De perverse patronen van de cruise-crisis

De stad Antwerpen gaat een nieuw ponton en 350 meter lange loopbrug voor cruiseschepen bouwen, maar meer dan 13.000 burgers kantten zich tegen in een petitie.

Visit Flanders (CC BY-NC-SA 2.0)

Luchtvervuiling verhit in Antwerpen opnieuw de gemoederen, nu de stad zich inspant om meer cruiseschepen te verwelkomen. En de inwoners van de Koekenstad zijn daarmee niet de enigen die protesteren tegen de varende reuzen van plezier. Een paar tientallen klimaatactivisten blokkeerde in juni 6 uur lang een cruiseschip in de Duitse havenstad Kiel om aandacht te vragen voor de vervuiling, en ook in Venetië wordt al sinds 2007 verzet gevoerd tegen de komst van cruiseschepen. In Venetië kwam het al tot rechtszaken, straatacties en acties in het water, pal op de route die de cruiseschepen nodig hebben.

De Antwerpse schepen voor Mobiliteit en Toerisme Koen Kennis (N-VA) doet de kritiek op het cruisetoerisme en de bijhorende vervuiling af als niet ter zake. Er zou geen vuiltje aan de lucht zijn, zei de schepen in Ter Zake, want cruiseschepen hebben heel hoge schoorstenen en het waait daar hard.

Veel vragen blijven onbeantwoord. Waarom mogen rijke rederijen gratis parkeren en de Sinjoren niet? Waarom moeten belastingbetalers de veiligheidsdiensten van die cruiseschepen betalen en opdraaien voor de kosten van hun fossiele brandstofgebruik?

Het conflict over cruiseschepen past in minstens vijf patronen die in mindere of meerdere mate in heel Europa en zelfs daarbuiten merkbaar zijn. Het internationale scheepsverkeer is bijzonder vervuilend. Burgers zijn zich ook steeds meer bewust van de klimaatcrisis en laten daarom van zich horen. Ook de kritiek op de overlast van massatoerisme neemt toe, En mensen aanvaarden steeds minder dat beslissingen over die kwesties zomaar boven hun hoofden worden genomen.

Meer cruiseschepen in Antwerpen
De stad Antwerpen besliste om pal in het centrum een 350 meter lange loopbrug en ponton voor grote cruiseschepen te bouwen.

Artiesten Kees Meerman en Hadewig Kras klagen via een petitie aan dat het hypocriet is om schepen met zeer vervuilende uitstoot midden in de lage-emissiezone (waar oude dieselauto’s niet meer binnen mogen omdat ze te vervuilend zijn) te laten aanmeren. Gratis dan nog wel. Kees Meerman: ‘Het enige dat die zeecruiseschepen bijdragen aan Antwerpen, is een stofwolk aan vervuiling.’

De actievoerders kregen steun van schrijver en milieuactivist Jeroen Olyslaegers, die met zijn vlammende epistels op Facebook duizenden mensen in en buiten Antwerpen bereikt. De petitie haalde al snel 10.000 handtekeningen (op dit moment zijn het er meer dan 13.000), de lokale media pikten het verhaal op en de Antwerpse schepen van Mobiliteit en Toerisme Koen Kennis werd naar Ter Zake gestuurd om het lek geslagen schip voor zinken te behoeden.

Luchtvervuiling ligt gevoelig

Internationale scheepvaart mag ongefilterde brandstof gebruiken, die qua zwaveloxide duizenden keren vuiler is dan wat auto’s gebruiken. Zwaveloxide is een bron van ademhalingsproblemen en astma.

Dodelijke luchtvervuiling heeft veel oorzaken, maar cruiseschepen maken de bestaande crisis erger

James Corbett van de universiteit van Delaware is een wereldautoriteit in de emissie van schepen. Hij schat de wereldwijde dodentol van scheepsuitstoot op 64.000 slachtoffers per jaar, van wie 27.000 per jaar in Europa. Een deel daarvan komt van cruiseschepen. In Europa stoten de cruiseschepen tien keer meer zwaveldioxine uit dan alle auto’s in Europa samen.

Cruisestad Antwerpen ontspringt die dodendans niet. Luchtvervuiling doet de Antwerpenaren drie jaar minder lang leven, in vergelijking met de ‘slechts’ 13 maanden minder van het Vlaamse gemiddelde.

In 2018 deden 33 cruiseschepen Antwerpen aan en dat is net geen verdubbeling van het jaar voordien (17), toen hun zwaveloxide-uitstoot al 42% bedroeg van de uitstoot van alle personenwagens in Antwerpen.

Dodelijke luchtvervuiling heeft veel oorzaken en zwaveloxide is maar één van de vele ingrediënten van de cocktail die in onze lucht hangt. Maar feit is dat cruiseschepen een al bestaande crisis erger maken. Talrijke landen in Europa halen de wettelijke normen niet en veel landen worden daarvoor naar de rechtbank gestuurd. Overal ontstaan groepen van mensen wier geduld op is, van Ademloos tot Filter Café Filtré in België.

Paul Jambers kan nostalgisch schrijven over de charme van boten die vroeger al gitzwarte rook over Antwerpen verspreidden, feit is dat veel meer burgers dan vroeger nu wél weten hoe dodelijk zo’n rook is. En met die kennis stijgt ook het verzet.

Burgers nemen de klimaatcrisis serieuzer

Maar zelfs al zouden de schoorstenen van de cruiseschepen effectief zo hoog zijn dat hun vervuiling naar ergens anders dan de binnenstad waait, dan stelt zich nog altijd een probleem. Daar waar ongeveer elke sector en industrie stap voor stap de uitstoot moet verlagen, krijgt de internationale scheepvaart voorlopig een vrijbrief.

Cruiseschepen krijgen allerlei kortingen en ‘goedkope brandstofprijzen’

Studies tonen aan dat het aandeel van de scheepvaart in de globale CO2-uitstoot zal stijgen van 3 procent nu naar 12 procent tegen 2050. Nu al stoten de in Europa geregistreerde cruiseschepen evenveel broeikasgassen uit als het volledige land Luxemburg.

Ook dat passeert vandaag niet meer zoals het misschien wel nog passeerde vóór onze jongeren massaal op straat kwamen voor het klimaat. De bezorgdheden om de nu al catastrofale klimaatverandering verdwijnen niet nu de verkiezingen gedaan zijn en de jongeren niet meer elke donderdag op straat komen.

Pijnlijk detail in de Antwerpse cruisecrisis: terwijl wetenschappers al jaren zeggen dat elke fossiele brandstofsubsidie er één teveel is, pakt de stad Antwerpen uit met allerlei kortingen voor cruiseschepen en met ‘goedkope brandstofprijzen’.

De overlast van over-toerisme

Antwerpen ontvangt miljoenen toeristen per jaar. In steden zoals Barcelona, Dubrovnik en Venetië schieten lokale verzetsbewegingen als paddenstoelen uit de grond om hun stad terug te eisen en het over-toerisme af te remmen. In Venetië vielen onlangs meerdere gewonden bij een botsing tussen een enorm cruiseschip en een lokale boot – olie op het vuur van een steeds grotere verzetsbeweging daar.

Inwoners voelen zich platgelopen door de horde. Ze zijn niet tegen toerisme an sich of tegen de inkomsten die toeristen genereren, maar ze willen doen wat volksgezondheid aanbeveelt bij de verkoop van alcohol: genieten, maar met mate.

Inwoners van Venetië voeren al enkele jaren lang actie tegen de vele cruiseschepen die hun stad aandoen. (actie No Grandi Navi, 8 juni 2013)

Michele (CC BY-NC-SA 2.0 — mirrored)

De wereldwijde atlas van milieuconflicten telt nu al 63 voorbeelden van verzet tegen overlast van toerisme, waarvan 23 in Europa. Bovendien maken de wetenschappers achter deze atlas duidelijk dat dit slechts het topje van een ijsberg is. De cruisecrisis in Antwerpen staat bijvoorbeeld nog niet in deze atlas.

Navraag bij het kabinet van Koen Kennis leert dat in Antwerpen alleen al op jaarbasis 30.000 passagiers van zee-cruises en 80.000 passagiers van riviercruises de stad bezoeken. De woordvoerder van Koen Kennis voegt eraan toe: ‘Van overlast is helemaal geen sprake.’ Maar in tegenstelling tot luchtvervuiling en klimaatverandering is ‘overlast’ moeilijker vast te pinnen en speelt ook perceptie een grote rol.

In het geval van de cruises zijn er zowel mensen die het een leuke attractie vinden als anderen die het als overlast zien. Maar de cijfers tonen dat het aantal toeristen blijft toenemen, in een stad die gewoon even groot blijft. Die vaststelling is wél objectief.

Burgerparticipatie wordt belangrijker

De cruiseschepen torenen hoog boven de inwoners van de stad uit op de kade, maar ook de beslissingen over hun komst worden ver boven de hoofden van de inwoners genomen. Maar het zijn wel die inwoners die de gezondheids- en andere gevolgen van die beslissingen dragen.

Pogingen om daar verandering in te brengen, worden niet altijd in dank afgenomen. Tijdens een recente gemeenteraad in Antwerpen liet gemeenteraadslid Wouter van Besien (Groen) een bandopname van vijf minuten afspelen, van de actievoerders tegen de cruiseschepen. Wat de initiatiefnemers van de petitie zeiden, werd onverstaanbaar door het gehoon en gejoel van de gemeenteraadsleden van de meerderheid.

De Antwerpenaar heeft vaak hoge verwachtingen qua inspraak en participatie in het gevoerde beleid. De manier waarop de woordvoerders van een petitie met nu bijna 14.000 handtekeningen weggehoond werden kan zich alsnog wreken. Na de vernedering in de gemeenteraad plannen de actievoerders nieuwe stappen, al willen ze daar nu nog niets over kwijt.

Economische groei op cruise control?

Op een dieper niveau past de cruise-crisis ook in een breder maar minder zichtbaar patroon: steeds meer wetenschappers en anderen trekken het economische groeimodel in zijn geheel in twijfel.

Het argument dat cruisetoeristen de economie van de stad doen groeien, snijdt geen hout. Want de harde wetenschap maakt almaar duidelijker dat je de ecologische crisis nooit echt kunt oplossen zolang je economische groei voorop zet in je beleid en alles wat de mensen dierbaar is op het altaar van dat groeimodel legt.

Zolang je economische groei voorop zet in je beleid, kan je de ecologische crisis nooit echt oplossen

De nieuwste klimaatmodellen tonen dat zelfs groene groei hooguit een verandering betekent van het linker- naar het rechterbaanvak, op dezelfde highway to hell voor de mensheid in zijn geheel.

Een grote opiniepeiling die in heel Europa afgenomen werd, toonde onlangs aan dat de meerderheid van de Europeanen het milieu voorop wil stellen zelfs als dit te koste gaat van economische groei. Specifieke cijfers over België zijn er niet. Maar het is duidelijk dat het argument ‘dat 0,36% van alle toeristen die naar Antwerpen komen, cruciaal zijn voor de groei van de lokale economie’ op een koude steen valt.