‘Leven in Gaza is als leven in een derdewereldland’
België moet beslissen: is de Gazastrook te gevaarlijk om te leven, of niet?
Uit de Gazastrook vluchten en in België erkend worden als asielzoeker? Sinds het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) zijn beleid wijzigde, is dat moeilijker geworden. Volgens de gevluchte Gazanen is de algemene situatie in de Gazastrook ernstig genoeg om iedereen bescherming te geven, maar het CGVS hamert op de individuele behandeling van elke asielaanvraag.
‘Als ik geen veiligheidsprobleem had en als mijn leven niet in gevaar was, dan zou ik niet zomaar mijn kinderen en mijn zwangere vrouw achtergelaten hebben in Gaza. Ik heb niet voor niets mijn lot in de handen van mensensmokkelaars gelegd en een moeilijke weg afgelegd naar hier.’
Zo spreekt een jongeman de zes rechters van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) toe. Daar kwamen op 18 september enkele zaken voor van Palestijnen uit de Gazastrook, omdat hun asielaanvraag werd geweigerd door het Belgische Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS).
In december 2018 wijzigde het CGVS haar beleid voor Palestijnen uit de Gazastrook. Voor die datum kregen ze automatisch bescherming in ons land, maar nu worden hun dossiers geval per geval bekeken. Het leidde ertoe dat het CGVS van december tot en met augustus voor 273 personen uit Gaza de beslissing nam om de aanvraag tot asiel te weigeren.
Maar de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen gaat niet mee in deze weigeringsbeslissingen van het CGVS. Zo stuurde de RvV in de meeste gevallen de dossiers terug naar het CGVS, voor meer onderzoek. In een aantal andere gevallen verleende de RvV de persoon in kwestie de status van vluchteling of van subsidiair beschermde.
Leven on hold
Het CGVS kon zich niet in al die beslissingen van de Raad vinden. Tegen twee van de arresten loopt dan ook een cassatieberoep van het CGVS bij de Raad van State.
Maar het kan makkelijk meer dan een jaar duren voor de Raad van State zich uitspreekt. ‘Dat is soms zeer lastig voor ons’, zegt Frédéric Tamborijn, de persmagistraat van de RvV. ‘Het is namelijk moeilijk om zaken die hangende zijn te behandelen, omdat we moeten afwachten wat de Raad van State erover te zeggen heeft. Die zaken moeten dus noodgedwongen een beetje on hold staan.’
Wat is…
… het CGVS?
Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. Het CGVS onderzoekt asielaanvragen (als de Dienst Vreemdelingenzaken je aanvraag ontvankelijk heeft verklaard). Het verzamelt daarvoor ook informatie over de actuele situatie in landen. Het CGVS beslist of je erkend wordt als vluchteling of niet.
… de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV)?
Onafhankelijk rechtscollege waar je beroep kan indienen tegen de beslissing van het CGVS.
… de Verenigde Kamers?
Wanneer de RvV een zaak laat behandelen door verschillende, Nederlands- én Franstalige rechters, in plaats van een enkele. Op die manier wil de RvV voorkomen dat er verschillende rechtspraak is in de verschillende taalgebieden in België.
Ook het leven van de personen in kwestie staat intussen on hold. Omdat het onzeker is of hun erkenningen door de Raad definitief zijn, blijven ze in tussentijd in de asielprocedure zitten. Ze verkeren dus in het ongewisse over hun toekomst.
‘Het gaat hier om rechtsontwikkeling. De bedoeling is om een duidelijk standpunt in te nemen dat een antwoord biedt op de vele Palestijnse dossiers.’
De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen zelf probeert intussen duidelijke rechtspraak te ontwikkelen over Palestijnen uit de Gazastrook. Daarom behandelde hij op 18 september vier zaken van asielzoekers uit de Gazastrook in “Verenigde Kamers”.
Het ging om vier dossiers waarin het CGVS de beschermingsstatus van de personen in kwestie geweigerd had. Ze gingen tegen die negatieve beslissingen in beroep.
Dat de RvV de zaken in Verenigde Kamers behandelt, betekent dat in plaats van een enkele rechter, verschillende Nederlandstalige en Franstalige rechters samen over deze zaken delibereren. Soms worden zaken in Verenigde Kamers behandeld om verschillende rechtspraak tussen Franstalige en Nederlandstalige rechters te voorkomen.
Broodnodig, want zoals eerder dit jaar bleek uit een onderzoek van het Franstalige tijdschrift Alter Echos heeft een asielzoeker bij een Nederlandstalige rechter ongeveer de helft zoveel kans om de vluchtelingenstatus te krijgen als bij een Franstalige. In de zaken over de Gazastrook lopen de oordelen van Nederlandstalige en Franstalige rechters wel gelijk.
Advocaat vreemdelingenrecht Tristan Wibault, die op 18 september ook iemand uit Gaza verdedigde voor de Verenigde Kamers, ziet het hangende cassatieberoep als reden om de arresten in Verenigde Kamers te behandelen: ‘Het gaat hier om rechtsontwikkeling. De bedoeling is volgens mij om met de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen een duidelijk standpunt te kunnen innemen dat een antwoord biedt op de vele Palestijnse dossiers die behandeld moeten worden.’
Palestijnen staan dit jaar als asielaanvragers voorlopig op nummer een in ons land, met 1439 aanvragen in de eerste zes maanden van dit jaar.
Maar één keer vluchteling
‘Wat ook een rol speelt,’ zegt RvV-persmagistraat Tamborijn, ‘is de gevoeligheid van de situatie in Gaza en de juridische moeilijkheid die rijst bij Palestijnen die onder UNRWA-mandaat vallen.
Meer dan zeventig procent van de bevolking in de Gazastrook ís al vluchteling.
UNRWA (United Nations Relief and Work Agency), dat ook wel soms de derde overheid genoemd wordt, organiseert voor Palestijnse vluchtelingen in de Gazastrook allerlei dienstverlening zoals onderwijs en gezondheidszorg. Ze besturen ook de vluchtelingenkampen.
Want meer dan zeventig procent van de bevolking in de Gazastrook ís al vluchteling. Het gaat om mensen die bij de oprichting van Israël in 1948 of tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 hun oorspronkelijke woonplaats ontvluchtten en zich in de Gazastrook vestigden, en hun nakomelingen. Velen van hen wonen in vluchtelingenkampen in Palestina, en het overgrote merendeel valt onder het mandaat van UNRWA.
De Palestijnen die bij UNRWA geregistreerd staan, zijn al erkend vluchteling volgens de Conventie van Genève. En die erkenning kan je maar één keer krijgen. UNRWA-geregistreerde Palestijnen die asiel aanvragen in het buitenland, moeten dus kunnen aantonen dat ze de bijstand van UNRWA niet meer kunnen krijgen. Dan pas komen ze in aanmerking om in een ander land de vluchtelingenstatus te krijgen.
Middenklasse of niet?
Een aantal onderwerpen komen terug in de discussies tussen de advocaten van de betrokken Palestijnse asielzoekers en de advocaten van het CGVS.
De advocaten van de asielzoekers verwijzen in hun betoog vooral naar de algemene situatie in de Gazastrook. Er wordt gesproken van de situatie van de-development: in de Gazastrook is de ontwikkeling niet gewoon vertraagd, de situatie gaat achteruit. Tussen de militaire operaties van Israël door is er amper tijd voor heropbouw of economisch herstel. En de economie heeft ook nog eens zwaar te lijden onder de blokkade.
Volgens verschillende advocaten is de landeninformatie van het CGVS niet up-to-date en interpreteert het de bronnen selectief.
‘De Gazastrook heeft een opgeleide bevolking. Het is geen derdewereldland, maar door de blokkade is er een gebrek aan grondstoffen en is de situatie een derdewereldsituatie geworden, zonder enig perspectief. Leven in Gaza is als leven in een derdewereldland. Een realiteit die niet het resultaat is van een natuurramp, maar die ontstaan is door toedoen van mensen’, zegt een van de advocaten.
Verschillende advocaten stellen dat het CGVS in zijn landeninformatie de bronnen nogal selectief interpreteert en dat niet alles up-to-date is.
Zo publiceerde het CGVS in december een nota over de verschillende sociale klassen in Gaza. Hoewel veel bronnen in de nota stellen dat de middenklasse zo goed als volledig verdwenen is (onder andere academica Sara Roy, die de economie in de Gazastrook al decennialang bestudeert, toonde dit wetenschappelijk aan), gebruikt het CGVS de nota om vol te houden dat er een middenklasse is die de gevolgen van de blokkade het hoofd kan bieden.
Erg sprekend is ook dat het aantal mensen dat voedselhulp krijgt van UNRWA vertwaalfvoudigde tussen 2000 en 2016: van 80.000 mensen naar 930.000 mensen. Enkele andere bronnen spreken in de nota van CGVS over een kleine middenklasse die toch nog zou bestaan en over een superrijke elite van een duizendtal mensen.
Een advocaat van een cliënt die UNRWA-vluchteling is, stelt zich ook ernstige vragen bij de mogelijkheid van die VN-organisatie om de Palestijnen in de Gazastrook voldoende bijstand te leveren. De VS waren lange tijd de grootste donor van UNRWA, maar vorig jaar besliste de Trump-administratie om de steun aan UNRWA drastisch te verminderen. Eerder dit jaar lekte een vernietigend intern rapport van UNRWA uit, en daardoor beslisten ook België, Nederland en Zwitserland om de steun aan UNRWA tijdelijk op te schorten tot er een onafhankelijk rapport verschijnt.
Collectieve bestraffing en repressief regime
Daarnaast spreken de advocaten van een situatie van constant geweld en onzekerheid en permanente angst. ‘De blokkade is een daad van vervolging van Israël als bezettende macht. Het zijn oorlogsmisdaden. Het gaat hier niet om een emotionele benadering van de situatie in Gaza, maar om het correct karakteriseren van de acties van een bezettende macht’, zegt een advocaat.
‘We hebben te maken met een collectieve bestraffing van de burgerbevolking om politieke doeleinden, namelijk tegen Hamas (de Palestijnse regeringspartij in Gaza die op de internationale lijst van terreurorganisaties staat, red.)’, vult een andere advocate aan.
Ook de VN en het Rode Kruis bestempelden de situatie in Gaza al herhaaldelijk als een collectieve bestraffing. ‘Dat excessieve geweld van Israël gaat gepaard met het autoritaire, repressieve regime van Hamas. Niet enkel belangrijke politieke tegenstanders worden gefolterd door Hamas, maar ook gewone mensen die zich kritisch uitlaten’, pleit een van de advocaten.
Een advocate verwijst ook naar een eerdere uitspraak van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, waartegen beroep werd ingediend door het CGVS. Daar was de Raad van oordeel dat elke Palestijn in Gaza zich in een situatie van persoonlijke ernstige onveiligheid bevindt, omwille van het patroon van aanhoudend geweld en onveiligheid en de voortdurende en systematische schendingen van de mensenrechten.
Hoewel de RvV de term “collectieve bestraffing” daarbij niet in de mond neemt, komt deze beoordeling daar wel op neer. Of er al dan niet sprake is van een collectieve bestraffing, zou door een Internationaal Strafhof moeten beoordeeld worden.
Sinds maart 2019, toen de laatste grote geweldescalatie plaatsvond, ging de situatie nog verder achteruit volgens de advocaten van de Gazaanse asielzoekers.
‘Het CGVS minimaliseert de situatie van toegenomen en blind geweld en van de burgerslachtoffers’, zegt een advocate. ‘Ik lees in de landeninformatie van het CGVS dat het in Gaza relatief kalm is, maar de cijfers tonen het tegengestelde. Het jaar 2019 telt het hoogste aantal doden sinds 2014.’ In 2014 vond de laatste Gaza-oorlog plaats.
In andere regio’s is het erger, vindt CGVS
De advocaten van het CGVS wijzen erop dat niet enkel de Palestijnen, maar ook veel andere bevolkingen in situaties leven waarin hun mensenrechten geschonden worden. ‘In tegenstelling tot veel andere nationaliteiten hebben de Palestijnen nog het voordeel dat ze de steun van UNRWA genieten.’
De verdediging van het CGVS werpt de vergelijking op met Congo: ‘Daar is de humanitaire en sociaal-economische situatie ook heel erg, zonder dat er een hulpinstantie is zoals voor de Palestijnen van Gaza.’ UNRWA kan volgens de advocaten van het CGVS wel haar kernopdracht blijven opnemen. ‘Enkel bepaalde noodprogramma’s zoals bijvoorbeeld voor mentale gezondheid draaien op verminderde capaciteit, maar ze zijn er wel nog steeds.’
Ook het aantal burgerdoden ligt in Gaza veel lager dan elders, stelt het CGVS. ‘Er moet geen verschil gemaakt worden tussen aanvragers uit Gaza en aanvragers uit andere landen, waar gelijkaardige of ergere situaties zich voordoen. De algemene situatie in Gaza kennen we allemaal, maar de beschermingsnood wordt op individueel niveau beoordeeld voor elke asielzoeker.’
Volgens het CGVS wordt niet iedereen evenzeer geraakt door de Israëlische blokkade van de Gazastrook.
Verder is er volgens de advocaten van het CGVS geen sprake van groepsvervolging van de bevolking van de Gazastrook met het karakter van een collectieve bestraffing. Volgens het CGVS wordt immers niet iedereen evenzeer geraakt door de blokkade. Sommige Gazanen zijn namelijk geprivilegieerd.
Zo maken de asielzoekers die vandaag voorkomen volgens het CGVS deel uit van de middenklasse, met een familie die in een behoorlijke situatie zit naar de normen van Gaza. ‘Als 53 procent van de bevolking in Gaza onder de armoedegrens leeft en 52 procent werkloos is, dan betekent dat wel dat de rest daarboven zit’, klinkt het.
Daarnaast is het geweld in Gaza niet blind, volgens het CGVS. Zo’n negentig procent van de burgerdoden zou vallen bij gericht geweld, bijvoorbeeld op de wekelijkse Mars van de Terugkeer-protesten. Daarbij protesteren Gazanen aan het hek tussen Gaza en Israël tegen de blokkade van hun regio.
Geen enkele gezaghebbende instantie zoals de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR zou volgens het CGVS spreken van groepsvervolging of stellen dat elke Palestijn uit Gaza bescherming zou moeten krijgen omwille van de algemene situatie. ‘De actuele situatie valt niet te herleiden tot één actor, namelijk Israël’, zegt een advocate van het CGVS.
‘Ook de politieke impasse tussen Hamas en de Palestijnse Autoriteit en de economische sancties van de Palestijnse Autoriteit dragen ertoe bij. Door te zeggen dat het enkel door Israël komt, wordt de rol die de Palestijnen zelf spelen geminimaliseerd.’
Collectieve bescherming?
Onder meer Nansen, een juridisch expertisecentrum over internationale bescherming, kan zich niet vinden in de analyse van het CGVS. Het centrum publiceerde er een nota over die advocaten kunnen gebruiken bij hun betoog. ‘We baseren ons op objectieve landeninformatie en juridische argumenten,’ zegt directrice Julie Lejeune, ‘om te stellen dat de fundamentele rechten van de Gazaanse burgerbevolking op systematische wijze geschonden worden als gevolg van een collectieve bestraffing door de Israëlische staat. Dit maakt dat zij in aanmerking komen voor internationale bescherming.’
Ook advocaat Tristan Wibault kan zich niet vinden in de analyse van het CGVS en vindt de vergelijking die het CGVS maakt met andere regio’s met een slechte humanitaire en socio-economische situatie niet correct: ‘Ik vind dat een minimalisering, want de blokkade op zich is heel uitzonderlijk en heeft zware gevolgen. Ik vind het niet correct dat zomaar te gaan vergelijken met andere gebieden die een humanitaire crisis hebben met andere oorzaken. De vervolgingsdaden zijn zeer specifiek.’
Wibault wijst erop dat het ook niet de eerste keer is dat het CGVS haar beleid aanpast voor de Gazastrook. In 2016 en 2017 was er bijvoorbeeld ook al een periode waarin het CGVS niet langer automatisch bescherming verleende aan Palestijnen uit Gaza. ‘Als je die arresten erop naleest, werd toen al dezelfde discussie gevoerd’, zegt Wibault.
‘Voor het CGVS is het altijd moeilijk te aanvaarden dat iedereen uit een bepaald gebied eigenlijk recht heeft op asiel. Dat zorgt altijd voor een lange discussie. Men vreest waarschijnlijk ook dat veel Palestijnen specifiek naar België zullen komen als er sprake is van algemene bescherming, maar dat zal nooit gezegd worden voor de RvV, want dat is geen geldig juridisch argument.’
Conventie van Genève
Terwijl het CGVS hamert op het feit dat elke asielaanvraag individueel beoordeeld moet worden, is dat volgens Wibault een oneigenlijke interpretatie van de Conventie van Genève: ‘Het is een slechte lezing van het verdrag. Je moet aantonen dat je vreest voor je leven of integriteit, maar die vrees wil niet zeggen dat je persoonlijk het doelwit moet zijn. Op een bepaald moment moeten we kunnen aanvaarden dat de vrees gewoon voortkomt uit de context.’
De Conventie van Genève wordt onjuist toegepast, vervolgingspatronen tegen bevolkingsgroepen worden niet erkend.
In een paper van het intussen opgedoekte Belgisch Comité voor Hulp aan de Vluchtelingen waaraan Wibault meewerkte, wijzen de auteurs erop dat de Conventie van Genève net voortkwam uit wereldoorlogen en dus groepsvervolgingen. Veel mensenrechtenschendingen, zeker die van de ergste aard zoals genocides, zijn net collectief van aard.
Dat er tegenwoordig een zodanig geïndividualiseerde vrees moet aangetoond worden, maakt dat het asielrecht onbruikbaar gemaakt wordt, uitgerekend in de situaties waarvoor het in het leven geroepen werd, stellen de auteurs.
Het maakt dat de Conventie onjuist wordt toegepast en dat vervolgingspatronen tegen bevolkingsgroepen niet erkend worden. Bepaalde bevolkingsgroepen of mensen uit bepaalde landen kunnen bescherming krijgen omdat de algemene situatie in hun land zo slecht is. Syriërs bijvoorbeeld krijgen al enkele jaren automatisch bescherming in België.
De vier zaken over Gaza zijn nu in beraad bij de zes rechters van de RvV. ‘De kern van de arresten zal wellicht gaan over de vraag in hoeverre er in de Gazastrook een vorm van willekeurig geweld heerst die iedereen op indiscriminatoire wijze treft’, zegt Tamborijn, de persmagistraat van de RvV, die zelf ook deel uitmaakt van de Verenigde Kamers over Gaza. De Raad zal dus bekijken of de situatie voldoende ernstig is om iedereen bescherming te geven of niet.
Een ander punt van discussie daarbij zal zijn of er inderdaad zoals het CGVS stelt, sociale klassen zijn in de Gazastrook die grotendeels ontsnappen aan de gevolgen van de blokkade door hun economische positie binnen de maatschappij.
De RvV kan zelf geen onderzoek voeren, maar moet zich beroepen op de informatie die de advocaten van de verschillende partijen aanreiken. ‘We doen zoveel mogelijk beroep op die objectieve landeninformatie om de beoordeling te maken’ , zegt Tamborijn.
‘We leggen de verschillende rapporten naast elkaar en maken de balans op op basis van slachtofferaantallen, de aard van het geweld, de mate van burgerslachtoffers en dergelijke. Zo proberen we op basis van objectieve informatie te beoordelen of er sprake is van een situatie die een bepaalde drempel overschrijdt.’