Egypte: het land van duizend en een gevangenissen

‘We zijn terecht gekomen in een gevangenis waarvan de muren steeds hoger opklimmen’, schrijft The Arabic Network for Human Rights Information (ANHRI) in een persbericht van 27 mei over Egypte. De mensenrechtenorganisatie verwijst daarmee niet alleen letterlijk naar de circa 60.000 politieke gevangenen, maar ook naar de figuurlijke gevangenschap van het recht op vrije meningsuiting in Egypte.

De beslissing op 24 mei om de toegang tot 21 nieuwssites te blokkeren is daar een duidelijk voorbeeld van. Egyptische media laten weten dat het ondertussen al om 93 websites zou gaan.

Met de aanvang van het presidentschap van Abdel Fattah al-Sisi, begon ‘een van de grootschaligste arrestatiecampagnes die Egypte sinds zijn moderne geschiedenis heeft gekend’, zegt Human rights Watch in hun rapport We zitten in Tombes: wantoestanden in Egypte’s Schorpioengevangenis. Het recht op vrije meningsuiting staat zo zwaar onder druk.

Sinds de revolutie van 2011 voegden de opeenvolgende autoriteiten negentien gevangenissen toe aan de collectie detentiecentra, volgens een rapport van ANHRI verschenen in september.

60.000 meningen in de cel

Het is 15 november 2016 en ik zit met een groep voormalige revolutionairen een “Egyptische Stella” te drinken in het oude biercafé Horreya op loopafstand van het Tahrirplein.

Straks halen ze hun vriendin en politieke activiste Sanaa Seif op, die vanavond vrij komt uit de Qanater Vrouwengevangenis in Caïro. Egypte telt naast Al-Qanater acht andere gevangenisplaatsen voorbeschikt voor vrouwen.

Seif heeft tweemaal vastgezeten. De tweede keer meldde ze zichzelf aan bij de Egyptische autoriteiten, nadat deze haar beschuldigden van ‘het beledigen van een ambtenaar in dienst’.

Zes maanden celstraf was de prijs die ze betaalde voor het weigeren mee te werken in het onderzoek naar de protesten in april 2016. Aanleiding voor de protesten was de beloofde transfer van twee Egyptische eilanden naar Saoedi-Arabië.

De storm rond de eilanden is nog niet gaan liggen. Sinds vorige week dinsdag arresteerden de veiligheidsdiensten nogmaals 112 demonstranten, waaronder journalisten, onder andere tijdens een sit-in bij het Journalistensyndicaat. Dat staat te lezen op de Facebookpagina van Mada Masr, een - geblokkeerd- onafhankelijk Egyptisch nieuwsplatform.

Oum Munir in tranen. Ze protesteert aan het Journalistensyndicaat, om haar zoon veroordeeld tot 7 jaar vrij te krijgen, 2011.

oxfamnovib (CC BY-ND 2.0)​

‘Voor ongeveer twee derde van de 34.000 gevangenen geldt dat het vonnis ingaat tegen het recht op vrije meningsuiting’

De Egyptische autoriteiten erkennen zelf sinds de val van president Morsi al 34.000 mensen te hebben gearresteerd. ‘Voor ongeveer twee derde van hen geldt dat het vonnis ingaat tegen het recht op vrije meningsuiting’, zegt Mohamed Ahmed, Egyptische onderzoeker bij Amnesty International aan MO*.

Van de circa 106.000 gevangenen zijn er 60.000 politieke gevangenen waarvan het merendeel supporters zijn van de voormalige president en Moslimbroeder Morsi.

‘Opgepast, ze zijn niet allemaal lid van de Moslimbroederschap. Morsi werd verkozen op democratische wijze. In het licht hiervan werden ook zij die tegen de afzetting van de democratisch verkozen president waren, geviseerd’, maakt Mohamed Ahmed duidelijk.

Hoewel het legitiem was het democratische karakter van de presidentsverkiezingen in vraag te stellen, ging op 23 en 24 mei 2012 de Egyptische bevolking naar de stembus en Morsi werd met iets meer dan vijftig procent in de tweede stemronde de president van Egypte.

138 piramides, 184 gevangenissen

Na de afzetting van Morsi, beloofde de nieuw verkozen president al-Sisi het tij te keren. Hij zou de veiligheid terugbrengen naar het land en met hem aan de macht zou de economie opnieuw opbloeien. Vooral de toeristische sector stond op een laag pitje sinds de revolutie uitbrak in Egypte.

Vandaag liggen de 138 piramides er nog steeds verlaten bij, terwijl de 184 gevangenissen die Egypte rijk is, vollopen.

De gevangenis die het meest berucht is voor voor schendingen van mensenrechten is de Tora gevangenis, “de Schorpioen”, zoals het in de Egyptische volksmond luidt.

‘Zelfs dieren zouden hier niet overleven’

Woensdag 14 augustus 2013 staat in de gedachten van Mahmoud Abou Zeid, beter bekend als Shawkan, gegrift. Die ochtend besloot de Egyptische fotojournalist beelden te maken van het gewelddadig uiteendrijven van de Rabaa al-Adaweya sit-in door de politiediensten. Niet veel later werd hij samen met duizenden anderen opgepakt.

1402 dagen na datum wacht hij nog steeds op het proces in een cel van drie op vier meter, die hij deelt met 12 andere politieke gevangen in de Tora gevangenis. ‘Mijn onbepaalde detentie is psychologisch ondraaglijk. Zelfs dieren zouden hier niet overleven…De Tora gevangenis is zoals een begraafplaats’, zegt hij aan Amnesty International.

Ondertussen is Hepatitis C bij hem vastgesteld en blijft medische zorg uit. 22 november ontving hij de Internationale Prijs voor Persvrijheid.

De fotojournalist, Shawkan, hier nog aan het lachen, schreef in een brief hoe hopeloos hij zich voelt in Tora.

© Amnesty International​

Voormalig cipier Ibrahim Abd al-Ghaffar zei tijdens een interview op de televisie in 2012 over de Schorpioen: ‘De gevangenis is zodanig ontworpen dat wie binnenkomt er niet meer buitenkomt, of het is in zijn graf.’ De cellen in de Schorpioen zijn speciaal voorbehouden voor de politieke gevangenen, laat hij nog weten.

‘Politieke dissidenten blijven er achter zonder stem en zonder hoop’, zegt Joe Stork, vicedirecteur bij Human Rights Watch voor de afdeling Midden-Oosten en Noord-Afrika. De president gooit alle politieke gevangenen van radicale islamisten tot liberale seculiere liberalen samen. De overvolle cellen vormen zo een ideale voedingsbodem voor nieuwe jihadisten. Dat vertelt Ayman Abdelmeguid aan The New York Review of Books. Abdelmeguid is lid van de buiten de wet gestelde 6 April Beweging, een seculiere oppositiegroep, en deelde voor enkele weken een cel met tientallen Moslimbroeders

Uitpuilende cellen

In 2015 draaide de gevangenissen 50 procent boven hun capaciteit.

In Egypte zegt de capaciteit van een gevangenis niets over het aantal gevangenen die er opgesloten zijn. Zo draaiden in 2015 de gevangenissen 50 procent boven hun capaciteit.

Zelfs met de negentien extra detentiecentra, kan het Egyptisch gevangenissysteem het aantal arrestanten niet bijhouden.

‘President al-Sisi legaliseerde ten dele wat in praktijk al gaande was. Zo voegde hij gebouwen, waar de autoriteiten reeds gedetineerden vasthielden, toe aan de legale lijst van detentiecentra’, zegt Stork aan MO*.

Enkel focussen op het aantal legale gevangenissen geeft een vertekend beeld van het Egyptisch gevangenislandschap. Bovenstaande cijfers houden namelijk geen rekening met de 320 politiecentra verspreid over de Egyptische provincies en steden. De politiecentra halen een gemiddelde van vijftig arrestanten.

‘De toename van het aantal gevangenissen betekent geen verbetering voor de conditie waarin de gevangenen leven’, schrijft ANHRI in zijn rapport.

Tijdens de revolutie 2011, waren clashes tussen de veiligheidsdiensten en demonstranten schering en inslag.

oxfamnovib (CC BY-ND 2.0)​

Hongerstaking

Het ANHRI rapport meldt ook: ‘Dag na dag protesteren gevangenen omwille van de wantoestanden, het ontzeggen van medische zorg en gezondheidszorg en klagen ze het fenomeen van gedwongen verdwijningen aan.’

‘Gedwongen verdwijningen spelen een sleutelrol bij het gevoerde beleid in Egypte. Iedereen die zich ook maar durft uit te spreken, loopt het risico op ontvoering en op marteling. Dit alles onder het mom van terrorismebestrijding’, zegt Amnesty International over de praktijk.

Het favoriete protestmiddel is de hongerstaking.

Blinde vlek

De internationale gemeenschap staart zich blind op terrorismebestrijding, zegt de Egyptische journalist en leider van een kleine liberale oppositie partij, Khaled Dawoud. ‘Ja, terrorisme bestrijden is belangrijk, maar het schenden van mensenrechten helpt de strijd niet verder.’

‘al-Sisi heeft het gevoel dat hij kan doen wat hij wil’

President Trump ontving de Egyptische president als eerste Arabische leider in het Witte Huis. De schendingen van mensenrechten stonden niet op de agenda. ‘Zolang al-Sisi zich gesteund voelt door Amerika en Europa, heeft hij het gevoel dat hij kan doen wat hij wil.’

Na de aanslagen op de Koptische kerken op 9 april keurde de Egyptische autoriteiten wetswijzigingen goed. De nieuwe wetten maken detenties voor onbepaalde duur mogelijk, stellen de Egyptische veiligheidsdiensten in staat willekeurig te arresteren en huizen te doorzoeken en heffen de verplichting op om in de rechtbank te luisteren naar de getuigen van de verdedigende partij.

President al-Sisi kreeg de eer als eerste Arabische leider uitgenodigd te worden op het Witte Huis door president Trump. De twee vrienden spraken niet over mensenrechten bij hun ontmoeting.

Ninian Reid (CC BY 2.0)​

Nu de regio in het Midden-Oosten ontregeld is, lijk stabiliteit in Egypte voor de internationale gemeenschap prioritair. ‘Van een stabiel regime is pas sprake wanneer ze de rechten, de rechtstaat en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht respecteert’, zegt Mohamed Ahmed.

In dezelfde lijn ligt het besluit van ANHRI: ‘Er zit niets anders op voor het politieke regime dan toe te geven dat de huidige repressieve politiek niet langer houdbaar is. Ze dient haar verantwoordelijkheid op te nemen, voor het te laat is.’

Het internationale gedoogbeleid is in dit opzicht slechts uitstel van executie.

Er loopt een actie bij Amnesty International om de onmiddellijke vrijlating van Shawkan te eisen.