De terugkeer van de duistere diamant

Staatshoofden en Ministers van Mijnbouw op de African Diamond Conference, Brussel, 13 november 2017

© Arne Gillis​

Het Kimberley Process (KP), het internationale samenwerkingsverband dat de handel in conflictdiamanten moet bestrijden, dreigt een lege huls te worden nu oprichter IMPACT uit de organisatie stapt. De Canadese ngo maakte die beslissing bekend op het einde van de plenaire vergadering van het KP, die doorging van 9 tot 14 december in het Australische Brisbane.

‘Het Kimberley Process – en het bijhorende certificaat – heeft alle legitimiteit verloren. De interne controles die regeringen uitvoeren volstaan niet om een conflictvrije, legale en propere toevoerketen van diamanten te verzekeren. Consumenten worden misleid over waar hun aangekochte diamanten vandaan komen. Dit moet nu stoppen’, aldus IMPACT in een persbericht.

Onderzoek, door onder meer IMPACT in Sierra Leone, bracht als eerste het verband in kaart tussen diamanten en de financiering van conflicten. Met die vaststelling voor ogen werd het Kimberley Process opgericht in 2003. De tripartite structuur van de organisatie – met vertegenwoordiging van regeringen, diamantindustrie en een ngo-coalitie – moest zorgen voor een uitgebalanceerd controlesysteem op het beteugelen van conflictdiamanten.

Maar de onvrede binnen de organisatie is al langer dan vandaag groot.

Maar de onvrede binnen de organisatie is al langer dan vandaag groot. Global Witness, een andere grondlegger, stapte al op in 2011. Directe aanleiding daarvoor was dat er vanuit het Kimberley Process certificaten werden uitgereikt aan diamanten uit de Marange-regio in Zimbabwe. In 2008 vormden die diamantmijnen nog het decor van dodelijke wreedheden begaan door het Zimbabwaanse leger.

In 2016 organiseerde diezelfde Civil Society Coalition, de ngo-tak van het Kimberley Process, een boycot tegen het voorzitterschap van de Verenigde Arabische Emiraten van het Kimberley Process. ’s Lands lakse handelspraktijken zouden de toegang van conflictdiamanten op de legale markt gefaciliteerd hebben. De reacties van de ngo’s waren scherp. De Kameroense ngo RELUFA formuleerde: ‘afgaand op de status van Dubai als favoriete bestemming voor illegaal goud en diamanten, is Dubai is niet alleen een taksvrij gebied, maar ook ethiekvrij.’

Waakhond of schoothond

Maar het vertrek van Global Witness, noch de boycot van 2016 imponeerde de twee andere takken van het KP.

Deze immobiliteit is momenteel de grootste frustratie van de Civil Society Coalition.

‘2017 was bedoeld als een hervormingsjaar voor het Kimberley Process. De hervormingsvoorstellen zijn ingediend in maart – er is niets mee gebeurd’, stelt Fiona Southward van IPIS, als enige Belgische ngo eveneens lid van de Civil Society Coalition. ‘En eigenlijk is er ook tijdens het vorige hervormingsjaar – 2012 – niets meer veranderd.’

Deze immobiliteit is momenteel de grootste frustratie van de Civil Society Coalition. ‘We beraden ons momenteel intern over ons lidmaatschap’, stelt Southward. ‘Maar de gevolgen van die keuze is een complex kluwen.’

‘Als we blijven, legitimeren we een systeem waarvan we weten dat het niet afdoende werkt. Maar als we vertrekken, betekent dat het einde van van de enige bestaande globale maatregel tegen de handel in conflictdiamanten. Het is een zeer complexe situatie waarvan we nu als collectief de gevolgen proberen inschatten.’

De organisatie laakt daarnaast de vijandige houding ten aanzien van de Civil Society Coalition binnen het Kimberley Process. ‘We vrezen dat die houding de positie van de Afrikaanse partner-ngo’s ondermijnt. Momenteel houden we dan ook nauw contact met de resterende leden, om te beoordelen welke hefbomen er nog nodig zijn om een zinvolle rol te spelen.’

Southward wil weliswaar niet gezegd hebben dat het nakende vertrek van IMPACT of het mogelijke vertrek van IPIS uit de coalitie het einde betekent van het Kimberley Process. Maar de gevolgen zullen niet te overzien zijn, stelt ze.

In de eerste plaats lijkt het erop dat de waakhondfunctie van de Civil Society Coalition uitgehold dreigt te worden. ‘Wie zal onze plaats dan innemen? Er zijn al diverse pogingen ondernomen om de coalitie op te vullen met ja-knikkende nep-ngo’s’, stelt Southward.

Het was dezelfde redenering die de andere leden van de coalitie hanteerden toen Global Witness opstapte in 2011. ‘We blijven, want wie weet wie er in onze plaats komt. Bovendien wilden we steun blijven geven aan onze Afrikaanse partners’, zo klonk het destijds bij IMPACT.

De hoop op verbetering van toen lijkt verworden tot een illusie.

Didier Reynders, African Diamond Conference, Brussel, 13 november 2017

© Arne Gillis​

Regulering

De discussie die nu beslecht is met een vertrek van een van de oprichters van de organisatie mag al jaren aanslepen, de kritiek op het Kimberley Process gaat verder dan dat. Want wat is nu precies een conflictdiamant? ‘Die definitie vormt het grootste probleem’, stelt Lucy Graham van Amnesty International telefonisch vanuit Londen. ‘Die definitie is veel te eng. Volgens het Kimberley Process is een conflictdiamant een diamant waarvan de opbrengsten gebruikt worden door rebellengroeperingen die in strijd zijn met legitieme regeringen. Het is het enige criterium dat gehanteerd wordt, en dat is problematisch.’

Problematisch, want wat met legitieme regeringen die hun eigen bevolking de duvel aandoen? Bovendien zegt het niets over de omstandigheden waarin de diamanten gemijnd zijn. Kinderarbeid, slavenhandel, ecologische ravages? Voor het Kimberley Process is het van geen tel.

Problematisch, want wat met legitieme regeringen die hun eigen bevolking de duvel aandoen? Bovendien zegt het niets over de omstandigheden waarin de diamanten gemijnd zijn. Kinderarbeid, slavenhandel, ecologische ravages? Om een certificaat te krijgen van het Kimberley Process is het allemaal van geen tel.

De structuur heeft ook amper een antwoord op de illegale smokkel van diamanten. Zo vinden diamanten die gemijnd worden in de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar al jaren een bloedige burgeroorlog woedt, gemakkelijk de weg naar de internationale markten in Antwerpen en Dubai. Dat merkte IMPACT op in een rapport van 2016. Daarin werd vastgesteld dat – ondanks een embargo –de diamanten uit mijnen van de Centraal-Afrikaanse Republiek gesmokkeld werden via Kameroen en zo alsnog op de markt terechtkwamen.

‘Er zijn twee ethische niveaus waarrond je het debat rond conflictdiamanten kan centraliseren’, zegt Southward. ‘Je kan als consument zeggen: ik wil een diamant waarvan ik weet dat er minstens geen bloed aanhangt. Of je kan meer eisen stellen: ik wil dat de diamant die ik koop, heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van de lokale gemeenschappen die in en rond de mijnen werken.’

Roman Grynberg, professor aan de University of Namibia, laat zich in een opiniestuk in The Namibian sceptisch uit over de mogelijkheid van een uitbreiding van de definitie van conflictdiamanten. ‘Sommige landen, vooral Afrikaanse, zullen financieel verliezen bij een uitbreiding van de definitie. Ze zien de pogingen van onder meer de Verenigde Staten om ‘ethische’ diamanten op te nemen in de definitie van het KP als een manier om een groter marktaandeel te verwerven en de Afrikaanse diamantmarkten te beteugelen.’

Stéphane Fischler en Didier Reynders, African Diamond Conference, Brussel, 13 november 2017 (Arne Gillis)

Stéphane Fischler en Didier Reynders, African Diamond Conference, Brussel, 13 november 2017 (Arne Gillis)

De definitie van trots

‘We mogen trots zijn op de verwezenlijkingen van het Kimberley Process’, sprak Stéphane Fischler, hoofd van het Antwerp World Diamond Center op de African Diamond Conference. Die conferentie werd in november georganiseerd om de samenwerking tussen Afrikaanse landen en de internationale inkopers van diamanten te bevorderen.

Volgens de cijfers van het Kimberley Process zelf klopt zijn stelling. ‘Vandaag maken conflictdiamant naar schatting 0,2 procent uit van de ruwe diamanten die in omloop zijn. In 2000 was dat nog 15 procent. We hebben reële vooruitgang geboekt’, speechte minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders op diezelfde conferentie.

‘Het zijn getallen die zeer moeilijk te controleren zijn, zoals het dossier van de gesmokkelde diamanten uit Centraal-Afrikaanse Republiek pijnlijk blootlegt’, stelt Southward. ‘Diamanten zoeken altijd hun weg naar de markt – conflict of niet.’

Fairtrade

In de marge van de African Diamond Conference bots ik op Serge de Backer en Marie D’Huart van ‘My Fair Diamond’. Hun bedrijf claimt sinds 2016 fairtrade diamanten uit een aantal geselecteerde mijnen in Sierra Leone op de markt te brengen. ‘Nagenoeg elke diamant geraakt door het Kimberley Process’, schokschouderen ze. Reynders en Fischler staan vijf meter verder te keuvelen. ‘Onze diamanten zijn ethisch. Ontgonnen met respect voor het milieu, gezondheid en veiligheid. Dat is hetgeen mensen willen.’

My Fair Diamond is niet bekend bij Lucy Graham van Amnesty International, noch bij Fiona Southward van IPIS. ‘Op zich juich ik het zeker toe dat bedrijven op eigen initiatief extra inspanningen doen om diamanthandel ethisch te maken’, stelt Graham.

Toch is het voor haar een tekenend voorbeeld dat de diamanthandel veel te afhankelijk is van de goodwill van de industrie. ‘Voor andere mineralen zijn de reguleringen veel scherper. Bovendien gaan ze uit van regeringen, niet van de industrie zelf. De internationale diamanthandel heeft in zekere zin de luxe van het Kimberley Process’, stelt ze. ‘Amnesty International pleit dan ook voor een wettelijk kader dat uitgaat van regeringen.’

African Diamond Conference, Brussel, 13 november 2017 (Arne Gillis)

African Diamond Conference, Brussel, 13 november 2017 (Arne Gillis)

Reclame door de aders

A diamond is forever. Dat de diamant sinds halverwege vorige eeuw te boek kwam te staan als hét symbool van liefde en romantiek is louter toe te schrijven aan wat gerust een van de succesvolste reclamecampagnes aller tijden genoemd mag worden. Sindsdien is het tijdens het trouwseizoen aanschuiven bij de juweliers in het Westen, die gretig twee maandsalarissen incasseren voor een diamanten trouwring. Een dubbel maandsalaris – plots vergaarde volkswijsheid? Nee, het resultaat van nog een reclamecampagne van De Beers.

Maar de diamantindustrie weet wel raad met blutsen in het imago.

Tijden veranderen. Waar vroeger diamanten een symbool waren voor liefde, worden ze nu meer en meer geassocieerd met dood en ellende in hun regio van oorsprong. Iets waar de film Blood Diamond met Leonardo DiCaprio zeker aan heeft bijgedragen. De generatie die nu trouwt, heeft bovendien niet zoveel meer met juwelenpracht als hun ouders. De dubbelemaandsalarisregel voelt wat belegen aan.

Maar de diamantindustrie weet wel raad met blutsen in het imago. De net opgerichte Diamond Producers Association kende zichzelf voor 2017 een reclamebudget toe van 57 miljoen dollar. Voor 2018 stijgt dit volgens Fiona Southward nog tot 70 miljoen dollar. De marketingmachine draait op volle toeren.

Het is iets dat zowel Southward als Graham enorm tegen de borst stuit. ‘Hoe is het mogelijk dat dergelijke sommen worden gespendeerd aan reclamebudgetten? Dat terwijl het blijkbaar onmogelijk is om te investeren in een duurzame bevoorradingsketen’, vraagt Southward zich af.

In 2018 wordt de Europese Unie voorzitter van het Kimberley Process. De belangrijkste vraag die zich opdringt: kan – en wil – het geplaagde instituut zichzelf heruitvinden?