Wie een centraal plein in een belangrijke stad bezet, wordt uiteindelijk gehoord in de corridors van de macht. Dat was de boodschap van Tahrir in 2011. Ook 2014 kende zijn plein- en straatrevoltes. Hun succes en zichtbaarheid varieerden enorm. Het belang werd meestal onderschat.
De Oekraïense opstand op de EuroMaidan slaagde erin president Janoekovitsj van de macht te verdrijven. Een vergelijkbare poging in het Pakistaanse Islamabad bloedde dit najaar dood na weken van volgehouden protest op de kletsnatte straten en pleinen rond de regeringsgebouwen in de hoofdstad. Het succes van de paraplu-opstand in Hongkong ging als een jojo op en neer, maar hield zijn democratie-eisen wel op de Chinese agenda. En wat er in Latijns-Amerika gebeurt, verschijnt al lang niet meer op onze radars of screens.
Niet alleen het binnenlandse succes van de pleinopstanden is moeilijk voorspelbaar, ook de internationale steun ervoor varieert heel erg. In Kiev struikelden de Europese en Amerikaanse politici over elkaar in de race om toch maar als eerste of meest uitgesproken pleitbezorger van democratie en vrijheid van meningsuiting in beeld te komen. In Islamabad stonden de volgelingen van Imran Khan en Qadri er alleen voor. Zelfs een schriftelijke steunbetuiging kon er niet af. De Hongkongse demonstranten mochten op meer sympathie rekenen, maar tot echt solidariteitstoersime kwam het ook daar niet.
1. Venezuela: Quid Revolucion?
Begin 2014 kwam er massaal veel volk op straat in Venezuela, in een beweging die La Salida genoemd werd: een campagne van de oppositie die Nicolas Maduro naar de uitgang wilden begeleiden, om eindelijk af te geraken van de Bolivariaanse revolutie die Hugo Chávez’ gestart was.
De Venezolanen kwamen op de eerste plaats op straat om te protesteren ‘tegen de op hol geslagen inflatie, de algemene criminaliteit, de gestrande economie en een overheid die de media censureert’, schreef Joke D’Hooghe. Ook Valencia, Merida en San Cristobal zagen de onrust van de bevolking de straten vullen.
Tegen half april vielen er al 41 doden en 600 gewonden, en werden er meer dan 2300 mensen opgepakt. Daarop werd een historische ontmoeting georganiseerd tussen regering en oppositie, die rechtstreeks op tv werd uitgezonden. Aan die bijeenkomst namen vertegenwoordigers van de regering, maar ook de leiders van de Mesa de Unidad Democrática (MUD) deel, een coalitie van sterke uiteenlopende oppositiepartijen. Ook de gouverneur van Miranda, Henrique Capriles, was erbij. Hij was de uitdager van Nicolás Maduro bij de presidentsverkiezingen vorig jaar.
De leiders van de straatprotesten waren er niet bij. Ook de studenten, die aan de basis liggen van de manifestaties, zaten niet mee aan tafel. Studentenleider Juan Requesens waarschuwde dat ze ‘het vreedzame protest zouden voortzetten, want er zijn nog veel redenen om te protesteren.’
Het Venezolaanse Observatorium voor Sociale Conflicten registreerde in de eerste helft van het jaar 6369 demonstraties.
De regering Maduro slaagde er uiteindelijk in het protest te overleven. In september kondigde prsident maduro aan dat hij geen greintje tolerantie zou opbrengen voor heropflakkeringen van het protest, dat hij uitsluitend ziet als een samenzwering van de VS en de binnenlandse oppositie om hem van de macht te verdrijven.
Intussen staat Venezuela voor gigantische economische uitdagingen. Venezuela lijdt aan een monsterinflatie, consumptiegoederen in supermarkten zijn schaars en men verwacht een negatieve economische groei dit jaar. Dat zorgt voor een breuk binnen de PSUVn de regeringspartij van Maduro. Thomas Peeters : ‘Twee strekkingen binnen de PSUV staan daarbij met verschillende oplossingen tegenover elkaar: een “pragmatische” die voorstander is van een eventuele devaluatie en andere economische ingrepen, tegenover een “ultra-marxisitische” die vindt dat het huidige beleid al te veel van de linkse koers afwijkt en eerder heil ziet in het verstrengen van het huidige beleid om kapitaalvlucht tegen te gaan.’
2. Islamabad: Duizenden betogers, maar geen massale opstand
Midden augustus, meer bepaald op onafhankelijkheidsdag, begonnen twee afzonderlijke maar gelijkaardige en gelijktijdige massamanifestaties in de Pakistaanse hoofdstad Islamabad om het aftreden van premier Nawaz Sharif te eisen.
De Azadi March of Vrijheidsmars werd georganiseerd door de Pakistan Tehrik-e-Insaaf (PTI), de partij van ex-cricketkampioen Imran Khan. Aanleiding voor zijn mars was de overtuiging dat de verkiezingsoverwinning van de PML-N in 2013 gebaseerd was op grootschalige verkiezingsfraude, met name in de provincie Punjab, waar de broer van de premier deelstaat premier was en is.
Imran Khan houdt een toespraak tijdens de “Azadi March”
Mir Hamza Hasan (cc by-sa 4.0)
De Inquilab March werd geleid door Tahir ul-Qadri, een Pakistaanse predikant die jarenlang in Canada gewoond heeft maar grote aanhang heeft met zijn Pakistan Awami Tehreek (PAT), een politieke beweging met sterk religieuze inslag. Hij wil af van de corrupte politieke elite en een nieuw begin voor Pakistan onder de leiding van een technocratisch leiderschap.
De regering reageerde oorspronkelijk op de aankondiging van de Azadi- en Inquilab-marsen met een verbod, maar dat werd ongedaan gemaakt door het hooggerechtshof. Daarop volgde een blokkade van de rode zone in Islamabad met grote containers die de demonstranten moesten beletten de neutrale zone rond het parlement en de regeringsgebouwen te bereiken.
Imran Khan liet de PTI-verkozenen ontslag nemen uit de nationale en regionale parlementen –behalve in de provincie Khyber Paktunkwa, waar de PTI zelf de regering leidt. Ook riep hij op tot een campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid door te weigeren belastingen te betalen zolang de huidige regering aan de macht is. In de Pakistaanse pers werd dat laatste geridiculiseerd, aangezien in Pakistan bijna niemand echt belastingen betaalt.
De honderdduizenden die zowel Imran Khan als Tahir ul-Qadri beloofden op straat te brengen, daagden nooit op. Na een lange en natte september op de straten van de hoofdstad, braken zowel de PAT als de PTI hun “beleg” op. Imran Khan, en daarna Tahir-ul Qadri kondigden massamobilisaties aan in de grote steden van het land. De PTI begon in Karachi, daarna was Lahore aan de beurt.
Op 18 december zou dan opnieuw een nationale campagne beginnen, maar die werd afgeblazen door de aanslag op de school in Peshawar, de hoofdstad van de provincie Khyber Paktunkwa. Door die aanslag werd Imran Khan, als voorzitter van de partij die in Peshawar bestuurt en pleitbezorger van dialoog met de Pakistaanse taliban, in het defensief gedwongen. Premier Nawaz Sharif kwam politiek sterker uit 2014 dan velen gedacht hadden, al zorgden de massademonstraties er wel voor dat hij afhankelijk werd van het leger voor zijn overleven.
3. Ferguson (en andere Amerikaanse steden): Black lives matter
CC / Light Brigading
De 18-jarige Michael Brown werd op 9 augustus door een blanke politieman doodgeschoten in Ferguson (Missouri). In pogingen protesten na het incident de kop in te drukken, zette de politie in Ferguson krachtige wapens, traangas, kogelvrije vesten en zelfs pantservoertuigen in van het type dat door het Amerikaanse leger wordt gebruikt in oorlogssituaties. Dat was het begin van een najaar vol zwart proest in de Verenigde Staten.
MO*columniste Olivia Rutazibwa schreef al op 27 augustus over #BlackRage, een nummer van voormalige Fugees frontvrouw Lauryn Hill dat ze in 2012 schreef. ‘Zwarte Woede is macabere remake van het vrolijke deuntje My Favourite Things uit de Sound of Music dat Maria von Trapps’ lievelingsdingen opsomt. In Hill’s versie krijgen we een opsomming van de oorzaken van de woede onder de Afro-Amerikanen:
Black rage is founded on dreaming and draining. Threatening your freedom. To stop your complaining. Poisoning your water. While they say it’s raining. (…) Politics, politics. Greed falsely called wealth. Black rage is founded on denying of self. Black human packages. Tied and subsistence. Having to justify your very existence. (…) Black rage is founded on these kinds of things. So when the dog bites. And the beatings. And I’m feeling so sad. I simply remember all these kinds of things. And then I don’t fear so bad.
Verschillende nieuwe incidenten met zwarte teenagers die doodgeschoten worden door de politie voeden het protest dat het hele najaar aanzwelt. Op 13 december worden op verschillende plaatsen in de VS marsen gehouden om te protesteren tegen deze dodelijke nasleep apartheid en actueel racisme in de VS. In Washington stapten meer dan 10.000 mensen op, waaronder de ouders van Michael Brown, de moeder van Eric Garner, de moeder van Tamir Rice, de vader van John Crawford III, de vriendin van Akai Gurley en de moeder van Amadou Diallo. Daarmee lijkt een heel nieuwe zwarte burgerrechtenbeweging in de maak, die al in 2012 de vorm kreeg van het initiatief #BlackLivesMatter, na het neerschieten van Trayvon Martin.
Op 20 december werden in New York twee agenten neergeschoten door Ismaaiyl Brinsley uit Baltimore nadat hij op Instagram postte: ‘I’m Putting Wings On Pigs Today They Take 1 Of Ours…… Let’s Take 2 of Theirs #ShootThePolice’. Zowel president Obama als burgemeester Di Blasio veroordeelden deze aanslag en riepen op om samen achter de politiensten te blijven staan, maar de politiemnesen zelf wezen beschuldigend naar Di Blasio omdat die te weinig had gedaan om zijn corps te verdedigen tegen de wekenlange protesten naar aanleiding van het versmachten van Eric Garner.
4. Hongkong: Meer dan democratie geëist
CC / Luke Chan
‘Wat [eind augustus] begon met een vreedzaam open debat in Tamar Park, groeide uit tot een ongeziene mobilisering van jong en oud. Toen de politie op 28/9 pepperspray en traangas gebruikte om de menigte uiteen te drijven, grepen de betogers naar hun paraplu’s om zich te beschermen. De beweging werd door buitenlandse pers tot Umbrella Revolution gedoopt, en werd in de daarop volgende dagen versterkt door nog eens tienduizenden demonstranten, kwaad om het (volgens hen) buitensporig politiegeweld.’ Dat schreef Wereldblogger Sam Bekemans in oktober.
De Federation of Students, mede-organisator van de beweging, stelt volgens Bekemans twee duidelijke eisen: Beijing moet de voorgestelde hervorming van het kiesstelsel herroepen, en de Basic Law (de grondwet van Hongkong) moet aangepast worden om de burgerbevolking toe te laten zelf kandidaten voor de hoogste regeringsposten voor te stellen.
De roep om democratie was volgens Bekemans een symptoom van een dieper liggende vraag naar meer rechtvaardigheid. ‘De jongeren die hier op straat komen willen een ander bestuurssysteem, omdat het huidige systeem geen antwoord biedt op hun zorgen. Wie nu op de arbeidsmarkt komt en niet ondersteund wordt door een rijke familie, mag jaren en jaren sparen om op zichzelf te gaan wonen.’
Begin december dreigden de bezettingsacties van de studenten, die als een jojo massaal en dan weer beperkt leken, uit te lopen op gewelddadige confrontaties met de oproerpolitie. Drie leiders gaven zich daarna vrijwillig aan bij de politie, maar werden vrijgelaten zonder aanklacht of arrestatie. Tegen eind december is Hongkong schoongeveegd en zoeken de actievoerders een tweede adem voor 2015.
5. Mexico: 1, 2, 3…43: Justicia!
(c) Annick Donckers
Op 26 september verdwenen 43 studenten van de Escuela Normal Rural de Ayotzinapa in het plaatsje Iguala in de staat Guerrero. Achteraf bleek dat ‘de lokale politie de studenten had overgeleverd aan het drugskartel Guerreros Unidos en dat ze dat deed in opdracht van de burgemeester van Iguala en zijn vrouw, beiden gelinkt aan het kartel’, schreef Annick Donckers.
Donckers sigaleerde ook dat, als reactie op het incident in Iguala -dat de druppel was dat een emmer vol staatsgeweld deed overlopen, in heel Mexico studenten, artiesten, mensen uit de dorpen en intellectuelen groepen opstartten om actie te ondernemen. ‘Want iedereen is het grondig beu om in angst te leven.’
Op 20 november kwamen dan drie protestkaravaans die vertrokken waren in Guerrero samen aan in de hoofdstad van Mexico. Tienduizenden Mexicanen scandeerden onder andere samen de getallen 1 tot 43, gevolgd door de kreet: ‘Justicia!’ De positie van president Enrique Peña Nieto en zijn PRI-partij leek even te wankelen, maar de regering bleef toch overeind, voorlopig althans.
De president stelde op 1 december een aantal wetswijzigingen voor om de rechtspraak te versnellen en te verbeteren, maar het is onzeker of die voorstellen ook wet worden, en of ze reële antwoorden zouden geven op de diepe frustraties en angsten in de Mexicaanse samenleving.
‘Bijna 3 maanden na de verdwijning van de 43 studenten is er nog steeds geen spoor van hun mogelijke verblijfplaats’, schrijft César Alan Ruiz Galicia . ‘De zoektocht leidde wel tot de ontdekking van zo´n 20 clandestiene massagraven en meer dan honderd ongeïdentificeerde lichamen.’ Mexico, dat steeds vaker als een gefaalde staat omschreven wordt, zou in 2015 wel eens bovenaan deze lijst kunnen prijken.