Vorige vrijdag bogen de Europese ministers van Binnenlandse Zaken zich in Brussel over een voorstel van de Europese Commissie om de EU Vuurwapenrichtlijn aan te passen. Doel is om de controle op vuurwapens in de EU te versterken. Het is een van de vele beleidsmaatregelen die versneld worden doorgevoerd in de nasleep van de terroristische aanslagen in Parijs.
Al tijdens het spoedoverleg tussen de ministers Jambon en Cazeneuve meteen na de aanslagen, was het opvoeren van de strijd tegen de illegale wapenhandel een belangrijke speerpunt. De nu voorgestelde maatregelen maken echter slechts deel uit van één luik van een noodzakelijke drieledige aanpak.
Wapenbazaar België
Terroristen lijken de voorbije jaren meer en meer vuurwapens te gebruiken bij aanslagen, eerder dan zware explosieven. Militaire vuurwapens zijn dan ook uitermate geschikt voor wat terroristen najagen: veel doden in een relatief korte tijd. Bij heel wat recente aanslagen – het Joods Museum, Charlie Hebdo, de Thalys – werd België als bron aangewezen voor de gebruikte zware wapens. Ons land doet daarmee zijn historische reputatie van Europese wapendraaischijf alle eer aan. Dat merken we aan de nauwelijks bij te houden vragen van internationale media hierover.
Nochtans moet die reputatie genuanceerd worden: België is een draaischijf, niet dé draaischijf. De illegale wapenmarkt is immers sterk gelinkt aan criminele netwerken. Waar zware criminaliteit is, zijn illegale wapens; dus in alle Europese grootsteden, ook Brussel. Ons land speelt wel een bijzondere rol door zijn geografische ligging, zijn historiek als vuurwapenproducent en zijn lakse wapenwet tot 2006. Toch zijn illegale wapens niet alleen een nationaal, maar ook een Europees probleem, dat ook een Europese aanpak vergt.
Kofferbaksmokkel
De voornaamste bron van de zware oorlogswapens in de EU – en dus ook in België – is de Balkan. Na de Joegoslavische oorlogen van de jaren 1990, bleven honderdduizenden wapens in de handen van burgers in de regio. Die wapens hebben hun weg gevonden naar criminele milieus in West-Europa, vaak via de smokkel van kleine hoeveelheden, bijvoorbeeld in autokoffers.
Vandaag kan men, legaal, een onklaar gemaakte Kalashnikov kopen voor een paar honderd euro.
Een tweede belangrijke bron van militaire vuurwapens, is het re-activeren van gedeactiveerde wapens. Vandaag kan men, legaal, een onklaar gemaakte Kalashnikov kopen voor een paar honderd euro.
Wie de juiste kennis heeft en als het wapen niet efficiënt genoeg gedeactiveerd is, kan er soms in slagen bijvoorbeeld die Kalashnikov weer schietklaar te maken.
Dat is geen science fiction: Coulibaly – die de aanslag op de Joodse supermarkt pleegde in januari 2015 – gebruikte zo’n gereactiveerd wapen, dat eerder legaal, als onklaar gemaakt, was gekocht in Slovakije.
Drieledig
Om de illegale vuurwapenmarkt in te dammen, is een drieledige aanpak nodig, zowel nationaal als Europees. Ten eerste is er nood aan duidelijke en eenvormige juridische kaders voor legaal wapenbezit in alle EU-lidstaten. Hoe beter het legale wapenbezit is geregeld, hoe minder achterpoortjes en hoe efficiënter de strijd tegen de illegale wapens. Ten tweede moeten we een beter zicht op het probleem krijgen door beter datamanagement en uitwisseling van gegevens. Niemand weet momenteel hoe groot de illegale markt ongeveer is en hoe de dynamieken ervan precies verlopen. Ten derde hebben we meer operationele slagkracht op het terrein en opgedreven samenwerking nodig.
Niemand weet momenteel hoe groot de illegale markt ongeveer is en hoe de dynamieken ervan precies verlopen.
De maatregelen die de Europese Commissie nu voorstelt, gaan vooral over het eerste luik: de wettelijke kaders. Dat is ook de gemakkelijkste stap. Toch gaan de maatregelen ver. Enerzijds werden zaken voorgesteld die voor zich spreken, bijvoorbeeld eenvormige en duidelijke regels voor het deactiveren van wapens zodat terug schietklaar maken onmogelijk wordt.
Anderzijds zal een maatregel als het verboden maken van bepaalde semi-automatische wapens – ook al zijn ze gedeactiveerd – tot meer controverse leiden. Ook een sportschutter of wapenverzamelaar kan zo’n wapens dan niet meer legaal bezitten. In welke mate die semi-automatische wapens voor gereguleerd gebruik een werkelijk veiligheidsrisico vormen, is momenteel niet duidelijk.
Actie nodig
Die onduidelijkheid brengt ons bij het tweede luik van de gewenste aanpak van illegale wapens waar voorlopig minder aandacht voor is: het verzamelen, analyseren en uitwisselen van data over vuuwapenincidenten en illegale wapens binnen en tussen lidstaten. Beleid uitstippelen gebeurt immers best op basis van correcte informatie en onderzoek, willen we niet in het wilde weg of met losse flodders schieten.
Waar de EU momenteel ook vaag over blijft, is het derde aspect: operationele slagkracht en verhoogde samenwerking tussen nationale diensten. Illegale wapenhandel is immers bij uitstek een transnationaal fenomeen, dat ook zo dient aangepakt.
Het zou in dat verband bijvoorbeeld geen slecht idee zijn te bekijken of Europol niet een meer actieve rol kan spelen. Er werd bij de aanpassingen van de Vuurwapenrichtlijn ook een Europees Action Plan tegen illegale wapens aangekondigd. Daarin dienen datamangement en samenwerking een prominente plaats krijgen.
Alle betrokkenen kijken uit naar meer analyses en inzichten over de illegale vuurwapenmarkt in België.
In afwachting van dit EU Actieplan, houdt niets ons land tegen om al stappen vooruit te zetten. De strijd tegen illegale wapenhandel is immers een prioriteit in het Nationaal Veiligheidsplan 2012-2015 van de Federale Politie. De wettelijke regels in ‘draaischijf’ België zitten sinds 2006 stevig in elkaar en worden bovendien stelsematigd verbeterd. In het tweede en derde luik van de geïntegreerde aanpak is echter wel nog werk aan de winkel.
Alle betrokkenen kijken uit naar meer analyses en inzichten over de illegale vuurwapenmarkt in België. Daarvoor is doorgedreven datamanagement een eerste stap. Daarnaast is er nood aan meer operationele slagkracht: mensen, middelen en de mogelijkheid om specifieke onderzoeksdaden te verrichten.
De reputatie van ons land én ieders veiligheid hebben baat bij gerichte inspanningen in de strijd tegen illegale wapens. Hoe moeilijker terroristen aan hun wapens geraken, hoe meer ze in de kijker lopen en hoe meer mogelijkheden onze veiligheidsdiensten hebben om in te grijpen.
Nils Duquet is onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut, een onafhankelijk instituut voor vredesonderzoek bij het Vlaams Parlement