Is de YouTube-opstand tegen Egyptische president al-Sisi begonnen?

Acteur en aannemer Mohamed Ali eist in zijn video’s het aftreden van de Egyptische president al-Sisi en heeft de bevolking opgeroepen om vandaag massaal te protesteren.

Iyad Khuder (YouTube)

De komende dagen zijn cruciaal voor Egypte. Het land is al twee weken in de ban van video’s van de Egyptische aannemer en acteur Mohamed Ali, waarin hij fel uithaalt naar president Abdul Fatah al-Sisi en zijn entourage. De tot nu toe weinig bekende acteur beschuldigt de president en de top van het leger van corruptie, van wanbeleid en verspilling van het geld van de natie. Terwijl het grootste deel van de bevolking op dit moment onder de armoede gebukt gaat.

Mohamed Ali stelt president Sisi persoonlijk verantwoordelijk voor de situatie waarin het land zich bevindt. Hij eist zijn aftreden en heeft de bevolking opgeroepen om vrijdag massaal te protesteren.

De video’s gingen viraal en de respons op sociale media is enorm. Mohamed Ali is een insider. De man heeft vijftien jaar lang samengewerkt met het leger en heeft tal van bouwprojecten uitgevoerd in opdracht van de strijdkrachten. Hij kent het reilen en het zeilen van de staatsinstellingen. Hij weet hoe beslissingen worden genomen en hoe projecten tot stand komen.

De aannemer post zijn video’s vanuit Spanje, waar hij al een jaar met zijn gezin verblijft. In zijn eerste video doet hij zijn conflict met het leger uit de doeken. De man zou niet betaald zijn voor een aantal opdrachten die hij voor het leger heeft uitgevoerd. En dat is de druppel die hem ertoe aangezet heeft om het land te verlaten.

Maar dat is niet zijn grootste probleem, zegt Ali in de video. Zijn doel is om het wanbeleid van president Sisi aan de kaak te stellen. Hij doet dat naar eigen zeggen ‘omdat hij van zijn land houdt’ en omdat hij vindt dat het ‘hoog tijd is dat Egypte op een correcte en rechtvaardige manier wordt bestuurd’.

De eerste video van Mohamed Ali was meteen een succes. De hashtag ‘#Mohamed Ali heeft hen ontbloot’ werd gelanceerd en de bal ging heel snel aan het rollen. Video na video wist de aannemer aanhang te winnen.

De vlam van de hoop

Meer dan wát hij vertelt, is het de manier waarop die verklaart waarom mensen aan zijn lippen hangen. Met concrete voorbeelden en in de taal van de gewone Egyptenaar vertelt hij over de villa’s die Sisi liet bouwen voor zijn gezin, over luxueuze en overbodige projecten in opdracht van het leger, over wanbeleid en verspilling in een land waarvan de president voortdurend klaagt over een groot tekort aan middelen.

Activisten die jarenlang strijd voeren voor democratie en mensenrechten zijn verdeeld over het fenomeen Mohamed Ali. Sommigen juichen zijn acties toe. Anderen kijken de kat uit de boom.

Ali’s oproep om op straat te komen vinden ze niet realistisch en zelfs gevaarlijk. Maar iedereen is het erover eens dat de aannemer, door zijn charisma, taalgebruik en stijl, erin geslaagd is om brede lagen van de bevolking aan te spreken. Hij heeft de vlam van de hoop, die uitgedoofd werd door de repressie van de voorbije jaren, opnieuw aangestoken.

Zal het protest dat zich op sociale media afspeelt doorgetrokken worden naar het terrein? Handelt Mohamed Ali alleen, of zit er meer achter zijn actie? Dat zijn slechts enkele van de vele vragen die Mohamed Ali oproept.

Inlichtingendiensten

Taqadum Al-Khatib, doctorandus aan de Princeton-universiteit en aan de Vrije Universiteit van Berlijn, en opposant van Sisi, nam deel aan de opstand van 2011 en aan het protest tegen voormalig president Mohamed Morsi. Hij is ervan overtuigd dat de komende dagen cruciaal zullen zijn voor Egypte.

‘De geschiedenis leert ons dat een president opzijgeschoven wordt wanneer hij een last wordt voor het leger. Dat is altijd zo gegaan sinds de oprichting van het moderne Egypte in 1952. Abdel-Nasser kwam aan de macht na een coup tegen zijn voorganger Mohammed Naguib. Saddat pleegde op zijn beurt een staatsgreep tegen Abdelkarim Gizati, en keerde zich achteraf tegen de groep van Abdel-Nasser. En in 2011 heeft het leger president Moebarak afgezet.’

De nieuwe grondwet geeft het leger nog meer macht. Als het leger morgen een staatsgreep pleegt, dan gebeurt dat op basis van de grondwet.

‘De geschiedenis leert ons ook dat wanneer er een conflict uitbreekt tussen het staatshoofd en het legerapparaat, dat conflict altijd in het voordeel van het leger eindigt. Dat was toch zo tot 2011.’

‘De nieuwe grondwet die aangenomen werd nadat Al-Sisi president werd, geeft het leger nog meer macht. Als het leger morgen een staatsgreep pleegt, dan zal dat gebeuren op basis van de grondwet. Het leger kan zeggen dat ze het doen om de democratie te redden en om de staat te beschermen’, zegt Taqadum Al-Khatib.

De doctorandus is ervan overtuigd dat de aannemer niet alleen handelt. Volgens hem gaat het om een conflict binnen het machtsapparaat. ‘Er zijn een aantal veiligheidsdiensten die niet tevreden zijn over Sisi en die van hem af willen’, zegt Al-Khatib. ‘Wat aannemer Mohamed Ali doet, heeft hij niet op zijn eentje bedacht. Dat staat vast. Er zitten zeker inlichtingen- en veiligheidsdiensten achter. Het is duidelijk dat er een actie van imagobeschadiging aan de gang is. Men wil Sisi in een moeilijk parket brengen.

Antwoord van al-Sisi

‘De video’s van Mohamed Ali hebben Sisi uiteindelijk in zijn blootje gezet. Sisi beloofde de corruptie en het terrorisme te bestrijden. Hij beloofde economische hervormingen door te voeren en de levensomstandigheden van het volk te verbeteren. Maar er is geen verbetering van de economie gekomen. Tegelijkertijd wordt er geld uitgegeven aan luxueuze en overbodige projecten.

De uitlatingen van Mohamed Ali hebben het discours van Sisi ontkracht. Ze hebben aangetoond dat zijn uitspraken in de trant van ‘Ik kan u niets geven’, en ‘Wij zijn heel arm’, slechts een esthetisch discours vormen en dienen om de structurele corruptie te camoufleren’, zegt Al-Khatib.

Sisi heeft in een reactie op de video’s toegegeven dat hij prestigieuze projecten liet bouwen. ‘Niet voor mezelf, voor Egypte’, verdedigde hij zich.

Mohamed Ali bekritiseert het legerapparaat in het algemeen, maar stelt Sisi persoonlijk verantwoordelijk voor alles wat misgaat. Hij heeft de president in een verdedigingspositie gedrukt. In een conferentie vorige zaterdag heeft Sisi toegegeven dat hij prestigieuze projecten liet bouwen en dat hij dat nog zal doen in de toekomst. Maar dat doet hij niet voor zichzelf, dat doet hij voor Egypte, verdedigde hij zich.

Het antwoord van Sisi heeft een golf van kritiek en sarcasme op sociale media teweeggebracht. De Egyptische president had beter moeten zwijgen, vinden zijn tegenstanders. Door te antwoorden op de kritiek van Mohamed Ali heeft hij de beschuldigingen alleen maar bevestigd en heeft hij zichzelf belachelijk gemaakt.

Dat Sisi reageerde, was voorspelbaar, vindt Al-Khatib van zijn kant. ‘Sisi weet goed genoeg dat er maar één macht in het land is die hem van de troon kan laten vallen, en dat is het leger. Daarom heeft hij in zijn antwoord het leger verdedigd.’

‘Hij zit in een val, en het is aftellen wat zijn positie betreft.’

‘Nu kan het heel snel gaan’, vindt Al-Khatib. ‘Sisi zit in een val en het is aftellen voor wat van zijn positie betreft. Het kan op elk moment gebeuren, omdat het grootste probleem met de video’s van Mohamed Ali is dat ze de reputatie van het legerapparaat hebben aangetast en het vertrouwen in de hoogste instelling van het land hebben beschadigd. Het moderne Egypte is gemaakt door het leger. Eerst was er het leger en daarna kwam de staat. En wanneer het vertrouwen geschonden is, wordt het gevaarlijk.’

Activisten opgesloten en gefolterd

De repressie in Egypte heeft onder Sisi ongeziene proporties aangenomen. Duizenden mensen zitten opgesloten in erbarmelijke omstandigheden. Medische zorg wordt hen ontzegd. ‘Zelfs het binnenbrengen van medicijnen wordt in veel situaties niet toegelaten’, zegt de Egyptische advocate Doaa Mostafa Derwa in een telefoongesprek vanuit Caïro.

Foltering is een systematische praktijk in de gevangenissen, stelt het Comité van de Verenigde Naties tegen foltering vast in een rapport in 2017. In 2018 werden 75 verdachten ter dood veroordeeld die vastzaten in verband met de sit-in in Rab’a in 2013. In juni van dit jaar werden meer dan veertig mensen opgepakt, onder wie advocaten en journalisten. De staat gebruikt de strijd tegen terrorisme om elke vorm van activisme de grond in te boren.

‘De president afzetten zal de mogelijkheid geven om een aantal conflicten op te lossen.’

De prioriteit van mensenrechtenorganisaties en van de publieke opinie in Egypte is dat er een einde komt aan de repressie en dat politieke gevangenen vrijkomen. En dat bevestigt Taqdum Al-Khatib. ‘De echte uitweg voor de huidige situatie is dat er een nationale verzoening komt in Egypte. En er kan geen verzoening tot stand komen zolang Sisi aan de macht is’, zegt hij. Hoe Sisi van het toneel verdwijnt, is dan voor veel mensen niet zo belangrijk. Belangrijker is dat er een einde komt aan de huidige crisis.

‘Het afzetten van Sisi zal het begin zijn van heel veel ontwikkelingen en zal voor een soort van nationale verzoening zorgen. Het zal de mogelijkheid geven om een aantal conflicten op te lossen. Politieke gevangenen zullen kunnen vrijkomen. Er zal een versoepeling komen in het openbare leven en er zal ruimte gecreëerd worden voor minimale vrijheden’, zegt Taqadum Al-Khatib.

Dat al-Sisi zoveel macht heeft kunnen veroveren, is niet zo verwonderlijk, vindt de doctorandus. ‘Hij is niet op eigen houtje aan de macht gekomen. Hij heeft internationale en regionale steun gekregen. En toen hij aan de macht kwam, heeft hij zijn controle over cruciale instellingen versterkt. Hij heeft zijn voormalige kabinetschef Abbas Kamel aangesteld als hoofd van de inlichtingendienst van het leger, en zijn zoon als vicevoorzitter van de algemene inlichtingendiensten.’

‘Al-Sisi heeft zijn mannen geplaatst aan het hoofd van het orgaan dat binnen het leger de economie controleert. Zijn impact op de veiligheidsdiensten gebeurt via groeperingen en coalities. Sisi heeft geen politieke partij opgericht. Hij heeft uiteindelijk controle over alles’, zegt Al-Khatib.

Op straat komen of niet?

Activisten die al jarenlang oppositie voeren tegen het regime van Sisi staan sceptisch ten opzichte van Mohamed Ali’s oproep om op straat te komen.

Wat Mohamed Ali doet, is enorm belangrijk, zegt journalist en activist Hossam El-Hamalawy in een Facebook-video, en het zal op lange termijn vruchten afwerpen. Maar vanuit het buitenland een oproep lanceren om op straat te komen, kan volgens de activist niet werken. El-Hamalawy is er niet echt van overtuigd dat er op korte termijn veranderingen zullen plaatsvinden in de politieke situatie in Egypte.

Volgens Al-Khatib blijven verschillende scenario’s mogelijk. Het is dus afwachten wat de komende dagen voor Egypte zullen brengen.