De olifant in de Himalaya: India in Sikkim en Bhutan

Religieuze bijeenkomst in Jakar, Bhutan

Arian Zwegers CC BY 2.0​

Al wekenlang lopen de spanningen hoog op in het gebied waar de grenzen van China, India en Bhutan samenkomen. Chinese en Indiase militairen staan daar al maanden tegenover elkaar.

Als de spanningen in de Himalaya oplopen, keert men gemakkelijk terug naar een beeld dat al sinds de Chinese verovering van Tibet in de jaren 1950 te pas en te onpas gebruikt wordt. Tibet zou alleen maar de palm zijn van een hand. China zou ook invloed willen in de vijf vingers verderop: Kashmir, Nepal, Sikkim, Bhutan en Arunachal Pradesh. Beijing betwist er zelfs een hele reeks grenzen die door Brits-Indië zijn getrokken in de laatste decennia voor de Eerste Wereldoorlog.

Twee uitersten

Over de twee regio’s in de uitersten, Kashmir in het westen en Arunachal Pradesh in het oosten, hebben China en India al een oorlog uitgevochten. Ook dat conflict draaide rond een weg die China bouwde pal door Aksai Chin, het meest oostelijke gebied van Kashmir en een strategische pas tussen Xinjiang en Tibet.

India had pas na een paar jaar door wat er aan de hand was en weigerde het Chinese voorstel om de grensdisputen definitief uit te praten en Aksai Chin aan China te geven in ruil voor de opgave van Chinese claims in Arunachal Pradesh. In oktober 1962, in volle Cuba-crisis, viel China India binnen. Na 31 dagen kondigde het land een wapenstilstand aan.

In Arunachal heerst een status quo, maar de spanningen blijven sporadisch oplaaien.

Aksai Chin is sindsdien onder Chinese controle, in Arunachal heerst een status quo. De spanningen blijven sporadisch oplaaien, zoals in 1986-87 in de vallei van de Sumdorong Chu (Arunachal Pradesh) en in 2013-14 in Ladakh (Kashmir).

Over de derde vinger, Nepal, is er weinig discussie. Het land weerstond de Britten in een oorlog in 1814-16. Die waren onder de indruk van de krijgskunsten van de Gurkha’s en sloten een bondgenootschap. Nepal bleef een onafhankelijke staat.

Resten nog twee vingers: Sikkim en Bhutan waar India het voor het zeggen heeft. Beide landen waren in de eerste helft van de zeventiende eeuw gesticht door telgen uit eenzelfde dynastie, de Namgyals. Ze voerden oorlog met elkaar, met Tibet en met het koninkrijk van de Gurkha’s.

Onafhankelijk van Groot-Brittannië

In de achttiende eeuw riepen ze de hulp in van hun grotere buren: China in het noorden en Brits-Indië in het zuiden die Sikkim en Bhutan in de negentiende eeuw geleidelijk opnam. De twee koninkrijken maakten deel uit van de onrechtstreeks geregeerde helft van de kolonie.

Net als de honderden maharaja’s bleven de vorsten van Sikkim en Bhutan op de troon en betaalden ze de Britten om hun defensie en buitenlandse politiek te regelen.

Na het vertrek van de Britten in 1947 benadrukten Sikkim en Bhutan hun eigen identiteit als boeddhistische bergstaten en pleitten voor een apart statuut.

Na het vertrek van de Britten in 1947 werden bijna al die prinselijke staten deel van de twee nieuwe onafhankelijke landen, India en Pakistan. Sikkim en Bhutan benadrukten hun eigen identiteit als boeddhistische bergstaten en pleitten voor een apart statuut.

De Indiase premier Jawaharlal Nehru had er alle begrip voor. In augustus 1949 ondertekende hij een akkoord met Bhutan dat stelde dat India Bhutan zou leiden in zijn buitenlandse politiek. In december 1950 sloot hij ook een verdrag met Sikkim.

Dat ging verder en maakte India ook verantwoordelijk voor de verdediging en de territoriale integriteit van het koninkrijk. Sikkim was een stuk kleiner dan Bhutan en de Chinezen hadden eerder dat jaar Tibet geannexeerd.

De koning van Sikkim

Vanaf het midden van de jaren zestig drong de nieuwe chogyal of koning van Sikkim, Thondup Namgyal, aan op een herziening van het verdrag. Hij wou Sikkim explicieter als onafhankelijke staat op de kaart zetten en een eigen buitenlands beleid voeren.

Zijn huwelijk met de Amerikaanse Hope Cooke -een tweede Amerikaanse royal na Grace Kelly- hielp hem om in het Westen veel media-aandacht te krijgen. Thondup zag Sikkim echter niet als een Monaco, maar als een Luxemburg in de Himalaya.

Toen Pakistan in 1965 een oorlog met India uitvocht, concentreerde China troepen aan de grens met Sikkim.

Sikkim was evenwel van te groot strategisch belang. Na de Chinees-Indiase oorlog van 1962 had Beijing een alliantie gesloten met Pakistan. Toen dat land in 1965 een oorlog met India uitvocht, concentreerde China troepen aan de grens met Sikkim.

Pakistan en India sloten na een paar maanden vrede, maar in september 1967 vonden er gedurende enkele dagen vuurgevechten plaats tussen Indiase en Chinese troepen in Nathu La, de grensovergang in zuidoost-Sikkim, vlakbij het drielandenpunt met Bhutan.

Ook elders in de regio waren het spannende jaren. In datzelfde 1967 brak er in het Bengaalse dorpje Naxalbari, op een paar tientallen kilometer van Sikkim, een Maoïstische opstand uit.

De jaren nadien breidde de opstand verder uit naar andere delen van West-Bengalen en India, en kreeg uiteraard de steun van China. En in 1971 vochten India en Pakistan een nieuwe oorlog uit, die leidde tot de onafhankelijkheid van Bangladesh.

De greep van Indira Ghandi

Om al die redenen verstrakte de Indiase premier Indira Gandhi haar greep op Sikkim. Ze speelde de zwakte uit van Thondup, die nog als een autocraat bestuurde. De Konings grootste fout was echter dat hij geen werk maakte van de politieke vertegenwoordiging van Nepalese migranten, die zich onder de Britten in Sikkim hadden gevestigd en in 1947 al 75 procent van de bevolking uitmaakten.

New Delhi wakkerde het verzet van de Nepalezen tegen Thondup aan. In 1973 moest de Sikkimese politie op betogers schieten.

New Delhi wakkerde het verzet van de Nepalezen tegen Thondup aan. In 1973 moest de Sikkimese politie op betogers schieten en was Thondup genoodzaakt om India te vragen de controle over te nemen.

In 1974 drong New Delhi een grondwetswijziging op en werd Sikkim een associate state van India. En op 9 april 1975 bestormde het Indiase leger het paleis van Gangtok en zette het de monarch af.

Een zogenaamde volksraadpleging die vier dagen na de coup georganiseerd werd, keurde de maatregel met meer dan 97,5 procent goed. Nog diezelfde maand werd Sikkim een deelstaat van India.

Sikkim werd een smet op India’s blazoen. De pionier van het anti-imperialisme had zich zelf schuldig gemaakt aan expansionisme. De dochter van Nehru nam een loopje met de beginselen van de rechtsstaat. Ook op nationaal niveau, in juni 1975 riep ze immers de noodtoestand uit en trok ze alle macht in New Delhi naar zich toe.

Illegale annexatie welkom

Het Westen had echter andere prioriteiten: de laatste Amerikanen vertrokken in diezelfde maand april 1975 uit de Zuid-Vietnamese hoofdstad Saigon. China noemde de annexatie van Sikkim illegaal en erkende pas in 2003 dat het gebied een deel was van India. Maar nu nog roepen sommige Chinese media op om dat standpunt te herzien.

In Sikkim zelf is de loyauteit voor India groot, de deelstaat nog altijd de indruk van bezetting, maar in feite bloeit zij dankzij de rijkelijke geldstromen uit Delhi.

Zij schreeuwen echter in de woestijn, want in Sikkim zelf is de loyauteit voor India groot. De deelstaat geeft met zijn vele legerbasissen, check-points en verboden zones nog altijd een indruk van bezetting, maar in feite bloeit zij dankzij de rijkelijke geldstromen uit Delhi en de duizenden Indiase toeristen die er elk jaar de hitte in de rest van India komen ontvluchten.

Sikkim is ook politiek stabiel en wordt al sinds 1994 geleid door dezelfde chief minister, de Nepali Pawan Chamling. De Sikkimese Nepalezen zijn met andere woorden helemaal geaccommodeerd.

Ze nemen zelfs afstand van de agitatie van hun volksgenoten, de Gorkha’s, die al sinds de jaren 1980 in het noorden van Bengalen pleiten voor een eigen deelstaat en sinds juni 2017 de theeplantages van Darjeeling bezetten. Deze onverschilligheid is opmerkelijk, want Darjeeling was een deel van Sikkim voor het in 1835 door de Britten werd ingelijfd.

Ook de andere, vooral Tibetaanse bevolkingsgroepen voelen zich goed in India. Zij identificeren zich wel met hun etnische broeders. In heel wat Sikkimese huizen en wegrestaurants hangt een panoramafoto van Lhasa.

Niemand heeft de stad sinds de jaren vijftig bezocht, maar het verloren ideaal fungeert als een herinnering dat Sikkim zonder de Indiërs eenzelfde lot zou wachten.

Zijderoute, Zuluk, in Sikkim

Prakash Chakraborty CC BY-NC-ND 2.0​

Bhutan vermijdt confrontatie

Bhutan volgde een andere weg dan Sikkim. Het was in 1949 een losser verband aangegaan met India en deed er nadien alles aan om Delhi op het gemak te stellen en de confrontatie te vermijden. Dat loonde, in 1971 kreeg het, met de steun van India, een vertegenwoordiging in de Verenigde Naties.

India kazerneert garnizoenen in het land en betaalt de soldijen van de Bhutanese soldaten.

Het land verbood tot 1999 zelfs de televisie, maar begon zich vanaf de eeuwwisseling te moderniseren. In 2005 kwam er een nieuwe grondwet, in 2006 een nieuwe koning en in 2007-08 voor het eerst parlementsverkiezingen.

Bhutan drong ook aan op een herziening van het akkoord met India van 1949, en in 2007 sloten beide landen een nieuw verdrag. Het bevestigde de hechte vriendschap en stelde dat beide landen nauw samenwerkten, maar erkende Bhutans onafhankelijkheid en volledige controle over zijn buitenlandse grenzen.

India houdt nog steeds een vinger aan de pols in Bhutan. Het kazerneert garnizoenen in het land en betaalt de soldijen van de Bhutanese soldaten. De Indiase Borders Road Organisation staat in voor de aanleg en het onderhoud van de bergwegen die regelmatig hernieuwd moeten worden door de modderlawines in de zomer en vriestemperaturen in de winter.

China wil grenzen stellen

Bovendien blijft Bhutans internationale politiek beperkt. Zijn regering in Thimphu heeft bijvoorbeeld nog geen diplomatieke relaties met de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad. De grenzen met China zijn zelfs nog niet helemaal afgebakend, en beide landen zitten al sinds de jaren zeventig aan de onderhandelingstafel.

India heeft die gesprekken lang behartigd, maar China wil Delhi weg en alleen met Bhutan onderhandelen.

China wil een aarden weg twee kilometer naar het zuiden verlengen, in gebied dat ook door Bhutan wordt geclaimd.

Het is in deze context dat de spanningen van de voorbije maanden gezien moeten worden. China wil een aarden weg twee kilometer naar het zuiden verlengen, in gebied dat ook door Bhutan wordt geclaimd.

India houdt dat tegen en stuurde soldaten. Het is niet duidelijk of dat op uitnodiging van Bhutan gebeurde, zowel Delhi als Thimphu zijn vaag hierover.

Voor India staat er meer op het spel dan voor Bhutan. De nieuwe weg zou tot een bergkam reiken die toegang biedt tot de Siliguri-corridor. De minder dan twintig kilometer brede “kippennek’ verbindt Assam en zes andere Indiase deelstaten, de seven sister states, met de rest van het land. China zou zo in geval van conflict het noordoosten van India kunnen afsnijden. Een nachtmerrie, die meteen India’s halsstarrigheid in de impasse verklaart.

Goede verstandhouding

Maar er is meer aan de hand. India ziet ook zijn grip op Bhutan verliezen. Het vreest een herhaling van het Nepalese scenario. Door de erfenis van Brits-Indië en de culturele gelijkenissen, onder meer het hindoeïsme en het aan Hindi verwante Nepali, waren Nepal en India decennialang bevoorrechte partners.

Nu Maoïsten sinds de burgeroorlog van 1996-2006 vaak het beleid vormen in Kathmandu en er met India steeds meer spanningen zijn rond grenzen, migratie en economische thema’s, groeit Nepal echter dichter naar China.

India wil vermijden dat ook Bhutan nauwer bij China aanleunt. Kort nadat de Bhutanese premier in 2012 met zijn Chinese collega praatte, reduceerde Delhi de subsidies voor gas en kerosine aan Bhutan.

India kan alleen maar hopen dat het beleid van China een omgekeerd effect heeft en voor wrevel zorgt, ook in de rest van Azië.

Met deze waarschuwing bemoeide het zich in de Bhutanese verkiezingen en droeg het bij tot de nederlaag van de regerende partij.

Nu krijgt India opnieuw het verwijt dat het een goede verstandhouding tussen Bhutan en China in de weg wil staan.

India staat voor een onmogelijk dilemma. Als het de zaken op hun beloop laat, geeft het de Chinezen uitzicht op zijn achillespees, de Siliguri-corridor. Als de Indiase overheid zich te veel bemoeit, kan het verstikkend werken en zijn noorderburen in de richting van China drijven.

De wapens opnemen lijkt geen optie, India staat achter op China in zijn wapenuitbouw. Het conflict kan uitmonden in een oorlog aan meerdere fronten en China heeft een alliantie met Pakistan.

India kan alleen maar hopen dat het beleid van China een gelijkaardig omgekeerd effect heeft en voor wrevel zorgt, niet alleen in de Himalaya, maar ook in de rest van Azië.

Idesbald Goddeeris (KULeuven) is slavist en historicus. Hij doceert vakken rond koloniale geschiedenis, geschiedenis van Polen en geschiedenis van India, en is ook programmadirecteur van de opleiding Geschiedenis.