Drie presidenten in een week tijd: ‘De Peruanen willen respect voor de democratie’

Een betoger draagt een protestbord met een karikatuur van gouverneur (en even president) Merino, na de beslissing om Martín Vizcarra te ontslaan als president van Peru

© Sebastian Castaneda

Op enkele dagen tijd passeerden in Peru drie presidenten de revue. Martín Vizcarra werd tot aftreden gedwongen onder beschuldiging van corruptie. Maar hij blijft de steun genieten van de bevolking die massaal op straat komt tegen de “coup” van Manuel Merino.

Drie presidenten in een week tijd. Het zegt iets over de diepe politieke crisis waarin Peru is terechtgekomen. Maar liefst zes ex-presidenten werden in het recente verleden beschuldigd en vervolgd voor corruptie. ‘De politieke partijen zijn maffiagroepen die er niet voor terugschrikken ook een aanslag te plegen op de democratische instellingen en beslag leggen op de publieke middelen’, zegt schrijver, historicus en politiek activist José Carlos Agüero in een interview met MO*.

Het ging bijzonder snel: vorige maandag 9 november dwong het Congres president Martín Vizcarra, onder beschuldiging van corruptie, tot aftreden. Vervolgens riep de voorzitter van het Congres of het Peruaanse parlement, Manuel Merino, zichzelf uit tot president. Het volk trok massaal de straat op om zijn verontwaardiging te uiten. Nadat er twee doden vielen, kon Merino zondag niet anders dan opstappen.

Maandagavond 16 november werd Francisco Sagasti van de gematigde Partido Morado (de Paarse Partij) — die tegen de afzetting had gestemd- aangesteld als interim-president. Vice-presidente wordt Mirtha Vásquez, congreslid voor het linkse Frente Amplio. Zij wordt ook de nieuwe voorzitster van het Congres.

Vandaag, woensdag 18 november, spreekt het Grondwettelijk Hof zich uit over de vraag of het Congres vorige maandag president Vizcarra al dan niet wettelijk heeft afgezet.

Corruptie alom

De aankondiging van Vizcarra dat er tegen tientallen congresleden een onderzoek lopende was wegens corruptie, was de druppel die de emmer deed overlopen.

De formele reden voor de afzetting van president Martín Vizcarra luidde, verwijzend naar de Peruaanse grondwet: “morele incapaciteit om het land te leiden.” De reële beschuldiging van het Congres stoelt op de recente onthullingen van corruptie aan het adres van Vizcarra voor het aannemen van steekpenningen toen hij gouverneur was van het departement Moquegua (2013-2014) in het zuiden van Peru. Maar ook dat is maar de halve waarheid.

De relaties tussen het Congres en president Vizcarra lagen van in het begin moeilijk. Een eerdere poging tot impeachment twee maanden eerder was met een sisser afgelopen. De druppel die dit keer de emmer deed overlopen, was de aankondiging van Vizcarra dat er tegen tientallen congresleden een onderzoek lopende was wegens corruptie en dat voor een aantal de definitieve uitspraak heel nabij was.

‘Vizcarra was iemand die wel degelijk de steun van de bevolking genoot, precies omdat hij een duidelijke hervormingsagenda had waarmee hij de diepgewortelde corruptie wilde aanpakken’, zegt Peru-experte Eva Willems, historica en post-doctoraal onderzoekster aan het Duitse Center for Conflict Studies in Marburg.

‘De manier waarop Vizcarra is afgezet, met name door een groep van het Congres die hun eigen belangen voorop stelde, zet kwaad bloed bij de Peruanen. Zij zijn massaal de straat op gegaan, niet alleen in Lima maar in verschillende steden van het land om hun ongenoegen over deze gang van zaken te uiten. Zij manifesteren niet zozeer om hun steun te betuigen aan Vizcarra maar om hun verontwaardiging te uiten over het zieke politieke systeem. Vizcarra was populair omdat hij de wil toonde om dit aan te pakken.’

Bovenop corona

Niet minder dan zeven miljoen jobs gingen verloren door de impact van de pandemie.

De politieke impasse komt bijzonder ongelegen. Peru is extreem zwaar getroffen door de coronapandemie, met bijna een miljoen besmettingen en 35.231 doden op een totale bevolking van 32,6 miljoen inwoners. Het land kampt met een zware economische crisis. Men verwacht voor 2020 een economische krimp van veertien procent, dat is de ergste van alle Latijns-Amerikaanse landen, na Venezuela.

Zeventig procent van de Peruaanse actieve bevolking werkt in de informele economie en die groep is bijzonder zwaar getroffen. Niet minder dan zeven miljoen jobs gingen verloren door de impact van de pandemie. De Peruanen vinden het dan ook totaal onverantwoord om het land op dit moment in zo’n politieke crisis te storten.

Er lag een duidelijke politieke agenda voor, er zijn presidentsverkiezingen gepland voor 11 april volgend jaar, waarmee de de ambtstermijn van Vizcarra op 28 juli 2021 ten einde loopt.

‘Zelfs met de beschuldigingen van corruptie aan het adres van Vizcarra, had de man kunnen aanblijven’, oordeelt Gino Costa in een webinar van de denktank Interamerican Dialogue. Costa is congreslid van de Partido Morado. Hij stemde tegen de afzetting en ging mee de straat op om zijn ongenoegen te uiten.

Vizcarra mag dan een anticorruptie-agenda hebben, de manier waarop hij de coronacrisis heeft aangepakt was ondermaats, vindt Mauricio Rodríguez. Rodríguez is jurist voor het Instituut voor Juridische Bijstand Ideal in Puno en gewezen gouverneur van het departement Puno (jan 2011-dec 2014).

In een Whatsapp-gesprek met MO* legt hij uit: ‘Heel de streek van Puno (meer dan twee keer België en een bevolking van 1,2 miljoen inwoners, red.) heeft slechts twee ziekenhuizen en dat zijn de ziekenhuizen die we hebben laten bouwen onder mijn mandaat. De voorbije twintig jaar is er een verregaande verwaarlozing geweest van het gezondheidssysteem. Het ministerie van Economie verzette zich systematisch tegen de bouw van nieuwe ziekenhuizen, door eindeloze kritieken op de ingediende projecten te formuleren.’

De agenda van Merino

Maar Rodríguez is nog het meest verontwaardigd over Merino, die zichzelf opwerkte tot president om vervolgens een eigen agenda te dienen. Zodra Merino aantrad, keurde hij een wet goed voor de privatisering van de universiteiten. Met die wet gaat hij in tegen een hervorming van het hoger onderwijs, SUNEDU (Superintendencia Nacional de Educación Superior Universitaria), waar jarenlang met heel veel inspanning aan gewerkt is om die privatisering tegen te gaan.

De rechtse Manuel Merino behoort tot de groep van fujimoristas, aanhangers van de vroegere president Fujimori (1990-2000) die in Peru een verregaand neoliberaal model doorvoerde. Na zijn mandaat werd hij veroordeeld voor corruptie en zware mensenrechtenschendingen, maar om gezondheidsredenen is hij vervroegd vrijgekomen. Zijn clan, met onder meer zijn dochter Keiko Fujimori, blijft in de Peruaanse politiek bijzonder invloedrijk.

‘De mensen willen gewoon dat de democratische instellingen gerespecteerd worden.’

Rodriguez sluit zich aan bij een beweging in Peru die vindt dat het land, enigszins vergelijkbaar met Chili, dringend toe is aan een herziening van de grondwet die onder Fujimori tot stand is gekomen. Rodriguez: ‘Volgens de huidige grondwet genieten buitenlandse bedrijven uitzonderlijke bescherming. De staat beschermt hun investeringen terwijl nationale bedrijven die bescherming niet genieten. Die bepaling in de grondwet is een bron van corruptie. Bovendien zitten er nog enkele elementen in die de kloof tussen arm en rijk vergroten.’

‘De vraag om een nieuwe grondwet is vooral een eis die naar voor geschoven wordt door de linkse partij Nuevo Peru maar is op dit moment zeker niet de vraag die het grote deel van de bevolking stelt, het is niet de vraag van de mensen die op straat komen’, stelt Eva Willems. ‘De mensen willen gewoon dat de democratische instellingen gerespecteerd worden en dat men zich houdt aan de kalender van de komende verkiezingen.’

Agitatie van het Lichtend Pad?

José Carlos Agüero bevestigt dit. Agüero is historicus, schrijver en politiek activist, gespecialiseerd in Peru’s verleden en dan vooral de periode van het gewapend conflict met het Lichtend Pad (1980-2000). Zijn beide ouders waren Senderistas, aanhangers van het Lichtend Pad en werden in de gewapende strijd vermoord.

‘De mensen die nu op straat komen, zinnen niet op een revolutie’, zegt Agüero in een zoomgesprek met MO*. ‘Wat mensen willen zijn drie, heel elementaire dingen: dat de datum voor de verkiezingen van 11 april 2021 behouden blijft, dat de onafhankelijkheid van het Grondwettelijk Hof, die moet oordelen over de afzetting, gegarandeerd blijft. En dat de vrijheid van meningsuiting gerespecteerd wordt. De mensen zijn gewoon heel verontwaardigd.’

‘We kennen elkaar hier in Lima, we weten van elkaar dat we niets met Sendero te maken hebben.’

Toch gaan er geruchten dat Sendero Luminoso de massale protesten zou aanstoken. De politie is bijzonder hardhandig opgetreden tegen de betogers. Er vielen minstens twee doden, 35 journalisten raakten gewond tijdens hun verslaggeving en veertig manifestanten zijn nog vermist.

Agüero: ‘Zoals steeds doen die geruchten de ronde. Dat is onderdeel van de stemmingmakerij die de zelfverklaarde president Merino en zijn minister van Onderwijs rondstrooiden. Zij verspreidden het nieuws dat Movadef, de politieke tak van het Lichtend Pad, de aanstoker zou zijn. Maar dat zijn leugens. Miljoenen mensen zijn op straat gekomen, vooral jonge mensen. We kennen elkaar hier in Lima, we weten van elkaar dat we niets met Sendero te maken hebben.’

‘Die geruchten vergroten nog de verontwaardiging omdat het laster is. De Peruanen willen respect voor de democratie, wij willen als burgers participeren. Het is allemaal heel gematigd. Je hoort ook geen roep om een harde hand, type Bolsonaro. Men is gewoon deze politieke klasse beu.’

De corruptie is één element. Maar mensen zijn ook boos ‘omdat het totaal onverantwoord is om zo’n politieke crisis te veroorzaken op het moment dat Peru zo uitzonderlijk zwaar getroffen is door de pandemie, die al aan duizenden mensen het leven gekost heeft.’

De perversiteit van de politieke partijen

Het is nu uitkijken naar de verkiezingen van april volgend jaar. Gaan die iets veranderen? In het recente verleden hebben zes presidenten zich schuldig gemaakt aan corruptie. Ook de voorganger van Vizcarra, Pedro Pablo Kuczynski, is in maart 2018 opgestapt onder de druk van corruptiebeschuldigingen. Vizcarra was toen vice-president en is hem opgevolgd.

De ziekte in de Peruaanse politiek woekert heel diep, analyseert Aguëro. ‘De politieke partijen die aan de macht komen, zijn machtsgroepen die met één voet in de legaliteit staan en met een andere in de illegaliteit. Die situatie is al tien jaar aan de gang. Ze fungeren als politieke partijen maar eigenlijk staan ze onder de controle van economische belangengroepen, mediaconcerns en zelfs bepaalde intellectuelen en academici.’

‘Al jaren maken ze zich schuldig aan corruptie, ze beheren op slinkse manier de overheidsmiddelen maar nu leggen ze ook beslag op de institutionaliteit van de staat om hun belangen nog beter veilig te kunnen stellen. Die belangen zitten in de drugshandel, illegale handel van hout, zelfs mensensmokkel, illegale mijnbouw. Het zijn echt maffianetwerken die verweven zijn met de politieke institutionaliteit.’

‘De term “politieke partijen” is een eufemisme voor deze maffia-groepen.’

De democratische institutie interesseert hen helemaal niet, ze zijn alleen begaan met het veilig stellen van hun eigen belangen, stelt Agüero. ‘De fujimoristas zijn de enige die op nationaal vlak werken. Maar het fenomeen is heel ruim verspreid. Het gaat om lokale belangengroepen op het niveau van de deelstaten en de gemeenten die de macht naar zich toetrekken, met succes. Dit manoeuver van de afzetting was ook zo’n aanslag op de nationale regering, om hun eigen projecten te spijzen met de kas van de nationale begroting of via tal van investeringen die dan via hen passeren. De term “politieke partijen” is een eufemisme voor deze maffia-groepen.’

Gustavo Goritti, directeur van IDL-reporteros, een team voor kritische onderzoeksjournalistiek_,_ is in zijn recente column zo mogelijk nog scherper. Hij heeft het over een lynchpartij, vermomd als afzettingsprocedure. Die werd volgens Goritti ingegeven door kortzichtig financieel eigenbelang van een groep parlementsleden. Maar het gebeurde ook onder druk van wat hij externe samenzweerders noemt. Ook hij zag geen enkele reden om Vizcarra op dit moment, met verkiezingen in het vooruitzicht, af te zetten en het land in zo’n politieke impasse te storten.

Intussen is Francisco Sagasti van de gematigde Partido Morado door het Congres tot interim-president benoemd, tot de nieuw verkozen president eind juli kan aantreden. Maar dit scenario kan nog veranderen want vandaag, woensdag 18 november, spreekt het Grondwettelijk Hof zich uit over de vraag of de afzetting van Vizcarra al dan niet in strijd was met de Grondwet. Indien wel, dan zou het kunnen dat Vizcarra zijn plaats weer opeist.