Griekenland zet vluchtelingen achter muren op kosten van Europa

Een twintigtal Europese ngo’s en media organisaties organiseerden een petitie #BuildSchoolsNotWalls naar de Griekse minister van Migratie en Asiel, Notis Mitarachi. Ze suggereren dat de miljoenen die zijn toegewezen aan de bouw van muren zouden kunnen worden gebruikt voor onderwijs, psychologische zorg en de verbetering van de levensomstandigheden.

© Ula Idzikowska

Griekenland verandert tijdelijke vluchtelingenkampen in gesloten centra. Dit gebeurt met de volledige steun van de Europese Commissie. ‘Dit toont nog maar eens hoe radicaal het afschrikbeleid is geworden. Hoelang kunnen politici nog beweren dat ze een humaan beleid voeren?’

‘Over twee weken zal kamp Ritsona voorgoed worden afgesneden van de buitenwereld’, vreest de zeventienjarige Parwana Amiri die in het vluchtelingenkamp ten noorden van Athene woont. Rond Ritsona (bijna vijftig kilometer ten noorden van hoofdstad Athene, nvdr.) en drie andere vluchtelingenkampen op het Griekse vasteland komen er betonnen muren van drie meter hoog.

Amiri is overstuur: ‘Ze zullen de controles bij het binnenkomen en het verlaten van het kamp verstrengen. De toegang voor de buitenstanders, journalisten, vrienden zal nog moeilijker worden. We zullen hier helemaal aan ons lot worden overgelaten. Ik snap het niet: de gesloten centra gingen alleen op de Egeïsche eilanden worden gebouwd!’

Woordvoerster van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Christine Nikolaidou, verzekert via e-mail dat de mobiliteit van de bewoners op geen enkele manier zal worden beperkt. ‘De meeste open centra in Griekenland zijn altijd omheind geweest door muren, metalen hekken of een combinatie van beide. We voeren werkzaamheden uit in vier kampen: Ritsona, Malakasa, Diavata en Polykastro omdat de hekken daar gedeeltelijk kapot waren. In die kampen vonden ook de meeste incidenten plaats, zoals inbeslagname van containers door onbevoegden of inbraken in gemeenschappelijke voorzieningen met als doel diefstal of vernieling van eigendommen.’

Het bouwen van muren en het introduceren van toegangskaarten voor het kamp zijn bedoeld om ‘het gevoel van veiligheid in het kamp te vergroten’, legt Nikolaidou uit. Maar de bewoners van de kampen voelen zich allesbehalve veilig. ‘Ze sluiten ons op. Ze creëren een gevangenis’, vertelde de twintigjarige Denise, een bewoner van het Diavata-kamp in de buurt van Thessaloniki aan de Griekse media-organisatie Solomon.

In het midden van niets

Ritsona en Daviata zijn twee van de dertig opvangcentra voor asielzoekers op het Griekse vasteland die bij aanvang van de verhoogde instroom van asielzoekers naar Europa werden opgericht, tussen 2015 en 2016. De centra zouden van tijdelijke aard zijn. Maar na het sluiten van de Balkanroute in 2016 zijn de kampen langdurige verblijfplaatsen geworden voor 50.000 mensen die vast kwamen te zitten in Griekenland.

In de daaropvolgende jaren zijn er mensen blijven komen. In 2019 was er een significante stijging in aankomsten. In dat jaar al heeft de Griekse minister van Burgerbescherming de Europese Commissie geïnformeerd over de plannen om ‘gecontroleerde’ opvangcentra, met toegangscontrole’ op te richten.

Het idee stuitte op veel kritiek van lokale gemeenschappen en autoriteiten, staat te lezen in een rapport van ECRE, de Europese Raad voor vluchtelingen en ballingen. De tegenstanders van gesloten centra benadrukten de negatieve impact op het welzijn van asielzoekers en vluchtelingen. Ze pleitten ook voor ‘humane opvang in appartementen of andere ruimtes binnen het maatschappelijk weefsel’.

In 2020 verbleven 42.000 mensen in de “tijdelijke” centra die meestal midden in niemandsland liggen. Ngo’s, autoriteiten en lokale gemeenschappen blijven de omstandigheden in de kampen bekritiseren. Nog steeds is er nauwelijks medische en psychologische hulp. Zelfs eenvoudige dingen, zoals toegang tot water, ontbreken op sommige plaatsen.

Scholen in plaats van muren

Op 11 mei lanceerden een twintigtal Europese ngo’s de petitie #BuildSchoolsNotWalls waarmee ze zich richten tot de Griekse minister van Migratie en Asiel, Notis Mitarachi. Ze suggereren dat de miljoenen die worden besteed aan de bouw van muren zouden kunnen worden gebruikt voor onderwijs, psychologische zorg en de verbetering van de levensomstandigheden.

Het ministerie beweert echter niets te maken te hebben met de werken. Volgens de woordvoerder kwam het idee van de IOM, maar die organisatie benadrukt desgevraagd dat alle beslissingen door de regering worden genomen. ‘We bieden enkel ondersteuning.’

Ook het directoraat-generaal Migratie en Binnenlandse Zaken van de Europese Commissie bevestigde in een interview aan Solomon dat de bouw van muren in opdracht van de Griekse autoriteiten gebeurt.

In januari publiceerde de IOM een aanbesteding om perimeterhekken te bouwen in vier vluchtelingenkampen. Betonnen muren werden er niet in vermeld. De woordvoerster van de IOM kon geen antwoord geven op de vraag wie de aanbesteding won en welke middelen uiteindelijk werden toegewezen. Het is echter bekend dat het project gefinancierd wordt door de Europese Commissie. Op 31 maart werd een nieuwe aanbesteding aangekondigd — deze keer door het ministerie zelf. Omheiningen en beveiligingssystemen in 24 bijkomende centra op het Griekse vasteland worden gefinancierd met Europese middelen.

‘Typisch’, vindt de Griekse socioloog Nikos Xypolytas. ‘Vanaf het begin van de verhoogde instroom zie je groepen elkaar de zwartepiet toespelen. De Europese Unie wijst met de vinger naar Griekenland wanneer iets misgaat. Griekenland beschuldigt Europa van het gebrek aan solidariteit en kijkt richting IOM en andere organisaties die zich als humaan vertonen, maar die in werkelijkheid een inhumaan beleid helpen uitvoeren.’

‘Dit toont nog maar eens hoe radicaal het afschrikbeleid is geworden.’

‘Je hebt veel actoren in het spel en dat is op zich al ingewikkeld. Het wordt nog complexer door de bureaucratie. Tegelijkertijd wordt er niets gedaan om die procedures te vereenvoudigen. Politici verschuilen zich achter bureaucratie terwijl ze er in feite alles aan doen om migratie te stoppen’.

De muren rond de kampen zijn volgens de socioloog de zoveelste manifestatie van de radicalisering van het Europese afschrikkingsbeleid. ‘Dit toont nog maar eens hoe radicaal het afschrikbeleid is geworden. In het begin werden mensen op een indirecte manier tegengehouden: door het creëren van hotspots op de eilanden. De boodschap was duidelijk: de omstandigheden in de kampen zijn zodanig erg dat je er gewoon niet wil belanden. Daarna zijn er pushbacks gekomen: asielzoekers en migranten worden met geweld teruggestuurd. Tegenwoordig zelfs dagelijks!’

Xypolytas vindt het verontrustend dat instanties zoals Frontex, dat nu trouwens voor de rechtbank wordt gesleept wegens de schendingen van de mensenrechten, zich straffeloos voelen. ‘Ze gebruiken zoveel geweld omdat ze weten dat ze daarmee wegkomen: door de coronacrisis is de aandacht van de hele wereld verschoven naar de pandemie. We kijken al een jaar weg van het Middellandse Zeegebied. Politici doen dingen die ze anders onmogelijk zouden kunnen doen omdat de aandacht van de massamedia elders is gericht.’

Pools EP Janina Ochojska: ‘Veiligheid creëer je toch anders, zeker niet door de bouw van een drie meter hoge muur.’

© Ula Idzikowska

‘Deze segregatie is onmenselijk’

‘Veiligheid creëer je anders, zeker niet door de bouw van een drie meter hoge muur.’

Zelfs Filippo Grandi, de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen, wist niet dat er muren rond de kampen worden gebouwd. Dat zei hij tijdens een vergadering van de Commissie Ontwikkelingssamenwerking van het Europees Parlement op 10 mei. Toen polste het Poolse europarlementslid Janina Ochojska wat het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen (UNHCR) van plan is in verband met de muren. Het antwoord verraste haar. ‘De commissaris verklaarde dat elk land dat vluchtelingen opvangt het recht en de plicht heeft om zijn burgers te verdedigen. Betekent dit dat hij de bouw van deze muren steunt?’

Volgens Ochojska zal verdere isolatie van de kampen het gevoel van veiligheid niet vergroten. Noch bij de Grieken, noch bij de bewoners van de kampen: ‘Veiligheid creëer je anders, zeker niet door de bouw van een drie meter hoge muur. Dit is een signaal aan de Grieken dat deze mensen gevaarlijk zijn en dus moeten worden geïsoleerd.’

‘Het betekent ook een bijkomend trauma voor de bewoners van de kampen die zich gevangen zullen voelen. Het is ondenkbaar om mensen die naar Europa kwamen op zoek naar veiligheid zo op te sluiten. Het argument om de veiligheid in de kampen te verbeteren slaat trouwens nergens op: bouwen we een muur rond een huis waar een inbraak plaatsvond? Nee — we informeren de politie.’

Voor Ochojska staan de muren symbool voor Europese machteloosheid. ‘Het is een teken dat we er niet in slagen vluchtelingen te beschermen en hen de kans te geven zich te integreren. Deze segregatie is onmenselijk en onverenigbaar met Europese waarden. Ik heb het gevoel dat we het ene prediken en tezelfdertijd iets anders doen.’

Xypolytas deelt die indruk. ‘De vluchtelingencrisis onthult het falen van de Europese politieke leiders. Politici wringen zich in allerlei bochten om hun inhumaan beleid te verantwoorden. Het is cynisch. Want hoe kan je een premier of een minister van Migratie geloven wanneer die over bepaalde waarden praat en tegelijkertijd muren rond de kampen laat bouwen? Hoe kan je überhaupt zoiets zeggen wanneer je toestaat ​​dat minderjarigen in een situatie belanden waarin ze de hele tijd drugs en alcohol gebruiken om te vergeten waar ze zijn. Hoelang nog kan je zulke retoriek aanhouden?’

Ochojska vreest dat het asielbeleid steeds radicaler wordt: ‘De Denen zijn van plan mensen uit Syrië terug te sturen. Er komt steeds meer nadruk op deportaties terwijl er nauwelijks middelen voorhanden zijn voor inburgeringsprogramma’s en het verbeteren van de leefomstandigheden in de kampen.’

‘Geweld choqueert niet meer’

Ondanks het toenemende geweld aan de Europese grenzen lijkt de publieke opinie weinig gechoqueerd. ‘Ook het nieuws over het bouwen van de muren kreeg heel weinig aandacht in mijn netwerk’, zegt de Poolse journaliste en activiste Anna Alboth die in 2016 de Civil March for Aleppo heeft georganiseerd. ‘Het is de eerste keer dat een bericht dat ik op sociale media deel zo weinig aandacht krijgt. Ik begrijp er niets van: we moeten de bouw van die getto’s koste wat het kost tegenhouden’.

Xypolytas is niet verbaasd. Volgens hem moet er iets groots gebeuren zoals [de brand van Moria](http://De mensen van Moria na de brand: ‘Weet iemand hoe het nu verder moet?’) om mensen wakker te schudden. ‘Het ombouwen van kampen tot plaatsen die meer en meer op gevangenissen lijken is niet voldoende. Er moet blijkbaar echt een ramp plaatsvinden. Na zes jaar zijn mensen onverschillig geworden omdat er niets verandert. Bovendien lijkt elke aanspraak op mensenrechten in deze tijden van coronacrisis secundair. Mensen zijn vooral bezig met hun eigen gezondheid en veiligheid’.

Het speelt ook mee dat mensen willen blijven geloven in de retoriek van een humaan beleid, stelt de socioloog. ‘Dingen zien zoals ze zijn is te moeilijk. Dan zouden we moeten aanvaarden dat Europa niet langer een plek is waar normen zoals solidariteit en respect voor de menselijke waardigheid heersen. Het is ook niet gemakkelijk om te accepteren dat onze leiders geen plan hebben, dat ze een tegenovergestelde richting zijn ingeslagen dan de weg van ethiek en moraliteit.’

Het doorbreken van de status quo rond de vluchtelingenkwestie vereist de heropleving van ‘linkse politieke en sociale bewegingen uit de jaren zeventig die zich verzetten tegen autoritair bestuur en een nadruk leden op buitenparlementair activisme’, vindt Xypolytas.

‘Als men ervan uitgaat dat migratie – het feit dat mensen komen – het probleem is en niet de toenemende radicalisering van het migratiebeleid, wordt het moeilijk. Het is hoog tijd om out of the box te beginnen denken over migratie. Om dit te doen moeten zowel burgers als politici zich bevrijden van dogma’s die ze zelf hebben gecreëerd.’

Update 10 februari 2022

Ook op Lesbos veranderen kampen in gesloten centra. Dat meldt Dokters van de Wereld in een persbericht. 2000 vluchtelingen leven er in een kamp dat na de brand in Moria werd opgetrokken. ‘Anderhalf jaar brengen de kampbewoners hun dagen door in penibele omstandigheden’, klinkt het bij de ngo.

‘Open kampen werden vervangen door gesloten kampen’, vertelt Elli Xenou van Dokters van de Wereld vanuit Griekenland. ‘Met een limiet van 6 uur bewegingsvrijheid per week lijkt het er meer op een gevangenis.’