De straten van Caracas zijn al maandenlang het toneel van massademonstraties en misselijk makend geweld. De regering wil eind deze maand een nieuwe grondwetgevende vergadering laten verkiezen, wat alles nog meer op scherp zet. Orlande Verde kijkt met afschuw toe hoe zijn vaderland wegzinkt in de crisis.
Een manifestant zwaait met de Venezolaanse vlag met op de achtergrond pantsewagens van de Venezolaanse ordetroepen.
Efecto Eco (CC BY 3.0)
Ja, er zijn Venezolanen die Amerikaanse troepen willen zien paraderen door de straten van Caracas. Als uitdrukking van een soort South American Dream, uit een oer-imperialistische impuls, uit “Amerikafilie” of uit vermoedheid. Met hoeveel ze zijn weet niemand, ik ken er een paar. Amerika heeft de voorbije jaren alleszins steun geboden aan politieke bewegingen die Washington beter zouden uitkomen dan de huidige overheid in Caracas, zo veel is zeker.
Niet dat de VS in de praktijk zo veel last hebben van de Bolivariaanse revolutie: de Verenigde Staten kopen volgens recente cijfers ongeveer 700.000 vaten Venezolaanse olie per dag. Ideologische verschillen vormen dus geen hindernis als de economische partner (zoals Venezuela) betrouwbaar is. Intussen geeft Venezuela de VS wel de schuld voor alles wat misloopt in het land.
Deze beschuldigingen zijn niet nieuw. Chávez verdiende zijn internationale populariteit aan twee momenten waarop hij de VS uitdaagde. Een: hij overleefde een staatsgreep die wellicht georganiseerd werd met Amerikaanse steun. Twee: hij noemde George W. Bush “de duivel” van op het podium van de Algemene vergadering van de Verenigde Naties, op een moment waarop de rest van de wereld zoals vaker zweeg over het buitenlandse wanbeleid van de militaire grootmacht.
Sancties
Donald Trump – de duivel met dienst, zeg maar – communiceerde deze week dat de Verenigde Staten economische sancties zullen uitspreken als de Venezolaanse plannen om een grondwetgevende vergadering (Asamblea Nacional Constituyente of ANC) te organiseren effectief doorgaan. Een ANC is een soort parlement dat een nieuwe grondwet kan opstellen. Dit instrument beschikt over bovenpresidentiële machten en wordt beschreven in de Venezolaanse grondwet.
De organisatie van een ANC is dus volledig conform de huidige grondwet maar kan enkel na een referendum. Chávez riep een ANC bijeen in 1999 als eerste stap van zijn revolutie. Na de aanpassingen in de grondwet moesten alle instanties van de macht opnieuw onderworpen worden aan een verkiezingsproces. Deze keer wordt de ANC georganiseerd zonder voorafgaande consultatie.
Het op een ongrondwettelijke manier bijeenroepen van een machtsinstantie die alle denkbare macht in handen krijgt, is een van de redenen waarom Venezolanen op straat komen.
Gedeeltelijk daarom zijn er protesten, omdat de Venezolaanse president op een illegale manier een machtsinstantie bijeen roept die alle denkbare macht in handen krijgt. De deelnemers aan de ANC moeten wel verkozen worden, maar gezien de Venezolaanse oppositie de legitimiteit van de ANC ontkent, zijn alle kandidaten vandaag sympathisanten van de overheid. Als de ANC niet kan worden tegengehouden, heeft de Venezolaanse oppositie een groter probleem dan ooit. Dit vormt het kader voor de sancties die vanuit Washington worden aangekondigd. Sancties die ook vanuit Europa worden overwogen.
Het effect van die eventuele sancties is onvoorspelbaar: ze zullen hoogstwaarschijnlijk niemand ontmoedigen. Integendeel, een overzeese vijand als Donald Trump is een droom voor de Venezolaanse overheid. Maar in een land dat nu al lijdt onder een acute humanitaire crisis, klinkt het idee van economische sancties bijna sadistisch. Sancties voor individuen (rekeningen in het buitenland bevriezen, straffen voor mensen met bewezen betrokkenheid in corruptiezaken en drugshandel) zouden een mogelijkheid kunnen zijn met beperkt effect op de gewone mens, maar dergelijke maatregelen bestaan nu al. In ieder geval gelooft niemand dat nieuwe sancties enige impact zullen hebben op het eventuele organiseren van een ANC.
Aanschuiven voor de schaarse basisproducten die nog te verkrijgen zijn.
Public domain (CC0)
Uitstelgedrag
Eigenaardig is wel dat de organisatie van een ANC niet beperkt wordt in de tijd. De verkiezing van de ANC-leden staat gepland voor 30 juli, maar deze diepgaande en delicate staatshervorming zou maanden kunnen duren. En dan komt de aap uit de mouw: dat zou betekenen dat er ondertussen geen andere verkiezingen kunnen plaatsvinden.
De eerstvolgende verkiezingen in de Venezolaanse elektorale planning zullen plaatsvinden op 10 december 2017. Behalve als iets in de weg komt. Zoals een ANC. De regionale verkiezingen van 10 december waren oorspronkelijk gepland voor december 2016 en werden al uitgesteld met onduidelijke argumenten.
De laatste verkiezingen werden gehouden in december 2015 en resulteerden in een absolute meerderheid voor de oppositie in het parlement. De overheid zou dus nog een electorale nederlaag willen uitstellen, zo klinkt de informele redenering van de meeste analisten. En de ANC is de perfecte manier om de democratie uit te stellen.
Vervroegde verkiezingen
Anderzijds werd het parlement, ondanks de absolute meerderheid van de oppositie, geneutraliseerd door het Venezolaanse, regeringsgezinde hooggerechtshof. Dat is nog een van de redenen voor de meer dan drie maanden van dagelijkse protesten en brutale repressie in het land. Ook procureur generaal Luisa Ortega toonde zich onlangs kritisch na jaren van trouwe dienst -ze wordt trouwens verantwoordelijk geacht voor heel wat politieke gevangenen in het land- en werd meteen ook buitenspel gezet door het hooggerechtshof.
Volk, staat, partij en president waren tot voor kort een en ondeelbaar. Maar die eenheid toont stilaan barsten en de dissidentie worden opgelapt met dubieuze constructies.
Ook een referendum tegen president Maduro, een instrument dat ook beschreven wordt in de grondwet, werd vorig jaar tegengehouden door de Consejo Nacional Electoral (CNE), de ook regeringsgezinde Nationale Verkiezingsraad.
De scheiding der machten is cruciaal in dit verhaal, de revolutie bestaat nog altijd dankzij een gebrek aan onafhankelijkheid van de verschillende machten in het land. Volk, staat, partij en president waren tot voor kort een en ondeelbaar. Maar die eenheid toont stilaan barsten en de dissidentie worden opgelapt met dubieuze constructies. Ook dat referendum zou Maduro hebben gevreesd, gezien zijn populariteit gekelderd is in de voorbije maanden omwille van de vele economische en sociale problemen in het land.
honderdduizenden mensen namen in mei deel aan de “We are Millions”-manifestatie in mei 2017
VoA (CC0)
De oppositie eist dus verkiezingen. Dat is ook de meest logische manier om uit de impasse te geraken. Maar er wordt ook vanuit de VS opgeroepen om vervroegde verkiezingen te houden. Zo staat Venezuela tussen de duivel en de diepblauwe Caraïbische zee. Aan de ene kant een autocratische en militaristische overheid die de macht niet wil verlaten, en aan de andere kant de interventionistische instincten van de Verenigde Staten of zelfs de perceptie ervan. Elke weerstand tegen Maduro wordt namelijk geklasseerd als pro-imperialistisch. Maar dogmatische weerstand tegen interventionisme sluit tegelijkertijd ook de deuren voor elke vorm van buitenlandse steun, en na meer dan 15 jaar in vrije val kan Venezuela niet verder zonder buitenlandse hulp.
De stilte van de bondgenoten
Enerzijds gaat het over een dramatische humanitaire crisis: schaarste van voedsel en medicijnen, lang aanschuiven voor de meest elementaire producten, zoals brood of melk en een schrijnende devaluatie van de Bolívar. Anderzijds gaat het over de openlijke intenties van de regering om koste wat het kost aan de macht te blijven, want de leiders van el chavismo hebben al meerdere keren expliciete bedreigingen geformuleerd, indien de revolutie de macht zou verliezen. Ze dreigen naar de wapens te grijpen: op dit moment is de enige reële mogelijkheid op een burgeroorlog dat regeringsgezinde milities de wapens opnemen om de macht van het chavisme te verdedigen als alle andere opties daartoe falen.
Het lijkt bij momenten alsof Venezuela een apocalyptisch decor is geworden voor een nieuwe hoofdstuk van Mad Max.
De meer dan honderd dagen van protesten zijn ongezien brutaal geweest. Het lijkt bij momenten alsof Venezuela een apocalyptisch decor is geworden voor een nieuwe hoofdstuk van Mad Max. De betogers zijn verantwoordelijk voor een deel van dat geweld, met brutale aanvallen op politieagenten en politietanks. Molotovcocktails vliegen in een richting, traangas en rubberkogels in de andere. Maar het gros van de meer dan honderd dodelijke slachtoffers zijn alleszins betogers, velen onder hen veel te jong of zelfs minderjarig. En de beelden van ordediensten die op een brutale manier betogers folteren zijn misselijkmakend. Als er ook oppositiemilities waren, was een burgeroorlog al lang losgebarsten.
En toch horen we niet te vaak over Venezuela. Omdat het niet evident is om over Venezuela te berichten, maar zeker ook omdat vele internationale bondgenoten het niet durven om de revolutie te veroordelen, uit schrik voor rechtse recuperatie of uit overtuiging dat een rechtse agenda achter deze ontwikkelingen zit. Ondertussen blijven de Venezolaanse ordediensten de hoofdrol spelen in horrorscenes waarin burgers op barbaarse wijze worden behandeld.
Wakker worden
Het huidige scenario, een ANC als een door en door militant orgaan, is een nachtmerrie vanuit elk perspectief. Een vergelijkbare situatie maakte het land in 2005 al mee, toen een boycot voor parlementaire verkiezingen leidde tot een parlement dat volledig in handen was van president Chávez en zijn aanhangers, die daardoor carte blanche kregen voor alles waar zij van durfden dromen.
Ondertussen blijft het land een economisch, politiek en sociaal moeras zitten en wegzinken.
Alternatieven klinken naïef op dit ogenblik: dat de vrees voor internationale sancties de verkiezing van de ANC zou tegenhouden, dat vervroegde verkiezingen zouden worden georganiseerd, dat het parlement erkend zou worden of zelfs dat het protest op een menselijke manier zou worden behandeld: het zijn allemaal ongeloofwaardige sunny day scenario’s geworden.
Waar dit allemaal zal eindigen weet niemand. Maar ondertussen blijft het land een economisch, politiek en sociaal moeras zitten en wegzinken. Eens deze impasse voorbij zal zijn, wordt iedereen wakker in een land met even veel, waarschijnlijk meer economische crisis, inflatie, devaluatie, schaarste, criminaliteit enzovoort. Er is, ondanks aanhoudend protest en internationale uitdrukkingen van solidariteit, nog geen licht te bespeuren op het einde van de tunnel.