Moeten we de Houthi’s onderschatten of net overschatten?

Jemenitische erewachters tijdens een begrafenis van Houthi-militairen die omkwamen bij Amerikaanse bombardementen.

© Khaled Abdullah / Reuters

Ze leken uit het niets te komen, de Jemenitische Houthi’s en hun aanvallen in de Rode Zee. Maar wie de internationale actualiteit wat volgt, weet dat ze al sinds 2004 militair actief zijn in Jemen. MO* zet op een rijtje wat je moet weten om hun positie en militaire acties vandaag beter te begrijpen.

Ons land stuurt een fregat naar de Rode Zee, zo werd deze week beslist, als deel van de Europese beschermingsmissie voor vrachtschepen. Die liggen sinds november 2023 onder vuur van de Jemenitische Houthi’s.

Hoe moeten we de positie van de Houthi’s eigenlijk begrijpen? Waar komen ze vandaan? Waarom vallen ze net nu aan? En wat heeft de oorlog in Jemen te maken met die in de Gazastrook?

Waarom komen de Houthi’s net nu in de internationale aandacht?

Op 19 oktober 2023 lanceerden de Houthi’s een aanval op de haven van Eilat, Israël, als tegenoffensief tegen de Israëlische aanval op Gaza. Maar ze kwamen pas echt in de mondiale schijnwerpers toen ze vanaf november hun vizier verlegden naar de Rode Zee, een cruciale route voor internationaal zeetransport.

Met veel bravoure en uitgekiende mediacampagnes kondigden ze hun doelwitten aan: commerciële schepen die op de een of andere manier een link hebben met Israël. Intussen werden zo op de Rode Zee al tientallen schepen aangevallen.

Een eerste tegenaanval kwam er op 12 januari. De VS en het VK voerden bombardementen uit, met de steun van Canada, Australië, Nederland en Bahrein. Het doel was om de economisch belangrijke transportroute te vrijwaren. Het bracht weinig verandering: de Houthi’s gingen verder met hun sporadische aanvallen op vrachtschepen in de Rode Zee.

Al sinds 2004 organiseren de Houthi’s zich paramilitair. Ze eisten altijd meer zelfbeschikkingsrecht en erkenning, onder meer van hun cultuur en religie.

Op 23 januari volgde een tweede Amerikaans-Brits offensief op militaire Houthi-doelwitten. Ook België blijft, als lidstaat van Europa, niet toekijken. Ons land besliste om deel te nemen aan een Europese verdedigingsgordel voor de internationale koopvaardijschepen. Jemen is daardoor een stap dichter bij ons bed gekomen.

Wie zijn de Houthi’s?

Kort gesteld zijn de Houthi’s de feitelijke (maar internationaal niet erkende) autoriteit in Noord- en West-Jemen. Ze worden ook Ansar Allah genoemd en behoren tot de Hasjemieten, een elite uit Jemen. Ze komen uit Noord-Jemen en behoren tot een sjiitische tak van de islam: het zaïdisme.

Al sinds 2004 organiseren de Houthi’s zich paramilitair. Ze vochten zes oorlogsronden uit met het voormalige centrale bestuur in de Jemenitische hoofdstad Sanaa. Hun eisen toen: meer zelfbeschikkingsrecht en inspraak, en erkenning van hun cultuur en religie.

In 2014 trokken de Houthi’s naar de hoofdstad en even later namen ze de controle van Sanaa over. Sinds 2015 zijn ze in oorlog met een regionale coalitie die wordt geleid door Saudi-Arabië. Deze coalitie lanceerde een oorlogsoperatie tegen de Houthi’s om de toenmalige Jemenitische president Mansur Hadi te steunen. Die was door de Houthi’s verjaagd uit de hoofdstad.

Saudi-Arabië krijgt daarbij steun van anti-Houthimilities in Jemen, en onder meer zuidelijke milities krijgen op hun beurt technische steun en aansturing van de Verenigde Arabische Emiraten. De Houthi’s van hun kant kunnen dan weer rekenen op strategische en technische steun van Iran en diens Libanese bondgenoot Hezbollah.

Ze eisen dat de wereld rekening met hen houdt, want ze laten zich niet meer wegcijferen.

Na 8 jaar standhouden in de oorlog en gebied veroveren hebben de Houthi’s nu de facto het leiderschap in handen, in Noord- en West-Jemen. ‘De facto’, want hun autoriteit wordt internationaal niet erkend.

De internationale gemeenschap steunt, net zoals de Golfstaten, de presidentiële raad, de zogenaamde Presidential Legal Council (PLC). De PLC, een eerder zwak en verdeeld orgaan, staat aan het roer van de officiële Jemenitische regering.

Wat drijft de Houthi’s?

Het eerste doel van de Houthi’s is om hun leiderschapspositie in Jemen te doen erkennen, zowel nationaal als internationaal. ‘We zijn hier en we blijven hier’, is hun boodschap. Met andere woorden: ze eisen dat de wereld rekening met hen houdt, want ze laten zich niet meer wegcijferen.

De Houthi’s beogen ook een betere onderhandelingspositie tegenover Saudi-Arabië in een stappenplan naar vrede in Jemen en willen deel uitmaken van een toekomstig bestuur van het land.

Volgens de Nederlandse journalist Anthon Keuchenius zien de Houthi’s zichzelf als de rechtmatige leiders van de Jemenitische samenleving. Ze geloven hartgrondig dat ze, als Hasjemieten, dat ze 'van Godswege uitverkoren zijn om te besturen’, stelde hij in een recent opiniestuk in De Standaard.

‘Na eeuwenlang bestuur van Noord-Jemen hadden ze in de jaren ‘60 immers hun bevoorrechte positie verloren’, vertelt Keuchenius aan MO*. Ze verloren hun privileges. Reactie daarop bleef niet uit, zo omschrijft hij in het opiniestuk: 'Eind jaren ’80 kwamen leden van de Houthi-familie in opstand tegen dergelijke vormen van berufsverbot en marginalisering.’

Belangrijk: heel vaak worden de Houthi’s in één adem genoemd met Iran. De Houthi’s krijgen inderdaad strategische steun van Iran, maar ze hebben wel hun eigen agenda en laten zich niet dirigeren door Teheran.

Hoe kwamen de Houthi’s aan de macht?

De Arabische Lente, de golf van protesten in de Arabische wereld in 2011-2012, ontaardde in Jemen in 2011 al snel in een burgeroorlog. De oorlog stortte het toch al sterk ontregelde land in een totale chaos. Jemen was in de greep van diverse milities en groepen die elkaar bestreden, van de centrale troepen in hoofdstad Sanaa over milities verbonden aan Al Qaeda tot een afscheidingsbeweging in het zuiden.

President Abdullah Saleh trad eind 2011 af en werd vervangen door Mansur Hadi. Die kreeg moeilijk orde op zaken in een land dat zijn voorganger Saleh meer dan dertig jaar met harde (en corrupte) hand had bestuurd.
Intussen rukten de Houthi’s gestaag op naar de hoofdstad. Met een staatsgreep in 2014 namen ze de macht over.

Na jaren van strijd hadden de Houthi’s intussen de nodige technische ervaring en knowhow opgebouwd. Maar in 2015 versterkten ze hun positie door een uiterst strategische alliantie aan te gaan, met hun voormalige vijand: de vroegere president Abdullah Saleh en troepen die hem trouw waren gebleven.

Die samenwerking betekende een enorme boost voor de militaire slagkracht van de Houthi’s, bevestigt een rapport van drie Duitse expertisecentra uit juni 2023 (Zooming in on the Yemen War). Ongeveer 60% van de vroegere Jemenitische legertroepen steunde immers de alliantie van de Houthi’s en Saleh.

Waarom houden de Houthi’s zo goed stand in Jemen?

De alliantie van de Houthi’s met oud-president Saleh en diens troepen heeft de Houthi’s een indrukwekkend wapenarsenaal opgeleverd. Maar liefst 70% van het oorspronkelijke wapenarsenaal van het Jemenitische leger, kwam in handen van de Houthi’s. Dat gaat van tanks en gevechtsvoertuigen voor de infanterie over artillerie tot helikopters, schrijven de Duitse experts van het rapport Zooming in on the Yemen War.

Maar er is nog iets wat de Houthi’s in het zadel houdt: hun gecentraliseerde organisatiestructuur. Dat is volgens de Duitse experts minder het geval bij de Jemenitische anti-Houthimilities en de Jemenitische presidentiële raad (PLC, zie ook hierboven).

‘Vandaag winnen de Houthi’s een propagandaoorlog. Of dat voldoende zal zijn, weet ik niet.’

Ook de steun van Iran, een invoedrijke speler in de regio, is niet te onderschatten. Ook al loopt de agenda van de Houthi’s niet per se gelijk met die van Iran. De Iraanse steun was cruciaal voor de verdere uitbouw van de militaire slagkracht en wapenvoorraad van de Houthi’s. Iran bezorgde hen de nodige technologische ondersteuning, waardoor ze hun expertise konden opbouwen en zelf wapens konden assembleren.

Vandaag hebben de Houthi’s langeafstandswapens met een reikwijdte van maar liefst 1500 kilometer, aldus het Duitse rapport Zooming on the Yemen War.

Is dat alles voldoende om ook stand te houden tegen de bombardementen van de VS en het VK? ‘Vandaag winnen ze een propagandaoorlog’, zegt journalist Anthon Keuchenius aan MO*. Of dat voldoende is? 'Negen jaar lang zijn de Houthi’s onderschat, maar we moeten hen nu ook weer niet overschatten.’

Wat willen de Houthi’s bereiken met hun aanvallen op de Rode Zee? En waarom nu?

Door de oorlog in Jemen werd de Rode Zee al in 2015 omgedoopt tot een actieve conflictregio, schrijft The Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED), een Amerikaanse ngo en expertisecentrum gespecialiseerd in conflictanalyse.

Sinds 2015 heeft ACLED 250 incidenten opgetekend die rechtstreeks verband hielden met de Jemenitische oorlog. Maar de schade voor het internationale transport bleef daarbij tot nu toe beperkt, schrijft de ngo.

Sinds september 2022 werd toenemende militaire aanwezigheid waargenomen langs de Jemenitische westkust, die onder controle van de Houthi’s is. Veiligheidsexperten waarschuwden er al langer voor: er zou een dag komen waarop de Houthi’s de commerciële handelsroute van de Rode Zee onder vuur zouden nemen om hun machtspositie aan te tonen.

Het ultieme moment daarvoor werd ingegeven door de aanvallen van Hamas in Israël en de Gazastrook op 7 oktober en de daaropvolgende oorlog door Israël.

De Houthi’s hebben altijd al geprobeerd om meer populaire steun te krijgen in de regio door een anti-imperialistische, antikoloniale en antiwesterse retoriek te gebruiken. ‘De Israëlische aanval op Gaza na 7 oktober 2023 gaf de Houthi’s de gelegenheid om hun steun aan Palestina te demonstreren met opeenvolgende aanvallen op Israëlische doelen’, schrijft ACLED.

De anti-imperialistische stroming ziet de Houthi’s als helden. Als degenen die vechten tegen zij die Jemen willen vernietigen zoals de VS, Saudi-Arabië en Israël, duidt Keuchenius.

Voor de Houthi’s is die populariteit zeer welkom, want ze kregen in het najaar van 2023 te maken met stijgende onrust en protesten.

Tegelijk, en wellicht nog belangrijker: de aanvallen op de Rode Zee zijn ook van cruciaal belang voor de doorvoer vanuit Saudische havens. Ze zijn dus ook een stevige inzet voor betere voorwaarden in een toekomstig vredesakkoord met Saudi-Arabië.

Wat zijn de gevolgen van de militaire acties van de Houthi’s?

De aanvallen in de Rode Zee hebben zonder twijfel grote nationale, regionale en internationale gevolgen. Het optreden van de Houthi’s, maar ook de reactie daarop van de VS en het VK, zal een impact hebben op de Jemenitische burgers.

In 2022 kwam er een voorlopig bestand tussen Saudi-Arabië en de Houthi’s, onder de vleugels van de Verenigde Naties. De militaire operaties daalden daardoor vorig jaar met maar liefst 70%, schrijft ACLED. Maar tegelijk verdubbelde datzelfde jaar het geweld op burgers. Die dreigen nu in een nieuwe spiraal van geweld te komen.

Eind 2023 kondigde de VN-gezant voor Jemen Hans Grundberg aan dat beide partijen zich wilden buigen over het VN-stappenplan naar vrede. Maar het ziet er naar uit dat dit in de koelkast is beland. Waarnemers vrezen voor nieuwe escalaties van de oorlog en voor stappen terug in het vredesproces.

Op internationaal vlak is de impact van de aanvallen in de Rode Zee vooral voelbaar in de economie. Ze verstoren de wereldhandel en doen olieprijzen stijgen. Bovendien schieten ook verzekeringskosten nu de lucht in, omdat commerciële schepen in de Rode Zee hoge veiligheidsrisico’s lopen.