De nieuwe gezichten van de Afrikaanse politiek zijn oude, bekende mannen

© Heinrich-Böll-Stiftung (CC BY-SA 2.0)

Het gaat niet goed met de democratie in Afrika. Dat is de eerste vaststelling die men kan maken naar aanleiding van de recente reeks verkiezingen in Afrika. Maar aangezien ‘Afrika geen land’ is, maar een heel divers continent, verdienen die politieke ontwikkelingen in Algerije, Congo, Senegal en Nigeria wat meer en betere uitleg.

Dat gevoel wordt bevestigd in een 228 pagina’s tellende speciale editie van het in Parijs uitgegeven weekblad “Jeune Afrique”, getiteld “L’Afrique en 2019”. Editorialist Béchir Ben Yahmed schreef daarin dat verkiezingen niet volstaan om van democratie te spreken. In Afrika is de tijd van de staatsgrepen dan wel voorbij, maar de verkiezingen worden ontsierd door massaal bedrog, “une tricherie généralisée”. De Afrikaanse verkiezingen zijn volgens Ben Yahmed ‘une triste parodie’ die geen gezonde machtswisselingen toestaan. En dat geldt volgens hem voor het merendeel van de 54 staten op het Afrikaanse continent.

Ben Yahmed riep de Afrikaanse Unie op om zich net als de Europese Unie ‘een geheel van waarden’ toe te eigenen en er voor te zorgen dat die gerespecteerd worden_. ‘Op straffe van sancties, gaande tot en met de uitsluiting.’_

Algerije: veldslag gewonnen, democratie nog lang niet

Bevolking 2019: 42,5 miljoen mensen
Levensverwachting: 76,3 jaar
Alfabetisering: 75,1 %
Nominaal BNP 2015: 172.278 miljoen USD (54ste wereldranglijst)

In Arabisch/Berbers Noord-Afrika kan alleen Tunesië democratische geloofsbrieven voorleggen. De andere landen — van Marokko en Algerije tot Egypte — worden geleid door corrupte regimes. In “failed state” Libië is er zelfs niet eens een echt “regime”.

Bij momenten betogen de Arabische en Berber-bevolkingen wel tegen de gang van zaken, maar met nogmaals Tunesië als uitzondering, zonder veel resultaat.

Toch tot voor een paar dagen. Want zie: het eind februari begonnen jongerenoproer in wat officieel de ‘Democratische Volksrepubliek Algerije’ heet, leidde er op maandag 11 maart toch toe dat de halfdode president Abdelaziz Bouteflika niet nog eens – voor de vijfde keer — voorgedragen zal worden als kandidaat bij de presidentsverkiezingen.

De mummie-president

Abdelaziz Bouteflika (82), president van Algerije

© Magharebia (CC BY 2.0)

Onder het wakend oog van zijn zuster Zhor Bouteflika, wordt Abdelaziz Bouteflika in leven gehouden door de duurste Franse, Britse, Chinese, Zwitserse en andere dokters, afwisselend in Genève en in Zeralda, zijn tot een privéhospitaal omgebouwde residentie op 30 kilometers van het chaotische Algiers, de hoofdstad met 4 miljoen inwoners.

Tegelijk met de aankondiging dat de president zich niet opnieuw kandidaat zou stellen, werden echter de verkiezingen, voorzien voor 18 april, voor onbepaalde tijd uitgesteld. Waarop de Algerijnse jeugd verder blijft betogen om, zoals je bij Al Jazeera kan vernemen, het onmiddellijke vertrek van Bouteflika te eisen_._

In de Belgische media viel over het protest in Algerije niet enorm veel te vernemen. Het commercieel-rechtse Express.be maakte op dinsdag 12 maart van Algerije wel een hoofdpunt. Het eindigde met te stellen dat ‘honderdduizenden jonge Algerijnen die nog geen 30 zijn en die 70% van de bevolking uitmaken, genoeg hebben van het ontransparante en gescleroseerde systeem waar Bouteflika en de zijnen model voor staan. 29% van de Algerijnse 16- tot 24-jarigen zijn werkloos. Van een tijdbom gesproken. Indien de hervormingen beperkt blijven tot het vervangen van een halfdode “Weekend at Bernie’s”-achtige president, dreigt protest straks uit te monden in geweld.’

‘De jeugd die in Algerije niets meer verwacht, rest nog één uitweg: partir. Vertrekken.’

Hoe “ontransparant” het Algerijnse politieke systeem is, toont deze uitspraak in het weekblad Jeune Afrique van 23/12/18 aan: ‘Personne ne sait très bien comment fonctionne le pouvoir en Algèrie.’ De uitspraak kwam van Hubert Védrinne, voormalig Frans minister van Buitenlandse Zaken.

In Jeune Afrique werd ook gespeculeerd op nog meer emigratie. De jeugd die in Algerije niets meer verwacht, rest nog één uitweg: ‘partir’. Vertrekken, Aldus Marwane Ben Yahmed in J.A. van 3 maart.

‘Joumhouria, machi mamlaka’ (‘Dit is een republiek, geen koninkrijk’)

Te vrezen valt verder dat met het verdwijnen van Bouteflika – die als grote verdienste had dat hij het land tot rust bracht na de bloedige dagen van het islamitisch terrorisme in de jaren ’90 – de Algerijnse “diepe staat” met een nieuwe handpop zal opdagen die haar belangen het best zal dienen. In plaats van een “mummie” zullen de Algerijnen straks een “mannequin” mogen verkiezen.

Achter zijn rug zullen de gevestigde belangen zich verder – via de staats-energiemaatschappij Sonatrach (met 120.000 personeelsleden, zowat de grootste industriële onderneming van Afrika) — blijven verrijken aan de gas- en olie-export. Dat er aan het ‘zwarte goud’ fortuinen te verdienen zijn, blijkt uit dit cijfer dat Ben Yahmed opgaf: in de periode 2010-2015 leverde het “petroleum-manna” meer dan 350 miljard dollar op.

Maar door zijn grote afhankelijkheid van olie en gas – goed voor 98 % van ’s lands export (“une mono-exportation” noemde het Franse weekblad Le Point van 28/2/19 het) – deelt Algerije wel in de klappen als de prijzen op de internationale markten dalen, zoals in 2014. Dan moet er op alles “bezuinigd” worden. Tot en met de gezondheidszorg. In de “Bilan du Monde Edition 2019” van de Franse krant Le Monde, werd voor 2018 in Algerije zelfs een uitbraak van cholera gemeld.

Als de snel groeiende jonge bevolking dat verder in armoede moet ondergaan — van de 16-24 jarigen is volgens Jeune Afrique, 27 % werkloos — valt een nog grotere migratie richting Europa te verwachten. In Le Soir herinnerde journalist Jean-François Kahn er aan hoe de Algerijnen bij de onafhankelijkheid met 10 miljoen waren. Nu zijn ze al met 42,5 miljoen.

Ook Le Point stelde dat Frankrijk (en Europa) in het leed van Algerije zullen delen als het daar uit de hand loopt: een nieuwe migratiegolf en nieuwe risico’s van terreur. Vergeten we daarbij niet dat Algerije immens lange woestijngrenzen heeft met door islamitisch terrorisme gedestabiliseerde landen zoals Mali en Niger.

Het ergste zou zijn, schreef Luc de Barochez, dat de leidende kliek in Algiers zou kiezen voor een Syrisch scenario. Waarbij de stervende Abdelaziz Bouteflika zou opgevolgd worden door een andere Bouteflika, zijn 20 jaar jongere broer Saïd. Er is overigens nog een derde broer in het spel, Nacer. Saïd en hij delen nu de facto de lakens uit. Le Point lichtte dat als volgt toe: ‘Ainsi fonctionne la bicéphalie du système Zeralda: pour Saïd, les affaires politiques de l’Etat, pour Nacer, le fonctionnement de l’Etat.’

Vooral de werkloze jeugd heeft de buik vol van “la mal-vie” in één van de meest corrupte landen ter wereld.

Het is niet voor niets dat de betogers in Algiers en andere grote steden deze leuze scandeerden: ‘Dit is een republiek, geen koninkrijk.’ (Joumhouria, machi mamlaka).

Die betogers kregen in het buitenland vooral steun van naar Frankrijk uitgeweken Algerijnen die in het land van Voltaire en Molière over een Franstalig dagblad beschikken: El Watan. Zo viel te leren in het weekblad Marianne van 1 maart, dat enkele Franse Algerijnen die de revolte in Algerije steunen aan het woord liet. Onder hen directeur Omar Belhouchet van Al Watan, die erop wees hoe het protest het gevolg is van een drievoudige crisis: politiek, economisch en sociaal. Vooral de werkloze jeugd heeft de buik vol van ‘la mal-vie’ in één van de meest corrupte landen ter wereld. “Bouteflika is stervende, maar zijn volk leeft en is ontwaakt”, opende een bijdrage van Martine Gozlan.

DR Congo: stroman Tshisekedi contra machteloze winnaar Fayulu

Bevolking 2019: 86 miljoen mensen
Levensverwachting: 60 jaar
Alfabetisering: 77 %
Nominaal BNP 2015: 38.873 miljoen USD (87ste wereldranglijst)

In “Zwart” of “Subsaharaans Afrika” kregen drie belangrijke landen recent “nieuwe” presidenten.

In de Democratische Republiek Congo trad na de verkiezingen van eind 2018 de man die meer dan waarschijnlijk derde werd, Felix Tshisekedi, aan als president en dat in een achter de schermen beklonken machtsdeling met de oude Kabila-clan.

Félix Tshisekedi (55), president van DR Congo

bron: Youtube

De man die wellicht de meeste stemmen haalde, maar geen machtsapparaat achter zich heeft, Martin Fayulu, riep zijn aanhangers op tot wat hij omschreef als ‘vreedzaam verzet’.

Fayulu en de zijnen hoeven daarbij niet te rekenen op hulp van buitenaf want de internationale organisaties, inbegrepen de Afrikaanse Unie – sinds kort voorgezeten door Egyptenaar Al Sisi – bakten al zoete broodjes met president Tshisekedi.

Onder de titel ‘A qui perd gagne’, bracht het weekblad Jeune Afrique van 3 maart een coververhaal over de “samenwerking” tussen Tshisekedi en Kabila. Vermits die laatste door de zwaar gemanipuleerde verkiezingen – in sommige regio’s kwam het zelfs niet tot een stembusgang — de meerderheid in het parlement behaalde, is Tshisekedi als het ware zijn gegijzelde. Kabila blijft de “meester van het spel” (én van de mijnen), maar hij moet wel tot een modus vivendi, tot een soort “cohabitation” komen met Tshisekedi. Een “cohabitation” (samenwonen) die volgens sommigen eerder een “coalition” (samenwerking) wordt. Kabila zal minder of zelfs helemaal niet meer zichtbaar zijn, maar wel aan de macht blijven, zei ex-premier Badibanga aan Jeune Afrique.

En dus zullen de kwalen waaraan Congo lijdt, verder woekeren: het geweld in het oosten van het land, de gezondheidsproblemen (met als prangendste de niet onder controle te krijgen Ebola-epidemie in Noord-Kivu, in de tweede helft van 2018 stierven er volgens Le Monde 260 mensen aan), het grote aantal ontheemde Congolezen (geraamd op 4 miljoen), alsook de grote afhankelijkheid van de export van materialen zoals koper, mineralen en kobalt, die samen goed zijn voor 80 % van de export.

Opmerkelijk nog: in het drie pagina’s tellende artikel over Congo in Jeune Afrique van 3 maart werd de winnaar van de verkiezingen slechts één keer vermeld, helemaal aan het begin. Op 9 maart riep Fayulu in Brussel wel op tot hertelling van de stemmen, en anders moeten de verkiezingen overgedaan worden. Gezien “de internationale gemeenschap” zich echter heeft neergelegd bij de tandem Kabila-Tshisekedi, blijft dat een vrome wensdroom. Wie weet voor hoe lang die tandem in het zadel zit …

Senegal: economische groei via fossiele én duurzame energie

Bevolking 2019: 16,6 miljoen mensen
Levensverwachting: 67,5 jaar
Alfabetisering: 42,8 %
Nominaal BNP 2015: 13.665 miljoen USD (119ste wereldranglijst)

In Senegal werd op zondag 24 februari de ‘zittende’ president Macky Sall (57) voor een tweede termijn verkozen met 58,27 % van de stemmen. Dat Sall herverkozen werd, dankte hij aan economische groeicijfers van 6 à 7 procent op jaarbasis maar ook aan het juridisch uitrangeren van zijn twee sterkste tegenkandidaten, Karim Wade en Khalifa Sall.

Macky Sall (58), president van Senegal

© Chatham House (CC BY 2.0)

De toekomst ziet er voor de nieuwe oude president en zijn land helemaal niet slecht uit, zou je denken op basis van het feit dat voor de kust de jongste jaren grote reserves gas en olie gevonden werden. “Normaal gezien” een zegen voor het land, maar zoals elders in Afrika kunnen die grondstoffen juist een vloek worden door het aantrekken van buitenlandse roofkapitalisten met het bijhorende wapengeweld.

Veel landen – waaronder Senegal – hebben ook niet de middelen om de exploitatie van gas- en olievelden in eigen hand te nemen. En dus worden er ook in Senegal deals gesloten met internationale giganten als BP en Total. Zo’n deals leveren wel geld op voor de staatskas, maar de ruwe olie vloeit snel weg naar het buitenland voor verdere verwerking.

Senegal zet overigens ook in op duurzame energiebronnen. Reeds 20 % van de stroomvoorziening in het land wordt opgewekt via zonne-energie en waterkracht. Met behulp van windmolens moet het aandeel groene stroom in 2019 oplopen tot 30 procent.

Afrika als continent heeft overigens een enorm potentieel aan groene energie. Volgens ECOWAS — de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten — zou over tien jaar al de helft van de energievoorziening in West-Afrika uit duurzame bronnen kunnen komen.

West-Afrika, daar maakt ook Nigeria deel van uit, het volkrijkste land van Afrika.

Na de Nigeriaanse verkiezingen: ‘Is Nigeria zijn Naija kwijt ?’

Bevolking 2019: 199,4 miljoen mensen
Levensverwachting: 53,9 jaar
Alfabetisering: 51,1 %
Nominaal BNP 2015: 490.207 miljoen USD (24ste wereldranglijst)

Nadat de verkiezingen op 16 februari een eerste keer uitgesteld moesten worden konden de verkiezingen naar Nigeriaanse maatstaven op 23 februari toch min of meer goed doorgaan.

Muhammadu Buhari (76), president van Nigeria

© Amanda Lucidon (CC0)

De strijd ging tussen Muhammadu Buhari (76) en Atiku Abubakar (72). Buhari kon als uittredend president weinig resultaten voorleggen: noch de monsterachtige corruptie in Nigeria raakte beteugeld, noch het geweld van de islamfundamentalisten van Boko Haram, noch het conflict tussen landbouwers en herdersvolkeren dat in centraal-Nigeria in 2018 meer dan 1300 doden kostte, noch de piratenbendes die voor eigen gewin de olie-exploitatie bedreigen.

Buhari die vaak “Baba” (de oude) genoemd wordt, sukkelt bovendien met zijn gezondheid. Anders dan de meeste Nigerianen die zich zoiets niet kunnen veroorloven, vloog hij voor medische zorgen al vaak naar Londen.

Buhari’s uitdager stelde niet veel voor. Zakenman Abubakar was vroeger al eens vice-president en heeft een kwalijke reputatie van fraudeur. Van geen van beide kandidaten konden de Nigerianen dan ook de hoop koesteren dat ze het grootste probleem van Nigeria zouden aanpakken: dat één van de grondstofrijkste landen van Afrika de meeste armen ter wereld telt …

‘Met name jonge Nigeriaanse mensen voelen zich gedesillusioneerd door de politiek: de twee belangrijkste partijen (de APC en de PDP) staan ​​sinds het einde van de militaire overheersing in 1999 achter elke president.’

Finaal won ook in Nigeria de uittredende president Buhari. Hij behaalde 56 % en kreeg 4 miljoen stemmen meer dan uitdager Abubakar die aankondigde naar de rechtbank te stappen omdat er volgens hem fraude in het spel was.

In haar artikel Nigerian election results 2019: Has Nigeria lost it’s Naija? begon Rebecca Webb met te wijzen op de enorme “apathie” van de bevolking, weerspiegeld in de extreem lage opkomst, van minder dan 35 %. ‘Met name jonge Nigeriaanse mensen voelen zich gedesillusioneerd door de politiek: de twee belangrijkste partijen (de APC en de PDP) staan ​​sinds het einde van de militaire overheersing in 1999 achter elke president.”

‘Is Nigeria zijn Naija kwijt?’ vroeg Webb. ‘Naija, dat is een woord dat werd bedacht door de jeugd als een manier om afstand te nemen van de oude garde die hen de schuld geeft van de ellende van Nigeria. Het was een term die de jeugd gebruikte in 2010 bij de verjaardag van 50 jaar onafhankelijkheid.’

Nigeria heeft een zeer jonge bevolking stelt Webb, en die raakt steeds meer gefrustreerd door de politiek en meer bepaald door de “gerontocratie” van al te veel stokoude leiders aan de macht.

De jongeren geloven volgens Rebecca Webb in democratie, ‘maar zijn er niet van overtuigd dat Nigeria een democratische natie is.’

De verkiezingen van 27 februari werden volgens haar gewonnen in het economische centrum van Nigeria: Lagos. ‘De meest dichtbevolkte stad in Afrika, het economische centrum van Nigeria, de thuisbasis van zowel miljonairs als miljoenen armen in Nigeria.’ Op deze stad had Buhari dan ook zijn grootste campagne-middelen ingezet.

Hij is nu opnieuw president en ‘hij heeft zijn handen vol’, stelde Rebecca Webb. ‘51 procent van het electoraat is jonger dan 35 en lijkt op dit moment meer betrokken te zijn bij een van de grootste exportproducten van het land, Afrobeats, dan bij de politiek.’ De jongeren geloven volgens haar ‘in democratie maar zijn er niet van overtuigd dat Nigeria een democratische natie is.’

En dan schetste ze kort wat de toekomst brengt: ‘Tegen 2047 zal Nigeria volgens de VN-projecties de VS hebben ingehaald om de op twee na grootste natie ter wereld te worden met 387 miljoen mensen. Deze zogenaamde “superkracht zonder stroom” moet actie ondernemen om oplossingen te bieden voor de economische en veiligheidsuitdagingen waarmee het geconfronteerd wordt. Een ambitieuze industriële strategie zal de afhankelijkheid van het land van olie en andere mineralen moeten verminderen. De jongeren zijn degenen die willen toetreden tot een op kennis gebaseerde, high-tech economie. Buhari’s vermogen om zijn beloften waar te maken, zal cruciaal zijn als Nigeria talent wil aantrekken, groeien en behouden.’

In ons hoog beschaafde buurland pleegt gemiddeld om de twee dagen een landbouwer zelfmoord.

Veel zal ook voor Nigeria afhangen van hoe de olieprijzen zullen evolueren. Door de daling van die prijzen in 2015, kreeg Nigeria te kampen met een zware recessie die de koopkracht van de bevolking uitholde, die maakte dat de inflatie piekte (tot 11,3%), de nationale schuld explodeerde en het werkloosheidspercentage meer dan verdubbelde, van 8 naar 18 %. Pas in 2017 kwam er weer enige verbetering, waarvan Buhari kon profiteren om herverkozen te geraken.

Om minder van de olie afhankelijk te worden, zou de economie van Nigeria, net als bv. die van Algerije, veel sterker gediversifieerd moeten worden en zou met name de landbouw moeten verbeterd worden zodat er minder voedsel moet ingevoerd worden en de lokale boeren een beter leven kunnen leiden. Maar in welk land ter wereld zijn de eigen landbouwers nog een prioriteit? Denk maar aan ons buurland Frankrijk, de kolonisator van zowat de helft van Afrika en in tal van Afrikaanse landen nog steeds militair en economisch aanwezig. Wel, in ons hoog beschaafde buurland pleegt gemiddeld om de twee dagen een landbouwer zelfmoord. Vermalen door de geglobaliseerde agro-industrie. Wat vermag een Afrikaanse boer daar dan tegen als die industrie zelfs zijn Franse collega’s decimeert ?

PS Tot slot nog meegeven dat het federaal georganiseerde Nigeria begin maart voor een tweede keer naar de stembus trok, nu voor gouverneurs en regionale verkiezingen in 29 van de 36 deelstaten. Alleen bij Deutsche Welle vond ik daar een bericht over dat op maandag 11 maart berichtte dat onregelmatigheden en geweld opnieuw een Nigeriaanse stembusslag overschaduwden. In de ‘Rivers’-staat werd het tellen van de stemmen zelfs gestopt. De veiligheidstroepen delen deze keer in de kritiek.

Dit overzicht verscheen oorspronkelijk in De Groene Belg, het ezine van vzw Mediadoc, van 12 maart 2019