito). Op 5 maart presenteerde de Nationale Campagne voor de zevende keer in dertien jaar, en met handtekeningen van meer dan zeventig parlementsleden, een wetsvoorstel voor de decriminalisering en legalisering van abortus.

Het wetsvoorstel zoekt abortus volledig te decriminaliseren en legaliseren tot de veertiende week van de zwangerschap. Vrouwen kunnen volgens het wetsvoorstel van de Campagne niet meer vervolgd worden voor abortus, én ze kunnen terecht in het gezondheidssysteem voor een veilige en gratis abortus.

Volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International is zestig procent van de Argentijnen voor een aanpassing van de huidige abortuswet, die abortus enkel toelaat in het geval van verkrachting of als het leven van de moeder in gevaar is.

Vrouwen uit verschillende hoeken van het politieke spectrum vonden elkaar in hun steun voor abortus.

President Macri liet zijn “gewetensstem” varen en zo kregen ook zijn politieke medestanders groen licht om voor de legalisatie van abortus te stemmen. Vrouwen uit verschillende hoeken van het politieke spectrum vonden elkaar in hun steun voor abortus. Honderden experten en ervaringsspecialisten kwamen gedurende twee maanden aan het woord in een speciale commissie. Feministen organiseerden festivals en debatten, en gaven voordrachten.

Het wetsvoorstel kwam op 13 juni eerst voor de Kamer van Afgevaardigden, waarna de Senaat op 8 augustus het debat verder zette. Voor Argentijnse vrouwen staan deze datums - #13J en #8A op sociale media - symbool voor twee lange dagen en nachten van debat, soms onbegrijpelijke uitingen en onwetendheid, en onverzettelijk straatactivisme.

Strijdtoneel: het parlement, de straat en sociale media

Manifestatie bij de Ambassade van Argentinië in steun voor de legalisatie van abortus

© Javier Perugachi​​

Terwijl het politieke debat in het parlementsgebouw plaatsvond, zetten vrouwen en sociale organisaties hun roep voor legale abortus afgelopen maanden kracht bij op verschillende podia: Op sociale media met de hashtag #AbortoYa (#AbortusNu) en met informatieve video’s en illustraties die de absurditeit van de huidige abortuswet aanklagen. Op straat met een groene sjaal die icoon werd voor de strijd voor reproductieve rechten in Argentinië en op het continent.

Gabriela Rottaris, feministe en journaliste die in Buenos Aires over de manifestaties berichtte, vertelt: ‘Ook vandaag blijven we de straat opgaan met onze groene sjaal. Wanneer we iemand met het groen symbool voor de legalisatie van abortus tegenkomen, wisselen we blikken uit. Je voelt dat we handlangers zijn en deel uitmaken van dezelfde strijd.’

Jonge Argentijnse vrouwen dragen hun groene sjaal met evenveel trots als de Argentijnse Moeders van het Meiplein hun witte iconische sjaal opzetten. Gemeenschappelijk punt: onophoudelijk opkomen voor waar je in gelooft.

‘De (zak)doek heeft een belangrijke betekenis in Argentinië’, vertelt Rottaris. ‘Het is een symbool voor de strijd. De pioniers waren de Moeders en Oma’s van het Meiplein, die met hun witte doek de dictatuur uitdaagden. Het zijn vrouwen die een revolutie startten en ons vergezellen in deze strijd.’

De harde realiteit versus morele overwegingen

Volgens Amnesty International riskeren in Argentinië ieder jaar een half miljoen zwangere vrouwen hun leven door een illegale abortus zonder professionele medische begeleiding. Sinds 1983 overleden meer dan drieduizend vrouwen als gevolg van onveilige abortussen.

Enkele dagen voor de stemming in de Senaat overleed een vrouw van 22 jaar als gevolg van een clandestiene abortus in de provincie Santiago del Estero. Volgens het gezondheidscentrum waar de vrouw terechtkwam, ging het over het derde overlijden dit jaar in het centrum als gevolg van een clandestiene abortus.

Activisten die voor de legalisatie van abortus strijden, benadrukken dat de abortusstem geen morele kwestie is. De kern van de zaak is niet voor of tegen abortus zijn. De vraag is of we het er mee eens zijn dat vooral arme meisjes en vrouwen overlijden aan complicaties bij een illegale en gevaarlijke abortus. ‘De rijken aborteren, de armen sterven’, luidt het. Volgens pro-abortus activisten is een staat die het recht op abortus niet garandeert bijgevolg schuldig aan institutionele feminicide.

‘De rijken aborteren, de armen sterven.’

Voorstanders van de voorgestelde abortuswet benadrukken dat het abortusdebat een thema van volksgezondheid is. Tegenstanders maken zich sterk de twee levens te willen redden, dat van de moeder en het kind. Abortus zou moord zijn. Hypocriet, vinden de voorstanders, gezien de realiteit van moedersterfte bij clandestiene abortussen en de vele kinderen die in armoede of alleen opgroeien.

Het gaat ten slotte om de autonomie en beslissingsrecht van vrouwen over hun eigen lichaam. Belfiori benadrukt het symbolische niveau van de voorgestelde abortuswet: ‘Wij hebben het recht op seksueel plezier dat niet noodzakelijk verbonden is met voortplanting. Het is niet voor niets dat een van de leuzen van deze campagne “Moederschap uit eigen wens, of geen moeder zijn” was.’

De nacht van 8 augustus volgen medestanders van de legalisatie van abortus samen de stemming in de Senaat in Mendoza, Argentinië.

© Leandro Fernández / Sin Retorno​

In Argentinië vond afgelopen maanden een bewogen maatschappelijk debat plaats waarbij de emoties hoog opliepen. Enkele confrontaties op straat waren niet vrij van geweld.

Maar de denkwijze van de Campagne voor de legalisatie van abortus is logisch: ‘Seksuele opvoeding om te beslissen, anticonceptie om niet te aborteren, legale abortus om niet te sterven.’

Anti-abortus manifestanten op 8 augustus buiten de Senaat.

© Erick Dau​

#13 & #8

Lokale kronieken beschrijven 13 juni als een van de koudste nachten van het jaar, in scherp contrast met de warme samenhorigheid van pro-abortusmanifestanten. Tijdens die winternacht op het zuidelijk halfrond volgden tienduizenden vrouwen in Buenos Aires aan het parlementsgebouw live het debat en de stemming in het Huis van Afgevaardigden. Na een marathonsessie van 22 uur stemden 129 leden voor legalisering en 125 tegen, met een onthouding. De ontlading rond het parlementsgebouw verspreidde zich in foto’s en video’s naar vrouwen die in de rest van de wereld de stemming volgden.

‘De kou was intens, maar binnen ieder van ons brandde het vuur van de strijd.’

Rottaris vertelt: ‘We hielden het waken vol met zang, optredens en voordrachten. De kou was intens, maar binnen ieder van ons brandde het vuur van de strijd. De nacht van 13 juni was een stap vooruit. We vierden en huilden van geluk en vielen elkaar in de armen. Het plein voor het parlement was helemaal omgebouwd tot een kamp. We deelden mate en dekentjes.’

Tijdens de nacht van de stemming in de Senaat op 8 augustus was het de regen die de overtuiging van de Argentijnse vrouwenbeweging voor hun zaak sterk maakte. Honderdduizenden vrouwen en medestanders volgden in Buenos Aires en provinciesteden doorheen het land de zitting. In 71 wereldsteden van 35 landen kwamen voorstanders van de nieuwe abortuswet groen gekleurd samen bij de Argentijnse ambassades en consulaten; van Latijns-Amerikaanse hoofdsteden tot in Brussel en Tokio.

De nacht van 8 augustus volgen medestanders van de legalisatie van abortus samen de stemming in de Senaat in Mendoza, Argentinië.

© Leandro Fernández / Sin Retorno​​

Manifestatie bij de Ambassade van Argentinië in steun voor de legalisatie van abortus

© Javier Perugachi​​

Manifestatie bij de Ambassade van Argentinië in steun voor de legalisatie van abortus

© Javier Perugachi​​

Rond het parlementsgebouw in Buenos Aires vertegenwoordigden blauwe doeken de aanzienlijk minder talrijke maar aanwezige tegenstanders van de groene pro-abortusstemmen. Rottaris zag hoe het blauwe kamp minder vertegenwoordigd was: ‘Het viel op dat ze religieus en militair geïnspireerd waren. Ze baden en zongen religieuze liederen.’

Senatoren zeiden nee tegen miljoenen vrouwen

Op 8 augustus stemde een kleine meerderheid senatoren - vooral blanke mannen van boven de vijftig - tegen de nieuwe abortuswet. Meer dan zestien uur debat in de Senaat en intensieve straatmobilisaties rond het Congresplein lieten voorstanders van de voorgestelde wet teleurgesteld achter. Van de 71 senatoren aanwezig bij de zitting stemden 31 voor en 38 tegen het wetsvoorstel, twee senatoren onthielden zich. Het wetsvoorstel voor de legalisatie van abortus kan pas opnieuw ingediend worden bij de volgende parlementaire legislatuur in 2019. Voorlopig blijft de huidige abortuswet uit 1921 van kracht.

Anti-abortus manifestanten op 8 augustus buiten de Senaat.

© Erick Dau​

Maar de feministische toon is gezet. Volgens Argentijnse feministen heeft het patriarchaat zijn beste tijd gehad. Vroeg of later zal abortus legaal zijn. ‘De straat won’, schrijft het alternatieve medium Emergentes, verwijzend naar de maandenlange massale actievoering van feministen en vrouwenorganisaties.

Volgens velen was het de aanhoudende druk van straatacties die het debat rond abortus zo ver bracht. Dit jaar was het de eerste keer dat de Nationale Campagne voor het Recht op een Legale, Veilige en Gratis Abortus er in slaagde het wetsvoorstel voor de legalisatie van abortus tot in het parlement te krijgen.

Abortus is na maandenlange debatten maatschappelijk uit de clandestiniteit gehaald.

Voorstanders van de legalisering van abortus zijn het er over eens: Ondanks de negatieve stemronde in de Senaat komen de Argentijnse vrouwen er als winnaars uit. Abortus is na maandenlange debatten maatschappelijk uit de clandestiniteit gehaald. ‘Abortus is op straat al legaal’, klinkt het. Ook Belfiori besluit dat de vrouwen iedere keer sterker uit de strijd komen. ‘We hebben een culturele veldslag gewonnen en er is geen weg meer terug.’

De strijd tussen een conservatieve politieke en religieuze klasse en een Argentijnse generatie vrouwen woedt ook op het niveau van de berichtgeving. Terwijl de traditionele conservatieve media hun lens binnen in de Senaat hielden, sloegen de alternatieve (veelal internet-)media de handen in elkaar om de enorme opkomst op straat zichtbaarheid te geven.

Het was de Katholieke Kerk

Argentinië is een religieus land. De Argentijnse Paus Franciscus mag dan wel progressief zijn als het op sociale gerechtigheid aankomt, hij legt niet dezelfde denkoefening aan de dag als het om vrouwenrechten gaat. Twee dagen na de stemming in de Kamer van Afgevaardigden noemde Paus Franciscus – zonder naar Argentinië te verwijzen - abortus een wreedheid te vergelijken met nazipraktijken.

Anti-abortus manifestanten op 8 augustus buiten de Senaat.

© Erick Dau​

Bisschoppen en priesters in het Zuid-Amerikaanse land gingen direct in de aanval en lieten zich in aanloop naar de stemming in de Senaat negatief uit over de voorgestelde abortuswet. Tijdens de nacht van het debat in de Senaat hield de Aartsbisschop van Buenos Aires een Mis voor het Leven in de kathedraal van Buenos Aires. Voor een aanzienlijk deel van de senatoren gaven morele en religieuze overtuigingen de doorslag in hun stem. Woorden als “de Maagd” en “God” vonden hun weg naar het debat.

Toonaangevende stemmen spreken zich uit tegen de hypocrisie van de Kerk.

Toonaangevende stemmen spreken zich uit tegen de hypocrisie van de Kerk, die tijdens de dictatuur een oog dichtkneep bij de foltering van zwangere vrouwen in clandestiene detentiecentra.

Ondertussen neemt een nieuwe beweging activisten het op voor de scheiding van Kerk en Staat. Symbool en kleur van dienst: Een oranje parlementsgebouw en kerk met een streep tussen getrokken. Individuele Argentijnen die het belang van het onderscheid tussen morele overtuiging en de harde realiteit van de dood van duizenden vrouwen inzien, overwegen hun terugtrekking uit het Katholieke instituut.

Latijns-Amerika is een religieus continent en de macht van de Katholieke Kerk, en steeds meer evangelische kerken, is voelbaar. Abortus is enkel volledig legaal in Uruguay, Cuba, Guayana en Puerto Rico, en in Mexico in México Stad. In El Salvador, Honduras, Nicaragua, en Haïti is abortus onder alle omstandigheden verboden. Bij tal van gendergerelateerde onderwerpen staan religieus geïnspireerde actiegroepen op die tegen de vooruitgang van sociale bewegingen voor gendergelijkheid ten strijde trekken. De welgekende backlash.

Politieke afstraffing

Vrouwelijk Argentinië volgde de politieke debatten woord na woord op. De sessie in de Senaat is massaal gevolgd op YouTube en verwijzingen naar het abortusdebat waren trending op Twitter. Deze vrouwen die hun hoop op veilige en legale abortus aan zich voorbij zagen gaan, stellen dat de “vertegenwoordigers van het volk” de gevolgen wel zullen voelen bij de volgende verkiezingen.

‘De argumenten van de anti-abortus senatoren maakten mij zo boos’, zegt Rottaris. ‘We moesten een senator aanhoren die zei dat geweldplegingen en verkrachtingen binnen de familie niet gewelddadig zijn.’

Sociaal media-applaus voor en -gewoel tegen uitspraken van de senatoren worden met ongeloof gedeeld op de Facebook en Twitter. De feministische- en vrouwenbewegingen zijn niet alleen een sociale kracht. Ze beseffen ten volle hun politiek potentieel.

De feministische- en vrouwenbewegingen zijn niet alleen een sociale kracht. Ze beseffen ten volle hun politiek potentieel.

Een veel terugkerende naam is Cristina López Valverde die er geen probleem in zag mee te delen: ‘Ik heb het wetsvoorstel niet gelezen, ik stem tegen.’

Senator Mayans, van de partij van president Macri, had het over God en de Maagd en over de moeders van Vivaldi, Mozart en Da Vinci die geen abortus gepleegd hadden.

Applaus voor senator Pino Solanas. Een man van 82 jaar die het woord “verlangen” in het debat bracht en na de stemming de vrouwen een riem onder het hart stak. De dictatuur is in Argentinië nooit ver af, maar de nadruk moet niet altijd op een zwart verleden liggen. Solanas plaatst de Argentijnse vrouwen buiten het parlement in de geschiedenis van een land dat terugvecht: ‘Vandaag is geen nederlaag. De vrouwen buiten zijn er in geslaagd, na jarenlang mobiliseren, een fundamenteel debat op de agenda te plaatsen van Argentinië dat altijd al avant-garde was in Latijns-Amerika. De dictatuur duurde zeven jaar. En Argentinië was het land dat wereldwijd een voorbeeld was met de veroordeling van de genocideplegers van deze dictatuur dankzij een voorbeeldige rechtspraak.’ Hij besluit: ‘Dus dit zeg ik aan de vrouwen buiten: “Bravo meisjes, jullie hebben de eer en waardigheid van de Argentijnse vrouwen hoog gehouden.”’

Ex-presidente Cristina Fernández de Kirchner, die tijdens haar acht jaar als presidente de legalisering van abortus niet naar voor schoof, stemde deze keer toch voor legalisering. Ook de ex-presidente legt de eer en hoofdrol bij een generatie jonge Argentijnse meisjes en vrouwen wanneer ze uitlegt waarom ze voor de legalisatie van abortus stemde: ‘Het waren de duizenden en duizenden meisjes die de straat opgingen, het was hoe ik hen de feministische kwestie zag aanpakken, hoe ze kritisch de realiteit beschreven van een patriarchale maatschappij.’

De nacht van 8 augustus volgen medestanders van de legalisatie van abortus samen de stemming in de Senaat in Mendoza, Argentinië.

© Leandro Fernández / Sin Retorno​

De glitterrevolutie

De vrouwenbeweging in Argentinië ontstond niet uit het niets. Al meer dan dertig jaar lang wordt er ieder jaar een Nationale Ontmoeting van Vrouwen gehouden. In 1991 slaagden Argentijnse feministes er, als eerste Latijns-Amerikaanse land, in een quota-wet voor vrouwen in het parlement te begeleiden. En hun medestrijders van de LGTB-gemeenschap lobbyden in 2010 succesvol voor het homohuwelijk.

Vandaag neemt de Nationale Campagne voor het Recht op een Legale, Veilige en Gratis Abortus het voortouw. Belfiori beschrijft de huidige situatie als een historisch moment: ‘Over geen enkel sociaal gegeven is zo uitgebreid en lang gedebatteerd geweest in heel het land als de legalisatie van abortus’, vertelt ze.

‘In ieder dorp en iedere stad in Argentinië zijn er compañeras die al jarenlang voor de campagne actie voeren, en we zetten voort’, zegt ze. ‘Het verschil vandaag is dat we niet meer vijf man en een paardenkop zijn. We zijn miljoenen.’

De groene golf voor het recht op abortus die vandaag opstaat wordt gedragen door een jonge generatie meisjes. Argentijnse vrouwen drukken hun trots uit over de Argentijnse jeugd, meisjes én jongens, gewapend met groene doek rond hun rugzak en groene glitter op het gezicht.

De Argentijnse auteur en journaliste Luciana Peker beschreef in juni dit jaar de revolutie van de dochters). Ze schrijft: ‘De ongelofelijke Hulks van Argentinië hebben geen overdosis spieren, ze dragen glitter tegen de historische negatie door het machismo.’

‘Deze revolutie verbindt ons met alle vrouwen die voor ons vochten.’

‘Maar dit is een revolutie van allemaal’, benadrukt Belfiori, ‘niet alleen van de dochters, of van de jongsten.’ Belfiori legt uit dat deze beweging de generaties overstijgt en een recht opeist dat bestaande structuren door elkaar schudt. ‘Deze revolutie verbindt ons met alle vrouwen die voor ons vochten: de oma’s en zij die geen oma’s waren omdat ze aborteerden. Ze kwamen de straat op om te vechten voor hun rechten. Vanuit hun lichamen ontstond de revolutie. Het is daar waar de feministische inzet zichtbaar is waar de jongeren zich in kunnen vinden, in al het werk, de studie, het geduld van jaren feministische strijd.’

Moraal van het abortusverhaal: Samen sterk

Een ‘pañuelazo’ is een actie waarbij voorstanders van de legalisatie van abortus samen hun groene strijddoek in de lucht houden. Mendoza, Argentinë

© María José Thomatis​

De moraal van het abortusverhaal in Argentinië en Latijns-Amerika is niet de conservatieve en religieuze moraal. In persoonlijke sociale media berichten benadrukken Argentijnse vrouwen de solidariteit en samenhorigheid die ze tijdens de afgelopen maanden voelden. Rottaris: ‘Ik geloof dat de bijnaam “groene golf” die onze beweging kreeg niet beter gekozen had kunnen zijn. We zijn echt met zo velen. Op foto’s zie je een groene zee. Je voelt je empowered, vergezeld, opgenomen in de revolutie.’

Het is net dat gevoel van samen sterk dat ook de Moeders van de Plaza de Mayo sterkte in hun strijd. Evel Petrini: ‘De fundamentele basis van iedere strijd is solidariteit. Niemand wint met individualisme. De Moeders zijn sinds het prille begin overtuigd dat de strijd collectief moet zijn.’

Deze hedendaagse collectieve strijd van vrouwen gaat verder dan de Argentijnse landsgrenzen. Voorvechters van seksuele en reproductieve rechten op heel het continent voelen zich geïnspireerd en verbonden met de Argentijnse vrouwen. De groene golf overspoelt het continent en trekt de aandacht van vrouwen wereldwijd.

In andere Latijns-Amerikaanse landen, zoals Ecuador en Brazilië, zijn vrouwenbewegingen aan het bekijken om een gelijkaardige wet naar voor te schuiven. In Chili is dit jaar een eigen universitaire feministische revolutie op gang gekomen.

Op sociale media en in columns bedanken vrouwen de Argentijnse feministes voor hun inspiratie en kracht. ‘Er is geen weg meer terug’, vertelt Belfiori. ‘Dit alles ontroert mij zo. Net zoals toen ik een abortus pleegde ik mij opgelucht voelde, valt er nu een gewicht van mijn schouders.’

Zoals senator Fernando Solanas tijdens het abortusdebat in de Senaat voorspelde: ‘Niemand kan de golf van deze nieuwe generatie stoppen.’