Griekse goudkoorts toont dat Panama Papers geen alleenstaande ontduiking zijn

Link

Lees ook: ‘Goudmijn levert Griekse staat niets op’

De schuldeisers van Griekenland denken van wel, maar sommige Europese beleidsmakers blijken twee petten te hebben. Onder de ene stimuleren ze belastingontduiking, onder de andere eisen ze dat Griekenland zijn financiën op orde krijgt. De Griekse goudkoorts is een herinnering aan het feit dat de PanamaPapers slechts de top van een ijsberg zijn.

Investeer in Griekenland

Aan de leningen die Griekenland krijgt, zijn voorwaarden verbonden. De Europese Commissie wil een verbetering van het ondernemersklimaat. Het IMF wil buitenlandse investeringen aantrekken. Om die redenen werd een “Investeer in Griekenland” (IIG) agentschap opgericht. IIG zorgt er ondermeer voor dat het Canadees bedrijf Eldorado Gold een export-lening en belastingvoordelen kan krijgen voor mijnbouwinvesteringen in Griekenland, maar ook dat hun Griekse goudmijn Perama Hill van een fast-track procedure kan genieten. Daardoor heeft deze open goudmijn geen finaal Milieu Effecten Rapport (MER) nodig.

Griekenland doet zo wat het IMF van het land eist, in een door beide partijen getekend memorandum uit 2013: ‘Om investeringen te faciliteren zullen we tegen eind 2013 wetten goedkeuren die het systeem van licenties en vergunningen voor investeringen sterk zal stroomlijnen (rond het operationele, milieu, landgebruik en publieke infrastructuur), door het verminderen van hun aantal.’

Na het aantreden van de Syriza-regering in januari 2015 winnen de EU-regelgeving rond het maken van een MER, de Europese waterrichtlijn en ook het Verdrag van Aarhus aan belang. Dat laatste verdrag garandeert ondermeer burgerinspraak bij besluitvormingen die het milieu op grote schaal beïnvloeden. Syriza spreekt zich niet meer zo radicaal tegen de goudmijnen uit als voor de verkiezingen, maar hamert er op dat wetten toegepast moeten worden. Eldorado Gold wil deze maand weten of het verder kan graven naar het Griekse goud of niet.

Amsterdamse postbus X wint van Griekse staatskas

Nederland en Luxemburg zijn vandaag de twee grootste directe buitenlandse investeerders in Griekenland. Ongeveer 80 procent van de Nederlandse “investeringen” in Griekenland behoort toe aan Nederlandse postbusfirma’s.

In Nederland promoot Jeroen Dijsselbloem, de minister van Financiën, de postbusbedrijven. Als voorzitter van de Eurogroep zegt hij Griekenland zijn financiën op orde te willen krijgen.

De Nederlandse Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) ontdekte dat Eldorado Gold zeker 12 postbusfirma’s op één adres in Nederland heeft en dat één van hen bijna 2 miljoen euro betalingen aan Griekenland kon ontwijken.

Dat gaat zo in zijn werk. De in Griekenland gevestigde dochteronderneming Hellas Gold financiert haar activiteiten door de uitgifte van obligaties. Een in Nederland gevestigd postbusbedrijf koopt die. Op hun beurt financieren de postbusfirma’s deze aankoop met leningen van een in Barbados gevestigd bedrijf dat op zijn beurt in handen is van het Canadese Eldorado Gold. Resultaat: miljoenen die de Griekse staat misloopt.

In Nederland promoot Jeroen Dijsselbloem, de minister van Financiën, de postbusbedrijven. Als voorzitter van de Eurogroep zegt hij Griekenland zijn financiën op orde te willen krijgen.

De Griekse rechtsstaat: twee maten en twee gewichten

Griekse ministers zagen overtredingen van bouwvoorschriften door de vingers en verwaarloosden de wetgeving inzake gevaarlijke afvalstoffen. Vervuiling met zware metalen in rivieren rond de Olympiadamijn bleven ongestraft. De boswetgeving werd tijdens het zomerreces van 2014 door het Parlement gejaagd. Ter elfder ure werd een clausule toegevoegd die het bouwen van een cruciaal onderdeel van de mijninfrastructuur van Eldorado Gold in een bos mogelijk maakte. Snel nadien, op 8 oktober 2014, kreeg het bedrijf de nodige bouwvergunning.

Voor de dorpelingen die zich tegen de goudwinning verzetten gelden andere maatstaven. Reportages en afgetapte telefoongesprekken van journalisten worden aanvaard als ‘bewijs van criminele activiteiten’. De journalist Kostas Vaxevanis publiceerde wie er in Griekenland belastingen ontduikt, op basis van informatie die Christine Lagarde, baas van het IMF, aan de Griekse overheid gaf. Niet de belastingontduikers, maar de journalist werd voor het gerecht gebracht.

In totaal zijn al meer dan 300 activisten aangeklaagd, vaak voor deelname aan een protestmars waar ze hun mond bedekken in anticipatie van het door de politie gebruikte traangas.

In totaal zijn al meer dan 300 activisten aangeklaagd, vaak voor deelname aan een protestmars waar ze hun mond bedekken in anticipatie van het door de politie gebruikte traangas. (© Stavroula Poulimeni​)

Een Canadees-Griekse goudgeschiedenis

Tot zijn failliet in 2003 graaft de Canadese firma TVX Gold naar het Griekse goud in de regio. Een buitengerechtelijk akkoord ontheft TVX van elke aansprakelijkheid voor milieuschade. Het visserdorp Stratoni kende als gevolg van de directe lozing van mijnafval een verbod op vissen en zwemmen. Toen een dam in 2002 barstte kleurde de hele baai rood met mijnafval. Ook de schulden aan de Griekse sociale zekerheid worden kwijtgescholden.

‘Elke keer dat een land minder dan de werkelijke waarde voor zijn grondstoffen krijgt, wordt het verraden.’

Tot januari 2013 moesten mijnbouwbedrijven in Griekenland geen royalties betalen op het erts dat ze wonnen. Gebruik makend van een oude wet gaf de Griekse staat gratis toegang tot zijn natuurlijk kapitaal ter waarde van miljarden. Diezelfde staat draait wel op voor kosten die een gevolg zijn van milieuschade bij goudontginning, zoals in Stratoni. De econoom Joseph Stiglitz schreef dat ‘Elke keer dat een land minder dan de werkelijke waarde voor zijn grondstoffen krijgt, het land verraden wordt. Er is in feite een transfer van het gemeenschappelijk goed naar diegenen die de grondstoffen aan een korting krijgen.’

Over korting gesproken: in december 2003 koopt de Griekse staat de mijnen van TVX voor 11 miljoen euro. Een paar uur later werden ze verkocht aan Hellas Gold S.A. voor dezelfde prijs. In 2011 noemde de Europese Commissie die laatste overeenkomst onrechtmatige staatssteun. Het beval de Griekse staat om 15 miljoen euro terug te vorderen, vermeerderd met rente. Maar volgens het adviesbureau Behre Dolbear International was de deal toen 403 miljoen euro waard.

De Griekse regering doet er vervolgens alles aan om geen 15 miljoen euro plus rente van Hellas Gold terug te vorderen. In december 2015 verwierp het Europees gerechtshof voor de tweede keer het beroep van de Griekse staat. Dit doet denken aan de Belgische minister van Financiën Johan van Overtveldt, die weigert om 700 miljoen onrechtmatige staatssteun aan multinationals terug te vorderen. Van Overtveldt opende zijn beroep tegen deze uitspraak van het Europese hof de dag na de onthulling van de PanamaPapers.

Schimmige deals

Ook in Griekenland doen Ministers van Financiën de wenkbrauwen soms fronsen. In 2011 werd de voormalige minister van Financiën George Papaconstantinou Minister van Milieu. Meteen verstrekte hij Hellas Gold de ontbrekende vergunning om het werk aan in Halkidiki te beginnen.

George Papaconstantinou is zeker niet de enige controversiële minister in dit dossier. Hij probeerde namen van zijn familieleden uit een lijst van Grieken met Zwitserse bankrekeningen te schrappen.

Voormalig minister van Ontwikkeling, Akis Tsoxatzopoulos, die het contract van de concessie ook ondertekende, werd gearresteerd voor witwaspraktijken en op 7 oktober 2013 vloog hij achter de tralies, voor 20 jaar. Voormalige vice-minister van Economische Zaken, Christos Pachtas werd uit zijn ambt geheven nadat hij 17 hectare beschermd oerbos rond Halkidiki in luxehuizen omtoverde. Het oerbos in Halkidiki is door zowel Griekse als Europese Natura 2000 wetten beschermd.

Drie controversiële ministers: vlnr Akis Tsoxatzopoulos, George Papaconstantinou en Christos Pachtas

© Stavroula Poulimeni​

Ook de baai waar de goudmijnen zich situeren is van grote ecologische én toeristische waarde. De ramp in Stratoni zou zich op veel grotere schaal kunnen herhalen. De dam die 346 miljoen ton vloeibaar en hoog toxisch mijnafval moet scheiden van de ruimere omgeving en baai kan niet tegen aardbevingen groter dan 6 op schaal van Richter. Sinds 1953 waren er in Griekenland 13 zwaardere aardbevingen, zoals die van 6.5 in het vlakbij gelegen Thessaloniki, in 1978.

De crisis, vanuit het perspectief van de Grieken

De Griekse Professor Giorgos Kallis, gespecialiseerd in ecologische economie en politieke ecologie, zegt dat wat Griekenland vandaag beleeft “een regressie is van een ontwikkeld land naar een ontwikkelingsland, vergelijkbaar met het proces waar veel Latijns-Amerikaanse landen in de jaren 1980 door gingen. De enige functie van een ontwikkelingsland is de wereldwijde economie te voorzien van goedkope grondstoffen, vaak ten koste van de eigen bevolking en ontwikkeling.’

Volgens Kallis is het overigens geen toeval dat het goud -waarvan de aanwezigheid al langer gekend is- in deze tijd van zware crisis wordt uitgegraven. ‘De crisis verlaagt het kostenplaatje van de hele onderneming. De arbeidskost is een kwart goedkoper, gezondheids- en milieubescherming zijn geen prioriteit en controles zoals een studie over de impact op het milieu worden overgeslagen.’

In Skouries zou slechts 0,81 gram goud per ton erts aanwezig zijn, in vergelijking met 1,02 in de momenteel producerende goudmijnen. Door deze slechte verhouding kan ontginning enkel winst maken als de goudprijs hoog is, of de kosten extra laag worden gehouden.

In Skouries zou slechts 0,81 gram goud per ton erts aanwezig zijn

bron: Facebook

Kallis merkt ook nog op dat de crisis een voorwaarde is om in Griekenland op profijtelijke wijze aan goudwinning te kunnen doen. Die mening kwam er nog voor Wikileaks begin april jongstleden een telefoongesprek van het IMF publiceerde, waarin topfunctionarissen Poul Thomsen en Delia Velkouleskou een goede timing voor de volgende Griekse kredietcrisis bespreken. Het IMF wil Griekenland op die manier tot nog meer toegevingen dwingen. Na dit explosieve lek eist premier Tsipras een verklaring van het IMF, dat voorlopig geen commentaar geeft. Deze affaire bevestigt het vermoeden van veel Grieken dat de crisis gecreëerd werd. In Halkidiki spreekt men over de kolonisering van Griekenland.

Race tegen de tijd

Intussen wordt hard gewerkt aan de uitgebreide handelsovereenkomst tussen de EU en Canada. Als deze Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) geratificeerd wordt, dan kan Eldorado Gold de Griekse staat voor een arbitragehof aanvechten als diens regering ook maar iets doet om de werking van de mijn te verhinderen. Dit Canadees-Europese pact werd in 2014 ondertekend en zou in 2016 geratificeerd moeten worden. Voor de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, is die ratificatie nu een topprioriteit. Het Waals Gewest liet op 13 april echter weten dat het de Belgische handtekening zal tegenhouden.

Tussen het aantreden van Syriza in januari 2015 en vandaag is er sprake van een zekere versoepeling in de houding naar Eldorado Gold. In augustus 2015 besloot de Syriza minister van Productieve wederopbouw, Panagiotis Skourletis, om de machtigingen verleend aan Hellas Gold terug te trekken. Dit veroorzaakte een tijdelijke onderbreking van het werk en in het laatste kwartaal van 2015 schreef Eldorado Gold in één pennenstreek 1,25 miljard US $ waarde aan Griekse mijnen af. Het bedrijf beweert dat Griekenland op twintig jaar tijd één miljard belastingen zou ontvangen.

Nochtans moet Eldorado Gold geen royalties betalen op het goud dat het in de Skouries mijn boven haalt. De Canadezen geven de Griekse regering een ultimatum: alle vergunningen tegen april 2016 of we pakken onze valiezen. Tussen het aantreden van Syriza eind januari 2015 en eind januari 2016 daalde het aandeel van Eldorado Gold van 8 naar 2 dollar per aandeel. De CEO van Eldorado Gold moet er geen boterham minder door eten. Paul Wright is een van de best verdienende CEO’s uit de industrie.

Maar sinds februari lijkt het tij te keren. Eerst won Hellas Gold een rechtszaak, waardoor het een belangrijke bouwvergunning kreeg. In maart gaf de overheid nog drie vergunningen en op 31 maart sprak Skourletis, ondertussen milieu- en energieminister, verzoenende taal. Hij noemde een “noodzakelijk compromis”. Het aandeel, onder de naam EGO, steeg opnieuw: van 2 naar bijna 4 dollar.

Hellas Gold heeft nog niet alle vergunningen die nodig zijn, maar Syriza staat onder zware druk van de schuldeisers om geen bestaande investeerders weg te jagen. Stel dat Eldorado Gold echt uit Griekenland vertrekt, dan laten ze enorme putten en schade achter. Syriza beseft dat ze die in dat scenario niet eerst nog netjes zullen herstellen.

Hoewel het werk sinds midden januari stil ligt wil de anti-goud beweging zeker geen victorie kraaien. Ze eisen de officiële intrekking van Eldorado Gold’s activiteiten rond Halkidiki, het herstel van de milieuschade in de regio en de regio’s declassering als mijnstreek. Voor veel Griekse betrokkenen staan het politiegeweld, de vervuiling en de belastingontduiking niet los van de trojka en diens voorwaarden om leningen te geven. Zij geloven dat de neoliberale shockdoctrine in hun land toegepast word en durven risico’s te nemen in hun strijd tegen de goudmijnen. In deel twee van dit dossier ontmoeten we het verzet en tonen aan dat het om meer dan één geïsoleerd geval gaat.