De Tentoongestelde Mens: De Zijderoute zoals ze is
Qalmion is een gemeente met zo’n vijftienduizend inwoners op de grens tussen de vroegere sovjetrepublieken Kirgizië en Oezbekistan. Het is er niet onaangenaam. De populieren die de straten en veldjes afzomen en de boomgaarden rond de boerderijen zorgen voor een groene en lommerrijke enclave in een voor de rest nogal droog gebied.
Wat op weg naar Qalmion echter meteen opvalt, is hoe complex de politieke geografie van deze uithoek van Eurazië in elkaar zit. Het grondgebied van Kirgizië en Oezbekistan vloeit hier niet alleen samen in een kluwen van grenzen en enclaves –drie grensposten op amper zeven kilometer– ook de bevolking vormt een etnische mozaïek. Qalmion mag dan wel in Kirgizië liggen, een op drie inwoners is etnische Oezbeeks.
De gemeente is een quasi-enclave, langs drie kanten omringd Oezbekistan. Toen de Sovjetunie nog bestond, was de grens even relevant als die tussen pakweg Oost- en West-Vlaanderen. Na 1991 werd ze een grens tussen twee onafhankelijke staten.
In het midden van de jaren negentig begon het autoritaire regime in Oezbekistan zijn grenzen te versterken en de controles te verscherpen. Op sommige plaatsen in de streek is de grens amper zichtbaar. Maar op andere plaatsen zie je een heuse prikkeldraadomheining met wachttorens en landmijnen. Familiebezoek, grenshandel en zelfs watervoorziening werden steeds moeilijker voor de mensen in Qalmion en naburige grensdorpen.
Weinig romantiek
Er zijn letterlijk honderden plaatsen als Qalmion in dit deel van Eurazië, het land van de oude Zijderoute. Plaatsen waar na de ontmanteling van de Sovjetunie nieuwe grenzen verschenen die een verregaand effect hebben op het dagelijks leven van de bewoners. Hier begrijpt men dat al die romantiek over de nieuwe grote Zijderoute duidelijk iets is voor internationale conferenties en toeristische brochures.
Is er dan geen transcontinentale handel en verkeer meer? Natuurlijk wel. De bazaars liggen vol Chinese goederen. Jaarlijks trekken duizenden arbeidsmigranten en seizoenarbeiders vanuit de “Stan-republieken” naar Rusland. Het geld dat ze naar huis sturen, is een vitale economische levenslijn voor de verpauperde gemeenschappen.
Ook de drugstrafiek tussen Afghanistan en de Europese afzetmarkten loopt voor een deel langs de oude karavaanroutes. De Zijderoute zoals ze is staat ver van de oriëntalistische romantiek die er op westerse podia rond gecreëerd wordt.
Silk Road Music, van 11 tot 14 september in Bozar. Met onder meer The Silk Road Ensemble van Yo-Yo Ma, Selin en Munadjat Yulchieva. www.bozar.be