Regering houdt arrestatiecampagne na kritische YouTube-filmpjes
Egypte: geen nieuwe revolutie, wel meer repressie
Toen aannemer en acteur Mohamed Ali opriep om op straat te komen tegen president Sisi, steeg de spanning in Egypte. Zijn oproep werd, tegen de verwachtingen in, opgevolgd. Maar de revolutie bleef uit. Alleen de repressie blijft overeind: minstens 3332 mensen zijn sindsdien al opgepakt.
‘Vandaag zijn de ondervragingen begonnen na drie uur ‘s ochtends. Er was een jongen van nog geen zeventien jaar oud. Hij had het shirt van Zamalek (Egyptische voetbalclub, red.) aan en werd opgepakt na de match van vrijdag. Hij begon na de ondervraging te wenen, want hij wil naar school.
Een tweede ondervraagde, een man, barstte in tranen uit toen hij de schoolbel hoorde. Hij had de eerste schooldag van zijn dochtertje gemist. De derde was een chauffeur van 51 die amper kan lezen en geen flauw idee heeft wat sociale media zijn. Hij wordt beschuldigd van het verkeerdelijk gebruik van sociale media en het verspreiden van vals nieuws.’
Dit is een greep uit een post die de Egyptische advocate Doaa Mostafa Derwa op maandag 23 september op haar Facebook-pagina plaatste. Mostafa Derwa is een van de eerste advocaten die de mensen kon bijstaan die opgepakt werden naar aanleiding van het straatprotest in Egypte op 20 september.
Dat protest brak uit nadat aannemer en acteur Mohamed Ali een serie filmpjes op YouTube publiceerde, waarin hij corruptie bij de top van het Egyptische leger aan de kaak stelde. In een van die filmpjes riep hij op om in opstand te komen tegen president Abdul-Fatah al-Sisi. Hij beschuldigt hem ervan het geld dat het volk toebehoort te verspillen aan onnuttige en overbodige luxeprojecten, voor zichzelf en voor zijn familie. En dat terwijl de president zelf zegt dat Egypte een zeer arm land is.
In verschillende provincies brak daarop straatprotest uit op 20 september. De protestacties waren niet massaal, maar ze waren de eerste belangrijke straatmanifestaties gericht tegen de president. Wat volgde was een grootschalige arrestatiecampagne.
Op de website van de Egyptische Commissie voor Rechten en Vrijheden (ECRF), de mensenrechtenorganisatie waarvoor advocate Mostafa Derwa werkt, staan meer details te lezen over de eerste ondervraagde actievoerders die ze konden bijstaan. Het gaat om acht mensen, en ze komen allemaal uit de provincie Suez.
Minstens 3.332 arrestaties
Met de getuigenissen wil de organisatie aantonen hoe willekeurig de aanhoudingen waren. En vooral hoe onsamenhangend en ongefundeerd de beschuldigingen tegen hen zijn. Ze hebben diverse profielen en ook de redenen waarom ze zich op een bepaald moment op de verkeerde plaats bevonden, verschillen. Maar desondanks luiden de beschuldigingen voor iedereen hetzelfde: verkeerdelijk gebruik van sociale media, verspreiden van valse informatie, deelname aan een terroristische organisatie en betogen zonder toelating.
Volgens het Egyptische Centrum voor de Economische en Sociale Rechten (ECESR) blijft het aantal mensen dat sinds 20 september opgepakt werd, stijgen.
Op 3 oktober stond de teller op 2.661, verdeeld over zes gerechtelijke dossiers. 114 van hen zijn meisjes en vrouwen. Minstens 111 van de aangehouden mensen zijn kinderen tussen 11 en 17 jaar, rapporteert Amnesty International.
En het aantal blijft ook nu nog stijgen. De openbaar aanklager had op 7 oktober nog 200 mensen vrijgelaten, maar een dag later verkondigde de Egyptische Commissie voor Rechten en Vrijheden dat het aantal gedetineerden opgelopen was tot minstens 3.332. Mensen worden op straat gearresteerd en hun mobiele telefoons worden onderzocht, wat grondwettelijk niet toegelaten is, tenzij met een gerechtelijk bevel.
Onder de gearresteerden zijn ook enkele buitenlanders. Zo werden er onder andere twee Jordaniërs en een Soedanees gearresteerd die in Egypte waren voor een stage of studie. Een Nederlander werd aangehouden omdat hij geprobeerd zou hebben met een drone opnames te maken van het Tahrirplein vanuit zijn hotel. In een televisieprogramma van Amr Adib, een televisieanker van wie bekend is dat hij al-Sisi onvoorwaardelijk steunt, werden de vier getoond terwijl ze “bekentenissen” aflegden. De buitenlanders werden enkele dagen later vrijgelaten.
Activisten, advocaten
Naast de willekeurige aanhoudingen werden ook academici, advocaten, journalisten en activisten geviseerd, zelfs wanneer ze al een punt achter hun activisme hadden gezet. Alaa Abdul-Fatah, een van de prominente activisten tijdens de opstand van 2011, kon niet naar huis terugkeren nadat hij de nacht in het politiebureau had doorgebracht, zoals hij dat al zes maanden doet.
De familie van activiste El-Masry spreekt van ontvoering. Ze werd een auto ingeduwd toen ze uit een gebouw kwam.
De activist moet zich sowieso elke avond bij het politiekantoor aanmelden en daar de nacht doorbrengen, als voorwaarde voor zijn vrijlating in maart van dit jaar. Hij heeft net een gevangenisstraf van vijf jaar uitgezeten op beschuldiging van het organiseren van demonstraties zonder toelating. Maar op 28 september kwam hij ‘s ochtends niet naar buiten. Hij werd aangehouden op beschuldiging van het verspreiden van vals nieuws en het aanzetten tot protest.
De dag nadien was het de beurt aan zijn advocaat, Mohamed El-Baqer. De advocaat is directeur van het Centrum Adalah voor de Rechten en de Vrijheden. Op 29 september werd hij aangehouden in het gebouw van de openbaar aanklager waar hij Alaa Abdul-Fatah kwam bijstaan. Ook hij wordt beschuldigd van ‘deelnemen aan een terroristische groepering en het verspreiden van vals nieuws dat de nationale veiligheid ondermijnt’.
Andere advocaten waren hetzelfde lot beschoren toen ze mensen kwamen bijstaan die aangehouden werden naar aanleiding van het straatprotest.
Een van de eerste en meest bekende was advocate en mensenrechtenactiviste Mahinour El-Masry. Ze werd op 23 september aangehouden vlakbij het Openbaar Ministerie van de Staatsveiligheid, waar ze een aantal gedetineerden kwam bijstaan. Haar familie spreekt van ontvoering. El-Masry werd een auto ingeduwd toen ze uit het gebouw kwam.
De aanhouding van El-Masry gebeurde in het kader van een lopende zaak tegen haar. De advocate heeft al verschillende gevangenisstraffen uitgezeten vanwege haar politieke overtuigingen en haar engagement voor de mensenrechten. De laatste keer was in 2015. Toen moest ze één jaar celstraf uitzitten omdat ze had meegedaan aan een sit-in.
Demonstraties zijn sinds de coup van 2013 wettelijk verboden in Egypte.
Ook intellectuelen die zich recent kritisch hebben geuit ten opzichte van Sisi zijn niet ontsnapt aan de jongste arrestatiecampagne. Amnesty International heeft het in totaal over minstens 10 journalisten en 25 politici en academici die werden gearresteerd in het zog van het straatprotest. Eén van hen is Hassan Nafaa, docent politieke wetenschappen aan de universiteit van Caïro.
De bekende namen halen wel de media, maar die van de meeste gedetineerden niet. Wanneer mensen gearresteerd worden, blijft de familie al te vaak in het ongewisse. Dit kan dagen duren of zelfs weken, en soms veel langer.
Geen toeval
Volgens waarnemers is geen toeval dat activisten geviseerd worden, ook wanneer ze niet meer actief zijn of wanneer ze hun werk beperken tot het bijstaan van gedetineerden. De autoriteiten willen vermijden dat het protest, dat ontstond na een oproep vanuit het buitenland (Mohamed Ali bevindt zich in Spanje), zich ontwikkelt tot een protest dat intern in Egypte georganiseerd wordt. Want dan zal het pas moeilijk zijn om de situatie onder controle te krijgen.
Opvallend is ook dat de meeste activisten van 2011 niet echt betrokken waren bij de dynamiek die de filmpjes van Mohamed Ali hebben teweeggebracht. In het beste geval speelden ze de rol van observator. Ook het wantrouwen ten opzichte van aannemer Mohamed Ali was groot, zeker in het begin.
Hun voorzichtigheid is niet zo verrassend. Niet alleen vanwege de repressie, maar ook door de gebeurtenissen en de teleurstellingen die volgden op de revolutie van 2011.
Interne strubbelingen
De filmpjes van Mohamed Ali brachten discussies weer aan de oppervlakte, zoals de kwestie van de strijd tussen verschillende polen binnen het Egyptische machtsapparaat. Mohamed Ali insinueerde dat er grote ontevredenheid is binnen het leger over Sisi. Hij riep de minister van Defensie op om de kant van de bevolking te kiezen.
Als er veel mensen op straat kwamen, zou de top van het leger zich tegen Sisi keren, was de redenering. Een beetje zoals gebeurde in 2013. Toen gebruikte Abdul-Fatah al-Sisi, die op dat moment minister van Defensie was, het protest tegen verkozen president Mohamed Morsi om hem af te zetten en de Moslimbroeders een terroristische organisatie te verklaren.
Het is een hypothese die tal van politieke activisten en tegenstanders van Sisi in het verleden vaak opperden en waar ze zelfs op rekenden. Een van hen was Mohamed El-Qassas, vicevoorzitter van Masr Al-Qawiyya (Sterk Egypte) — die partij werd in juli 2012 opgericht door voormalig presidentskandidaat en voormalig Moslimbroeder Moneim Aboul Fotouh.
Het woord ‘hoop’ komt vaak terug. Hoop dat er een politieke uitweg komt, hoop dat de duizenden politieke gevangenen vrijkomen.
In een interview met MO* in 2016 zei El-Qassas dat Sisi geen tweede ambtstermijn zou krijgen omdat zijn populariteit sterk zou dalen. De president kon zijn belofte om de economie en de levenstandaard van de bevolking op te krikken niet waarmaken, zei El-Qassas toen. Bovendien waren er binnen het leger mensen die helemaal niet akkoord gaan met de aanpak van al-Sisi, zowel wat betreft de bloedige ontruiming in 2013 van de sit-in van de aanhangers van voormalig president Morsi, als de zaak van de twee eilandjes Tinar en Sanafir, die de Egyptische erkende als Saoedisch grondgebied.
Maar de voorspellingen kwamen niet uit. Sisi werd herkozen en Mohamed El-Qassas, die toen vrij was maar het land niet mocht verlaten, zit sinds februari in de gevangenis, samen met zijn voorzitter Moneim Aboel Fotouh. Ze worden ervan beschuldigd lid te zijn van een verboden groepering en valse informatie te hebben verspreid.
Het is misschien omdat de hypothese van de strijd tussen verschillende staatsinstellingen al lang meegaat, dat iemand als de linkse activist Hossam El-Hamalawy zei dat hij niet alleen niet gelooft in het verhaal van die strijd, maar dat hij zich daar ook niet voor interesseert. El-Hamalawy erkent wel het belang en de impact van de video’s van Mohamed Ali. Maar dat is volgens hem niet voldoende. Voor de activist en lid van de Revolutionaire Socialisten, moet verandering vanuit de basis komen, en meer bepaald vanuit georganiseerde groepen die in het land aanwezig zijn en op het terrein actief zijn.
Hoop
Een van de woorden die vaak terugkwamen in commentaren over het fenomeen Mohamed Ali en in discussies op sociale media, is hoop. Hoop dat er druk uitgeoefend wordt op het systeem, zodat een politieke uitweg uitgewerkt kan worden en zodat de ruim 60.000 politieke gevangen kunnen vrijkomen.
Maar deze discussies zijn opnieuw naar de achtergrond verhuisd. Wat blijft, is de inzet van mensenrechtenactivisten om de gevangenen vrij te krijgen.
Ongeveer negentig mensen werden eind juni opgepakt. Ze werkten samen aan een nieuwe coalitie, de ‘Coalitie van de hoop’.
De huidige arrestatiecampagne is grootschalig, maar verrast niet echt. Ze heeft alleen een vorige arrestatiecampagne naar de achtergrond geduwd. Eind juni hebben de autoriteiten namelijk een groep activisten aangehouden op verdenking een plan te hebben beraamd tegen de Egyptische staat.
‘Het ging om een groep mensen met een diverse politieke en activistische achtergrond, die aan de komende parlementsverkiezingen wilden meedoen’, zegt advocate Mostafa Derwa. ‘Ze hadden al twee keer vergaderd en werkten aan een coalitie die ze de “Coalitie van de hoop” hebben genoemd.’
‘Onder hen zijn belangrijke leden van de journalistenbond, zoals Hossam Moanis en Hisham Fouad, en een bekende advocaat en vroegere parlementslid Ziyad El-Elaimy, plus andere vooraanstaande activisten die opkomen voor arbeidsrechten. Het gaat om een lijst met een negentigtal namen. Minstens veertig mensen werden eind juni opgepakt. Er zitten ook mensen van de Moslimbroeders erbij. Het is een mengelmoes van alle richtingen en overtuigingen die aanwezig zijn in de Egyptische samenleving. Daarom heeft die campagne ook veel aandacht gekregen’, zegt Mostafa Derwa.
‘Deze mensen werkten aan een nieuw politiek project dat ze “De hoop” noemden. Er is nu geen hoop meer, want de hoop is opgepakt.’