Zondag 6 september trekken de Guatemalteken naar de stembus. Ze kiezen dan een nieuwe president en parlement maar of dit de democratie zal redden, is de vraag. Al maanden komen de Guatemalteken op straat om te protesteren tegen een regering die draait op corruptie en maffiapraktijken. Ze eisen dat hun president aftreedt en berecht wordt. Ook deze week worden er nog acties gepland.
Al sinds april komen de Guatemalteken onafgebroken op straat om te protesteren tegen de corruptieschandalen waarin hun politici verwikkeld zitten.
Sommigen maken zelfs gewag van een Centraal-Amerikaanse Lente die dit voorjaar in Guatemala ontloken is.
President Molina op stap tijdens de verkiezingscammpagne
© Arne Gillis
De Lijn
Die is op gang gebracht door een golf van verontwaardiging nadat de VN-Commissie tegen Straffeloosheid (CICIG) en het Openbaar Ministerie op 16 april het beruchte schandaal van La Linea bekend maakten. Functionarissen uit de hoogste kringen bleken verwikkeld te zijn in een corruptieschandaal met douanetarieven, waarbij ook de belastingdienst SAT (Superintendencia de la Administracion Tributaria) betrokken was.
De schandalen leggen de intense verwevenheid bloot van de overheid met de drugsnetwerken en de georganiseerde misdaad
Dat bleek slechts een top van de ijsberg. In mei pakten CICIG en het Openbaar Ministerie uit met een volgend schandaal, dit keer bij het Instituut voor Sociale Zekerheid IGSS, over een omkoopschandaal met een Mexicaans bedrijf voor dialyse-toestellen. En in juni nog eens, dit keer bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken over geld van het politiebudget dat via een fictief consortium naar Panama was doorgesluisd.
De schandalen leggen de intense verwevenheid bloot van de overheid met de drugsnetwerken en de georganiseerde misdaad, die naar believen spookfirma’s opricht, politieke campagnes financiert en kandidaten naar voor schuift.
De kopstukken
Tientallen functionarissen zijn de afgelopen maanden uit hun ambt gezet en de directeur van de Centrale Bank is onder druk van de protesten afgetreden, net als vicepresident Roxana Baldetti. Maar vrijdag kwam het Openbaar Ministerie met effectieve bewijzen van betrokkenheid van Baldetti en werd de ex-vicepresident zonder uitstel gevangen genomen.
Meer zelfs, het Openbaar Ministerie en Cicig kwamen met bewijzen dat de president zelf de leidende rol speelde in het La Linea-schandaal. Uit alle onderzochte documenten en afgeluisterde telefoongesprekken bleek hij de zogenaamde “Nummer 1” in La Linea en Baldetti de “Nummer 2”.
De angst voorbij
Guatemala gaat al decennia gebukt onder corruptie en straffeloosheid maar wat er de afgelopen maanden naar boven is gekomen, tart elke verbeelding. De Guatemalteken zijn het zat. Met behulp van de sociale media onder #RenunciaYa of #GuatemalaDecide zijn ze massaal op straat gekomen. Leiders van sociale organisaties, studenten, boerenbewegingen, de kerk en de ondernemersverenigingen: allen willen ze transparantie en verantwoording.
Op 30 mei eisten duizenden betogers het aftreden van president Molina.
Eric Walter (CC by-sa 4.0)
Ook de aartsbisschop van Guatemala stad, Oscar Julio Vian, sprak zich duidelijk uit tegen de president en voor de manifestanten op straat. In zijn homilie vroeg hij zich af hoe het kan dat iemand die de pretentie heeft de natie te leiden, de eerste is om de wetten te overtreden. De aartsbisschop bemoedigde de betogers om te blijven doorgaan met de protesten tegen de corruptie.
President Molina geeft de corruptiefeiten toe, maar niet zijn eigen cruciale rol daarin.
Zelfs CACIF, de koepel van bedrijfsleiders met vertegenwoordigers uit de landbouwsector, de handel, industrie en financiën, is verontwaardigd en eist het aftreden van de president. Hun voorzitter Jorge Briz Abularach stelt dat zo’n president onmogelijk hun land en hun belangen kan vertegenwoordigen.
Voor het eerst sinds het einde van de burgeroorlog en de terugkeer naar de democratie in 1985, hebben de Guatemalteken de angst doorbroken.
Toen Pérez Molina afgelopen zondag een toespraak gaf als reactie op de beschuldigingen van het Openbaar Ministerie, verwachtte men dat hij zijn aftreden zou aankondigen maar geen haar op zijn hoofd dat daaraan denkt. Hij geeft de corruptiefeiten toe, maar niet zijn eigen cruciale rol daarin. Daarom dat de druk wordt opgevoerd. Actievoerders van “Guatemala Basta Ya” komen deze dagen op straat om het aftreden van de president te eisen, zodat hij kan berecht worden.
Kiezen of niet kiezen
In heel de chaos van de afgelopen maanden, zijn er nogal wat stemmen opgegaan voor uitstel van de verkiezingen. De manifestanten vragen dat er een hervorming komt van het kiessysteem en van de partijfinanciering. Anderen stellen een Grondwetgevende Vergadering voor om tot een nieuwe grondwet te komen. Omdat deze fundamentele hervormingen niet haalbaar zijn op de korte termijn, acht men het beter de verkiezingen toch te laten doorgaan en zo een nog grotere chaos te vermijden.
Als alles verloopt zoals gepland, trekken de Guatemalteken zondag 6 september naar de stembus om een nieuwe president en vicepresident te kiezen, 158 volksvertegenwoordigers, 20 vertegenwoordigers voor het Centraal-Amerikaanse parlement Parlacen) en 338 gemeentelijke autoriteiten, voor een mandaat dat loopt van 2016 tot 2020.
Manuel Baldizón en Edgar Barquín zijn de belangrijkste kandidaten in de presidentsrace. Maar tijdens de manifestaties is ook Baldizón de kop van jut
Eric Walter (CC by-sa 4.0)
De belangrijkste kandidaten in de presidentsrace zijn Manuel Baldizón en Edgar Barquín, kandidaat president en vicepresident voor de belangrijkste oppositiepartij Lider (Libertad Democrática Renovada) die echter evengoed bij het corruptieschandaal is betrokken. Baldizón leidt de peilingen.
Andere kandidaten zijn Sandra Torres, de vrouw van voormalig president Alvaro Colom, voor UNE (Unidad Nacional de la Esperanza), met als kandidaat vicepresident de ondernemer Mario Leal. Ook Zury Ríos, dochter van de veroordeelde general José Efraín Ríos Montt, president in de burgeroorlog van 1982-1983, dingt mee naar het hoogste ambt, met als running mate de zakenman Cromwell Cuestas.
De partij van Otto Pérez Molina zelf, de PP (Partido Patriota) heeft nog geen kandidaat. Normaal zou de gewezen minister van Communicatie Alejandro Sinibaldi zich kandidaat stellen, maar die heeft zijn ontslag gegeven, naar verluidt omwille van discussies met de gearresteerde vicepresident Baldetti.
Verkiezingsmeeting van vicepresident Baldetti, die ondertussen gearresteerd is op verdenking van corruptie
© Arne Gillis
En dan wordt alles nieuw?
De uitdagingen voor Guatemala zijn immens. De land gaat niet alleen gebukt onder corruptie en een zwakke democratie, het wordt ook verteerd door drugs- en bendegeweld. In 1996 werden er vredesakkoorden ondertekend, die een einde moesten stellen aan een burgeroorlog die vooral bij de inheemse maya-bevolking tienduizenden slachtoffers heeft geëist.
Tot op vandaag zijn de meeste onderdelen van dat akkoord dode letter gebleven.
Tot op vandaag zijn de meeste onderdelen van dat akkoord dode letter gebleven. Een echte landhervorming laat nog steeds op zich wachten, in de plaats kwam er het neoliberale model dat als een pletwals over het land rolt en alle interessante regio’s opzuigt in concessies voor economische infrastructuur- en energieprojecten. De stem van de inheemsen, 39 procent van de bevolking, vindt daarin nauwelijks gehoor.
53,7 procent van de bevolking leeft in armoede, vooral de gemeenschappen op het platteland. In 2006 was dat 51 procent. Guatemala staat op 125 in de ranglijst van de Human Development Index, dat is 10 plaatsen onder El Salvador, niet echt een rijk land.
Vraag is of de huidige omwenteling een nieuw begin kan inluiden.
De geschiedenis herhaalt zich in Atitlan
Santiago Atitlan is een pittoresk stadje in het westen van Guatemala, gekneld tussen drie vulkanen en rustend aan het mooie Atitlan meer. De 51.000 inwoners zijn grotendeels Tz’utujil Maya indianen. In de jaren tachtig en negentig was Santiago Atitlan het toneel van grimmige overheidsrepressie. Op 2 december 1990, bijvoorbeeld, schoten Guatemalaanse soldaten dertien inwoners -waaronder kinderen- dood in een park dat nu het Vredespark heet. Die moordpartij was het begin van protesten die resulteerden in de terugtrekking van het leger uit de stad -een primeur in de lange jaren van militaire onderdrukking in Guatemala.
Deze zomer hernamen de inwoners het politieke protest. Als ze op zondagochtend de grote kerk uitstromen, vormen ze meteen een politieke demonstratie. Geen slogans, geen banieren, geen gezang, geen geschreeuw. De stille optocht van burgers maakt des te meer indruk. Het protest richt zich ditmaal tegen de president zelf, en tegen al wie van corruptie beschuldigd of verdacht wordt. Maar ook de last van ongelijkheid, lage lonen, wijdverbreide armoede, ondervoeding van kinderen, bendegeweld en racisme vuren de burgerprotesten aan.