‘Laten we het conflict maar aangaan, in plaats van elkaar af te maken’, klinkt het op de Conflict Matters-conferentie. Volgens de organisatoren is conflict natuurlijk en kan enkel een constructieve aanpak leiden tot groei. Conflict, zo gaat de redenering, kan mee aan de basis liggen van vooruitgang.
Aan conflicten en verhitte discussies ontbreekt het niet anno 2015. De vluchtelingencrisis bijvoorbeeld doet de gemoederen hoog oplaaien en leidt naar meer polarisering. Biedt een constructieve omgang met dit soort conflicten het antwoord op de maatschappelijke uitdagingen van vandaag? Kan conflict een motor tot verandering zijn?
Conflict om geweld te voorkomen
Myrna Lewis — consultant & oprichter van Deep Democracy
Myrna Lewis had net haar opleiding procespsychologie afgerond en ging in op de noodkreet van een CEO bij Eskom, een Zuid-Afrikaans bedrijf dat worstelde met de overgang van de Apartheid naar democratie. De CEO had advies ingewonnen bij een strateeg die hem aanraadde over te stappen naar een vlakke structuur zonder hiërarchie, om racisme in het bedrijf te bestrijden. Toen hij dat doorvoerde liepen de raciale en culturele spanningen echter zo hoog op dat zijn divisie niet meer functioneerde.
Myrna Lewis paste de methode uit haar opleiding toe en paste die gaandeweg aan op basis van de feedback die ze kreeg. ‘Zuid-Afrika stond op dat moment op de rand van een burgeroorlog. De raciale en culturele spanningen in het bedrijf waren angstaanjagend. Toen we ermee begonnen, hadden we zelf nooit verwacht dat onze methode zou werken’, zegt ze.
‘Conflict is niet positief of negatief’, zegt Ahmed Moallim die met jongeren rond conflictsituaties werkt (zie kader). ‘Je kan het vergelijken met vuur: je hebt het nodig om te koken en om warmte te creëren. Tegelijk is het gevaarlijk: vuur kan vernietigen en kapot maken. Zo is het ook met conflict: als je er niet constructief mee omgaat, is het destructief. Je moet leren ermee om te gaan.’
Het woord ‘conflict’ roept negatieve associaties op. De meeste mensen leren dan ook heel snel om conflict te vermijden. ‘Nochtans,’ zeggen de sprekers van Conflict Matters, ‘is conflict een onvermijdelijk deel van het leven.’ De Conflict Matters-conferentie werd eind oktober georganiseerd door Stichting Evens, een organisatie die projecten ontwikkelt en ondersteunt om harmonieus samenleven in Europa te bevorderen.
Men gaat er vaak van uit dat het vermijden van conflicten en conflictpreventie hetzelfde zijn, maar het uit de weg gaan van conflicten zorgt vaak net voor toenemende spanningen omdat frustraties niet geuit worden. Conflictvermijding is volgens experten dan ook de slechtste manier om met conflicten om te gaan. Er wordt namelijk niets opgelost.
‘Als mensen tegen elkaar kunnen zeggen hoe erg ze elkaar haten, verliest dat zijn lading.’
‘Het is een grote fout dat we conflicten niet aangaan’, zegt procespsychologe Myrna Lewis (zie kader). ‘Je moet conflict niet stoppen, maar toelaten en aanmoedigen. Laten we het conflict maar hebben in plaats van elkaar af te maken. Conflict suggereert dat er een leerproces moet plaatsvinden. Het is noodzakelijk en goed, zolang je methodes hebt om het op te lossen. Het doet individuen en een groep groeien.’
En dus: om te vermijden dat een conflict escaleert en een gewelddadige vorm aanneemt, moet je het dus koesteren.
‘Met de Deep Democracy-methode (kader) laat je mensen hun pijlen naar elkaar richten’, zegt Myrna Lewis. ‘Zodra mensen tegen elkaar uitspreken hoe erg ze elkaar haten, verliest dat een belangrijk deel van de lading. Dat moet wel allemaal in een veilige omgeving gebeuren, binnen een vaste structuur, en op een gecontroleerde manier.’
Conflict in het onderwijs
Deep Democracy-methode
Myrna Lewis’ methode wordt nu onder de naam Deep Democracy-methode door meer dan twintig landen gebruikt en erkend door de VN. De Deep Democracy-methode laat elke betrokkene in een conflict aan het woord als evenwaardige gesprekspartner en erkent dat de visie van minderheden essentieel is. De methode beperkt zich niet tot een uitwisseling van ideeën, maar brengt onderliggende emoties, waarden en opinies naar boven om tot de oplossing van een conflict te komen.
In het onderwijs wordt weinig rond conflictmanagement gewerkt. Opmerkelijk, uit onderzoek van econoom Matthew Lang blijkt dat conflictmanagement zelfs in business- en managementsopleidingen slecht in veertien procent van de universiteiten verplichte materie is.
‘Leren omgaan met conflicten moet al beginnen op de kleuterschool’, zegt onderzoeker Thomas Misco. ‘Dan moet het bijvoorbeeld gaan over wat wel of niet eerlijk is.’
‘Alle controversiële onderwerpen gaan trouwens uiteindelijk over rechtvaardigheid. Jongeren moeten daar vroeg genoeg mee leren omgaan. Als je hen niet leert omgaan met tegenstrijdige meningen, wordt hun mening makkelijk gekaapt door beleidsmakers of andere groeperingen. Leren reflecteren over controversiële thema’s heeft enorm veel voordelen: jongeren leren hun context begrijpen, kritisch en tolerant zijn, èn ze verbeteren interpersoonlijke relaties.’
‘Conflict is noodzakelijk om over jezelf te leren en om vooruitgang in je relaties te hebben’, aldus jeugdwerker Moallim.
Geen democratie zonder conflict
Ahmed Moallim — jeugdwerker
Ahmed Moallim zat als delinquente jongere op een school in Oost-Londen, waar het conflict zo geëscaleerd was dat er doden vielen. Dat was voor hem de katalysator om naar een betere maatschappij te verlangen en te willen veranderen, maar dat kon hij niet alleen.
Moallim raakte geïnspireerd door de workshops van de organisatie Leap Confronting Conflict die op zijn school workshops kwam geven rond bendes en territorialisme. Ondertussen werkt hij zelf bij Leap. Hij geeft workshops in conflictresolutie en emotionele intelligentie aan jongeren en aan volwassenen die met jongeren werken.
Dat er zonder conflict geen vooruitgang is, geldt niet enkel op persoonlijk vlak, maar ook op maatschappelijk vlak, horen we bij Misco.
‘Met controversiële thema’s omgaan helpt een maatschappij vooruit’, zegt Misco. ‘Het is essentieel voor de gezondheid en de vooruitgang van een democratie. Voor mensen die bijvoorbeeld vanuit een autoritair regime naar een democratie verhuizen, is dat moeilijk. Ze hebben een totaal andere manier van denken, want een autoritair regime probeert discussie over controversiële thema’s koste wat het kost te vermijden, terwijl het voor een democratie essentieel is.’
‘In Zweden houden ze voor de besluitvorming op grote schaal gesprekken met de betreffende gemeenschappen ’
‘In een democratie moet je aan reflectie doen. Je blijft voortdurend ontdekken en zoeken naar informatie, zonder dat je een idee hebt waar het naartoe gaat. In een autoritaire staat ligt het plan vast, in een democratie niet. Je weet niet hoe het evolueert.’
Toch gaan ook democratische landen het conflict graag uit de weg. Zo hoor je er bijvoorbeeld vaak de kritiek dat in praatprogramma’s de meerderheid over de minderheid komt praten, zonder die minderheid daarbij te betrekken.
‘In Zweden staan ze er al wat verder in’, zegt Myrna Lewis. ‘Daar houden ze voor de besluitvorming op grote schaal gesprekken met de betreffende gemeenschappen volgens de Deep Democracy-methode.’
‘In de meeste gevallen echter maken samenlevingen de fout dat ze conflicten uit de weg gaan. We proberen problemen op te lossen met redeneren, zonder daarbij rekening te houden met emoties.’
Conflict emotioneel of rationeel benaderen
Thomas Misco – professor sociale studies
Thomas Misco doet voor de universiteit van het Amerikaanse Miami onderzoek naar het behandelen van controversiële onderwerpen in het onderwijs in Oost-Europa en Azië. Daarnaast geeft hij les aan toekomstige leerkrachten burgerschapsonderwijs, wat bij ons maatschappelijke oriëntatie voor nieuwkomers heet. Volgens Thomas Misco zijn het omgaan met conflict en controversiële thema’s noodzakelijke voorwaarden voor een democratie.
‘Laten we de vluchtelingencrisis nemen’, zegt Lewis. ‘Men probeert die crisissituatie, het conflict dat dit meebrengt, zo snel mogelijk op te lossen met redelijke argumenten. Daarbij worden alle raciale en emotionele factoren die meespelen van de tafel geveegd. Meer dan dat het een etnisch conflict is, gaat het over de haves en de have nots. Het gaat over geld. Kan ik mijn privilege delen of opgeven? En in welke mate moet ik dat opgeven? Dat is de reactie, hoewel het niet noodzakelijk waar is dat je dingen zal moeten opgeven.’
De oplopende spanningen die de vluchtelingencrisis met zich meebrengt, kunnen volgens Myrna Lewis een opportuniteit zijn om het conflict op te lossen. ‘Misschien is het wel de perfecte storm, die met de juiste conflictresolutie opgelost kan worden’, zegt ze.
Er moet ruimte zijn voor conflict, omdat spanningen anders niets opgelost raken. Hier zijn onze sprekers het volledig over eens, maar ze verschillen van mening over de aanpak. Terwijl Myrna Lewis vindt dat je emotionele factoren ook moet meenemen in het oplossen van het conflict, vindt Thomas Misco dat de rede moet doorwegen.
‘Oorlogsmisdaden van Japan zouden bij ons verontwaardiging uitlokken, maar zijn in Japan niet zo controversieel.’
‘Hoe sneller we van het emotionele naar het rationele niveau kunnen overstappen om een probleem op te lossen, hoe beter’, zegt Misco. ‘Kijk bijvoorbeeld naar de schietincidenten op Amerikaanse scholen. Mensen willen de slachtoffers herdenken, met hen sympathiseren, het empathisch benaderen,… Maar dat helpt de zaak niet vooruit. Je moet focussen op de oorzaak, de kern van het probleem, namelijk de wetten en het beleid rond wapens.’
‘Door mijn lange geschiedenis van het proberen begrijpen van ieders standpunt, heb ik niet veel meningen, maar ik ben wel een duidelijke voorstander van mensenrechten. Ik geloof in democratie en burgerrechten voor iedereen, maar probeer te begrijpen waarom anderen daar anders over denken. Als het dan gaat over het homohuwelijk bijvoorbeeld, dan snap ik dat diep religieuze mensen daar een probleem mee hebben, maar gelijke burgerrechten voor iedereen zijn grondwettelijk verankerd en dat vind ik belangrijker’, zegt Misco.
‘Conflict komt trouwens niet enkel in diverse maatschappijen voor’, zegt Misco. ‘Zo is Japan een heterogene maatschappij, maar wel een met conflicterende ideeën. Er wordt bijvoorbeeld vurig gediscussieerd over de toekomst van kernenergie en over economische overeenkomsten. Dat zijn onderwerpen die bij ons niet zoveel aandacht zouden krijgen, maar voor de Japanners wel controversieel zijn. Terwijl andere onderwerpen, zoals oorlogsmisdaden van Japan, bij ons erg veel verontwaardiging zouden uitlokken, maar daar dan weer niet zo controversieel zijn.’