EU blijft ontbossen en bomen verbranden voor “hernieuwbare” energie

Energie uit biomassa is hip en gewild. ‘Door de peperdure energieprijzen is de verkoop van pelletkachels met vijftig procent gestegen’, zei doe-het-zelfketen Hubo begin dit jaar al aan Het Nieuwsblad. Een van de grootste verkopers van pelletkachels in Nederland, Havé Verwarming, liet eind vorig jaar al aan nieuwssite NU.nl weten dat hun verkoop in 2021 met zeventig procent gestegen was.

De ngo Environmental Investigation Agency deed onderzoek naar de oorsprong van het hout voor biomassacentrales en houtpellets die in doe-het-zelfwinkels en supermarkten worden verkocht om te worden verbrand in pelletkachels.

De organisatie onderzocht dat op basis van door de overheid geregistreerde vervoersgegevens, GPS-trackers en drone- en satellietbeelden. Ze onthulde daarop vorige week dat een handvol biomassacentrales en pelletfabrieken in Roemenië, Bulgarije, Slovakije en Polen tienduizenden boomstammen uit beschermde bossen en natuurreservaten verwerkten.

Ook de industrie is al lang op de kar gesprongen. Tien jaar geleden was Drax nog de grootste kolencentrale en uitstoter van koolstofdioxide van het Verenigd Koninkrijk. Sindsdien kon het bedrijf zich een groen imago aanmeten door zich met staatssubsidies om te bouwen tot ‘hernieuwbare-energiecentrale’. De centrale verbrandt boomstammen.

Zware subsidies voor biomassa werden de grootste drijvende kracht achter ontbossing in de Europese Unie.

Vandaag staat het bedrijf volgens klimaatwetenschappers opnieuw aan de verkeerde kant van de geschiedenis. Dagelijks verbrandt de Drax-centrale honderden hectares boomstammen, die daarvoor werden gekapt en tot schroot vermalen.

Vaak worden daarvoor bossen kaal gekapt, terwijl de verbranding van biomassa uit hout oorspronkelijk bedoeld was om energie op te wekken uit de verbranding van houtafval.

16 miljard euro per jaar

Maar zware Europese subsidies voor biomassacentrales zorgden ervoor dat honderden fabrieken in heel Europa vandaag bomen en bossen verbranden om onze huizen te verwarmen. Het is inmiddels de grootste drijvende kracht achter ontbossing in de Europese Unie.

De Europese Commissie maakte zelf bekend dat de EU ongeveer 16 miljard euro per jaar aan belastinggeld uitgeeft ter ondersteuning van bio-energie, een van de vormen van ‘hernieuwbare energie’. Elektriciteitscentrales die volledige boomstammen verbranden nemen daarvan het leeuwendeel voor hun rekening.

‘Dit geld zou veel beter besteed kunnen worden om mensen te helpen investeren in energie-efficiëntie en in verwarmingstechnologieën voor woonhuizen’, zegt Martin Schickhofer van de ngo Forest Defenders Alliance.

Een brede coalitie van ngo’s wil dat de EU onmiddellijk stopt met de subsidies voor alle elektriciteitscentrales die alleen hout verbranden. Ze voerde daarom vorige week en deze week actie aan het Europees Parlement in Brussel en Straatsburg.

Op 12 september 2022 voerde een brede coalitie van ngo’s actie voor het Europees Parlement in Straatsburg, waar op 14 september werd gestemd over de aanpassing van de Richtlijn Hernieuwbare Energie. | © Forest Defenders Alliance

Geen oplossing voor klimaatopwarming

Normaal gezien zijn bossen een plaats voor koolstofopslag: ze halen CO2 uit de atmosfeer en slaan het op in het hout en in de bodem. Maar als er teveel gekapt en verbrand wordt, zijn er minder bomen om CO2 uit de lucht te halen. De verbranding van de boomstammen brengt bovendien enorme hoeveelheden koolstof opnieuw in de atmosfeer. Dan worden bossen een ‘koolstofuitstootplaats’ eerder dan een ‘koolstofopslagplaats’.

Finse bossen stoten voor de eerste keer ooit méér CO2 uit dan ze uit de atmosfeer halen.

Het EU-beleid voor hernieuwbare energie heeft tot doel om onafhankelijk te worden van fossiele brandstoffen, maar kan dus de klimaatopwarming juist versnellen. ‘De verbranding van biomassa uit boomstammen stoot per eenheid energie zelfs méér koolstofdioxide uit dan de verbranding van fossiele brandstoffen’, voegt Martin Schickhofer toe.

Niet enkel ngo’s en wetenschappers trekken aan de alarmbel. Ook nationale overheidsinstellingen doen dat. In mei maakte het Nationale Bureau voor Statistiek van Finland bekend dat de Finse bossen voor de eerste keer in de geschiedenis het punt bereikten waarop ze méér CO2 uitstoten door houtkap dan ze uit de atmosfeer halen.

Geen tijd meer

De praktijk van de verbranding van biomassa wordt geregeld in de Europese Richtlijn Hernieuwbare Energie. Die richtlijn lag opnieuw op tafel in het kader van het Fit For 55-programma van de Europese Commissie. Daarin probeert de EU maatregelen te nemen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.

‘Dit soort energie uit houtverbranding is helemaal niet koolstofneutraal, duurzaam of hernieuwbaar.’

Sommige wetenschappers, Europarlementsleden en ngo’s zagen dit als een kans om het schadelijke beleid van houtkap voor biomassa een halt toe te roepen. Maar gisteren (woensdag 14 september, red.) keurde een grote meerderheid van Europarlementsleden een gewijzigde richtlijn goed, waarbij brede achterpoortjes in de tekst zouden mogelijk maken om de schadelijke praktijk te laten voortduren.

In 2018 al vroegen honderden wetenschappers aan de EU om dit beleid te stoppen. Desondanks lieten de parlementsleden toen toe dat bio-energie uit niet-duurzame houtkap gezien kan worden als groene, hernieuwbare stroom.

‘Dit soort energie uit houtverbranding is helemaal niet koolstofneutraal, duurzaam of hernieuwbaar’, zegt Slovaaks Europarlementslid en klimaatwetenschapper Michal Wiezik van de liberale fractie Renew Europe.

‘Als je een honderd jaar oude boom volledig verbrandt, stoot je in één uur tijd de hoeveelheid koolstof uit die pas na honderd jaar opnieuw uit de atmosfeer gehaald wordt door nieuw aangeplante bomen. Die tijd hebben we simpelweg niet meer.’

Slovaaks Europarlementslid Michal Wiezik (liberale fractie Renew Europe) tijdens een actie van ngo’s voor het Europees Parlement in Straatsburg, waar op 14 september werd gestemd over de aanpassing van de Richtlijn Hernieuwbare Energie. | © Forest Defenders Alliance

‘Meer dan de helft van al het hout dat in Europa wordt gekapt, wordt nu verbrand om energie op te wekken.’

Naast ecologische doen ook economische redenen de kritiek op biomassa uit niet-duurzame houtkap aanzwellen.

‘Meer dan de helft van al het hout dat in Europa wordt gekapt, wordt nu verbrand om energie op te wekken’, zegt Wiezik. ‘Andere sectoren in de industrie, bijvoorbeeld de meubelproductie, kampen daardoor met tekorten. Die komen bovenop de tekorten door de teruggevallen invoer van hout uit Rusland en Oekraïne.’

Achterpoort

Het zag er even naar uit dat het Europees Parlement de praktijk een halt zou toeroepen, maar achterpoortjes in de tekst verhinderden dat. Europarlementslid Wiezik geeft MO* een inkijk in de onderhandelingen over de aanpassing van de Richtlijn Hernieuwbare Energie. Hij stelde amendementen voor in de milieucommissie van het parlement.

‘De tekst voert een nieuw begrip in: “primaire biomassa uit hout”. Dat is biomassa die op meer duurzame manieren kan gebruikt worden dan verbranding. Meubels houden bijvoorbeeld meer koolstof vast dan wanneer het hout van bomen integraal verbrand wordt.’

‘“Secundaire biomassa uit hout”,’ vervolgt hij, ‘is dan biomassa die verbrand kan worden, bijvoorbeeld houtafval dat niet anders gebruikt kan worden. Enkel dat zou verbrand mogen worden.’

De milieucommissie stelde in grote lijnen drie aanpassingen voor. Eén: de EU zou de verbranding van primaire (niet-afval) biomassa niet meer mogen subsidiëren. Dat geldt dan bijvoorbeeld voor hele boomstammen. Twee: de EU mag de verbranding van primaire biomassa (niet-afval) niet meer meetellen om de hernieuwbare energiedoelen te halen. En drie: als er toch primaire biomassa (niet-afval) wordt verbrand, mag dat alleen als aan duurzaamheidscriteria is voldaan.

Criminelen zouden bosbranden kunnen aansteken om het overgebleven hout te kunnen verkopen aan biomassacentrales.

Volgens Wiezik was het een gebalanceerd, goed voorstel. Maar zoals bij alle dossiers over klimaatverandering en milieu heeft de milieucommissie niet het laatste woord. In dit geval heeft de industriecommissie (ITRE) het dossier in handen.

‘In die commissie dienden bepaalde parlementsleden zogenaamde compromisamendementen in’, verduidelijkt Wiezik. ‘Maar de uitkomst raakte eerder gecompromitteerd dan dat het een compromis was’, zegt hij.

‘Resultaat: de subsidies blijven, energie uit verbranding van boomstammen mag wél nog meetellen als hernieuwbare energie, en de voorwaarde over de duurzaamheidscriteria werd zelfs helemaal geschrapt uit de compromistekst.’

Dat kan dankzij een achterpoortje in de compromistekst: ‘Het is een slim trucje om alles bij het oude te laten’, zegt Wiezik. ‘De verbranding van boomstammen mag, op voorwaarde dat het aandeel van de energie die eruit opgewekt wordt in de hele hernieuwbare energiemix van windenergie, zonne-energie, waterkracht en biomassa niet méér is dan het gemiddelde van de verbranding van boomstammen in de periode van 2017 tot 2022. Als we tegen 2030 dubbel zoveel hernieuwbare energie produceren, kan de energie uit verbranding van boomstammen ook toenemen.’

Bosbranden

Nog een gevaarlijke bepaling in de vernieuwde richtlijn: hout gekapt in bossen aangetast door insectenplagen en bosbranden zou ‘niet-primair’ zijn. Dat betekent: het zou mogen gebruikt worden voor energieopwekking. Want in aangetaste bossen mag gekapt worden om het bos te “onderhouden”.

‘De huidige energiecrisis gebruiken als een excuus om bossen te kappen, is beschamend.’

‘Het is een brede achterpoort in de wet’, zegt Wiezik. Het zou zelfs criminelen kunnen stimuleren om bosbranden aan te steken, zodat ze dat “niet-primaire” hout kunnen verkopen aan gesubsidieerde biomassacentrales. Door astronomische overheidssubsidies gaat er immers veel geld rond in de sector. In landen als Portugal zijn aangestoken bosbranden al jarenlang een plaag in de zomer.

Wiezik betreurt dat naast de Europese Volkspartij ook zijn eigen fractie, Renew Europe, de compromistekst steunt. Bij de Sociaaldemocraten was er onenigheid.

De Groene fractie in het parlement eiste aanvankelijk een afzonderlijke stemming hierover. ‘Maar er werd niet meer gestemd over ons voorstel’, verduidelijkt het Nederlandse Europarlementslid Bas Eickhout (GroenLinks). ‘Helaas is het compromis in zijn geheel aangenomen door een meerderheid van de Europese Volkspartij, de Sociaaldemocraten en de liberale fractie Renew Europe.’

‘Wij hebben de hele procedure lang geprobeerd om de strengste criteria te krijgen. Maar dat werd ondermijnd door een coalitie van de Europese Volkspartij en Scandinavische Europarlementsleden verspreid over verschillende fracties.’

Op 12 september 2022 voerde een brede coalitie van ngo’s actie voor het Europees Parlement in Straatsburg, waar op 14 september werd gestemd over de aanpassing van de Richtlijn Hernieuwbare Energie. | © Forest Defenders Alliance

Biomassalobby

De biomassa-industrie is dankzij de overheidssubsidies een grote sector geworden. En sectoren waarin veel geld rondgaat, trekken lobbyorganisaties en belangenbehartigers aan. World Bioenergy Association en Bioenergy Europe zijn zulke organisaties. Ze voeren campagnes en betalen advertenties op sociale media om positieve aandacht te creëren voor biomassa uit de verbranding van hout.

Volgens deze organisaties zou bio-energie fossiele brandstoffen, zoals gas en aardolie, in de grond houden. En zou het onverantwoord zijn om te raken aan bio-energie in tijden van stijgende energieprijzen en een verminderde levering van Russisch gas.

‘De huidige energiecrisis gebruiken als een excuus om bossen te kappen, is beschamend’, zegt Bruna Campos van de ngo EuroNatur. ‘Om slechts tien procent van de fossiele brandstoffen die Rusland in de EU invoert te vervangen door biomassa uit bossen, zou het houtverbrandingsproces moeten verdubbelen. Die brandstof zou voor het overgrote deel rechtstreeks uit bossen afkomstig zijn.’