Arabische winter: In Egypte neemt de despotische brutaliteit jaar na jaar toe

Graffitikunstenaar Ammar Abu Bakr toont het in Egypte verboden boek ‘Walls of Freedom’, waarin o.a. zijn graffiti van tijdens de revolutie gedocumenteerd staat.

© emma van der Zalm

Ammar Abu Bakr zit op een kruk in zijn appartement in het centrum van Caïro, Egypte. Zijn hond Toka, een energieke pup, rent van kamer naar kamer. De muren zijn bedekt met lagen over elkaar heen felgekleurde schilderingen. Het is kenmerkend voor zijn stijl. Tijdens de Egyptische Revolutie maakte Abu Bakr politieke muurschilderingen in een straat naast Tahrirplein. Daarvan is er nog maar één over; de rest is weggehaald.

In 2011 stroomden het Tahrirplein in Caïro en de straten eromheen vol met demonstranten die botsten met veiligheidsdiensten en uiteindelijk ex-president Hosni Moebarak ten val brachten. Twee jaar later gingen opnieuw zo’n 500.000 demonstranten de straat op, ditmaal om te protesteren tegen Moebarak’s democratisch gekozen vervanger Mohamed Morsi, wiens islamitische regering werd beschuldigd van toenemend autoritarisme. Legergeneraal Abdul Fattah Al-Sisi leidde een staatsgreep die hem uiteindelijk het presidentschap opleverde.

Inmiddels heeft Abu Bakr geen hoop meer op verandering. President Al-Sisi is “nog gekker” dan zijn voorganger.

In de eerste maanden van de revolutie woonde Abu Bakr nog in Luxor, een stad zo’n 700 kilometer ten zuiden van Caïro, maar al snel merkte hij dat de actie zich vooral in Caïro afspeelde. Dus verhuisde hij op 1 februari 2012 naar de Egyptische hoofdstad. Al snel maakte hij deel uit van de groep actiefste demonstranten. Ze protesteerden voor “vrijheid”, een begrip dat volgens Abu Bakr niemand in Egypte goed kon definiëren ‘omdat we niet eerder vrijheid kenden’. Inmiddels heeft Abu Bakr geen hoop meer op verandering. Het huidige regime is volgens hem net zo erg als toen Moebarak aan de macht was en president Al-Sisi is “nog gekker” dan zijn voorganger.

Acht jaar na het uitbreken van de Egyptische Revolutie is het land er niet op vooruit gegaan. President Al-Sisi zit in zijn tweede termijn en binnen de regering wordt gesuggereerd de grondwet aan te passen waardoor hij langer aan de macht kan blijven. Mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch en Amnesty International uiten hun zorgen over de mensenrechtenschendingen in Egypte.

Door een lening van 12 miljard van het Internationaal Monetair Fonds uit 2016 moest Egypte haar valuta devalueren wat resulteerde in een enorme daling van de koopkracht. Ook worden subsidies op brandstof en elektriciteit gekort. Dus hoewel het BNP van Egypte stijgt, merkt de burger daar niets van. En tegen medewerkers van non-gouvernementele organisaties wordt hardhandig opgetreden door middel van arrestaties, reisverboden en het bevriezen van activa.

Despotische brutaliteiten

Volgens advocaat en mensenrechtenverdediger Gamal Eid kunnen de grootste problemen in Egypte worden samengevat als “de toename van despotische brutaliteit”, wat volgens hem resulteert in een totale afwezigheid van vrijheden en een toename in gewetensgevangenen. Doaa Mostafa, advocaat bij de Egyptian Commission for Rights and Freedoms, noemt specifiekere voorbeelden: ‘Gedwongen verdwijningen, executies, marteling, doodstraf, intimidatie, afwezigheid van een eerlijk proces, militaire processen. Vrijheid van meningsuiting; daarvoor is geen ruimte. We hebben geen onafhankelijk nieuws. Wanneer ik iets wil weten, praten alle nieuwszenders de overheid na: “bla bla bla”.’

Onder president Al-Sisi worden alle kritische stemmen de mond gesnoerd. Er heerst een verbod op demonstraties en iedereen die zich kritisch uitlaat over de overheid loopt het risico gearresteerd te worden en in de gevangenis te belanden. Honderden websites zijn door het regime geblokkeerd, waaronder onafhankelijke nieuwswebsites zoals Mada Masr.

Volgens Human Rights Watch telt Egypte zo’n 60.000 politieke gevangenen. The Arabic Network for Human Rights Information van Gamal Eid schat dat aantal hoger in.

Volgens Human Rights Watch telt Egypte zo’n 60.000 politieke gevangenen. The Arabic Network for Human Rights Information van Gamal Eid schat dat aantal hoger in, omdat er ook nog eens 20.000 mensen in voorlopige hechtenis zouden zitten. Maar hoeveel het er precies zijn, is onbekend. ‘Het zijn er meer dan onder Moebarak’, zegt Mostafa, ‘maar niemand heeft een exact aantal, alleen de veiligheidsdiensten zelf.’

Begin januari zond CBS een interview met president Al-Sisi uit. De Egyptische autoriteiten hadden tevergeefs de Amerikaanse nieuwszender verzocht de aflevering van het “60 Minutes” onderzoeksprogramma niet door te laten gaan. In het interview wordt president Al-Sisi door journalist Scott Pelley bevraagd over de naar schatting 60.000 politieke gevangenen in Egypte. Al-Sisi antwoordt daarop: ‘Ik weet niet waar ze dit aantal vandaan hebben. Ik zei dat er geen politieke gevangenen in Egypte zijn’.

Honderden gewetensgevangenen

Bij de duizenden politieke gevangenen in Egypte zitten honderden gewetensgevangenen, zegt Eid. Onder hen journalisten, wetenschappers, mensen met allerlei politieke achtergronden — links, liberaal, nationalistisch, niet-gepolitiseerd, Islamisten. Bekende rechtszaken op dit moment zijn die tegen satirische blogger Shady Abu Zeid en Amal Fathy, een collega van Mostafa die zich op sociale media uitsprak tegen seksuele intimidatie waarvoor ze werd veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijke gevangenisstraf.

De satirische blogger Shady Abu Zeid werd in mei 2018 zonder opgave van reden aaangehouden en opgesloten.

bron: Twitter

Tegen fotojournalist Mahmoud Abu Zeid “Shawkan” werd de doodstraf geëist vanwege zijn aanwezigheid bij een protest waarover hij verslag deed. In september kreeg hij vijf jaar gevangenisstraf opgelegd, waardoor hij gelijk vrij zou komen omdat hij die tijd al in detentie had doorgebracht. Maar volgens zijn advocaat Karim Abdelrady zit Shawkan nog steeds vast.

Ook Al Jazeera-journalist Mahmoud Hussein zit nog steeds vast. De Qatarese nieuwsorganisatie wordt in Egypte gezien als terreurorganisatie. Hussein zit al meer dan twee jaar in voorlopige hechtenis. Volgens de Egyptische wet is de maximale tijd die mag worden doorgebracht in voorlopige hechtenis twee jaar. Ook Mohamed Morsi, de democratisch gekozen, islamistische opvolger van Hosni Moebarak, zit in de gevangenis. Zijn doodvonnis werd vernietigd, maar Morsi zit nog altijd vast in het beruchte “Scorpion” deel van de Tora gevangenis in Caïro wat er volgens onderzoek door Human Rights Watch op is gebouwd dat niemand er levend uitkomt.

‘We kennen de wet, maar we kunnen niks doen. Het voelt als een filmscenario dat we gedwongen zijn te volgen. Elke keer verlies ik hoop in dit land.’

Als advocaten houden Gamal Eid en Doaa Mostafa zich vooral bezig met rechtszaken van politieke gevangenen. Ze schetsen beiden een grimmig beeld van de staat waarin de rechterlijke macht verkeert. Volgens Eid fungeert de rechterlijke macht steeds meer als hand van de politiestaat, en als middel om vrijheden weg te nemen. Maar daarover klagen kan volgens hem leiden tot arrestatie vanwege het “beledigen van de rechterlijke macht”. Door deze impasse wordt het advocaten onmogelijk gemaakt om hun werk te doen, vertelt Mostafa. ‘We kennen de wet, maar we kunnen niks doen. Het voelt als een filmscenario dat we gedwongen zijn te volgen. Elke keer verlies ik hoop in dit land.’

Bij de Egyptian Commission for Rights and Freedoms houdt Mostafa zich vooral bezig met rechtszaken waarin de doodstraf wordt geëist. Volgens haar was 2018 het dieptepunt met een recordaantal van veertig uitgevoerde doodstraffen, waaronder twintig politieke gevangenen. Ze werden geëxecuteerd door ophanging. Onafhankelijke nieuwswebsite Mada Masr schrijft dat uit een rapport van de Egyptian Initiative for Personal Rights (EIPR) blijkt dat in de eerste elf maanden van 2018 minstens 32 mensen werden opgehangen, en ten minste 581 mensen werden veroordeeld tot de doodstraf. Het gaat bij deze aantallen om de zaken die het EIPR zelf kon verifiëren, het precieze aantal is niet bekend. Volgens Eid zijn de uitgedeelde doodstraffen in oneerlijke processen een voorbeeld van buitenrechtelijke executie. ‘Het wordt gebruikt als middel om van politieke tegenstanders af te komen.’

Overwinningsboodschappen op een muur in Caïro

Al-Jazeera (CC BY-SA 2.0)

Ook op andere manieren worden Egyptische gevangenen inhumaan behandeld. Ze worden bijvoorbeeld langer dan de wet toelaat in voorlopige hechtenis gehouden, of komen niet gelijk op vrije voeten wanneer de rechter hen vrijspreekt. Uit verschillende getuigenissen en rapporten blijkt dat marteling, mishandeling en verkrachting niet worden geschuwd in de Egyptische gevangenissen en detentiecentra.

Hoewel de overheid dit ontkent, is het aantal gevallen van marteling toegenomen sinds 2011, blijkt uit een rapport van het Tahrir Institute for Middle East Policy (TIMEP). In datzelfde rapport staat dat tussen juni 2014 en 1 januari 2016 ten minste 915 gevallen van marteling, 115 gevallen van groepsmarteling en tientallen doden door marteling werden gedocumenteerd door mensenrechtenorganisaties. Marteling in geheime detentielocaties is moeilijker te documenteren, maar de schattingen liggen in de honderden.

Acht jaar na de revolutie is Egypte op veel vlakken achteruitgegaan. Maar hoe ziet de toekomst eruit? Doaa Mostafa begint te lachen. Ze kijkt naar haar dochtertje die haar kantoor binnen komt lopen en zegt: ‘Vanochtend zei ze tegen me: “Mam, ik moet dit land verlaten”.’ En Ammar Abu Bakr? Die verhuist terug naar Luxor, terug naar zijn oude leven. ‘Maar als er weer wat gebeurt, dan ben ik erbij.’