‘Uitbreiding van de Europese Unie zal de Belgische prioriteit zijn als EU-voorzitter’
Waarom trok minister Hadja Lahbib naar Moldavië, een klein landje dat niemand kent?
Sinds de Russische oorlog in Oekraïne denkt de Europese Unie weer aan uitbreiden. En Moldavië is een van de beste leerlingen van de klas kandidaat-lidstaten. Op 15 december krijgt het te horen of het mag beginnen onderhandelen over toetreding. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) trok onlangs nog naar Moldavië. MO* ging mee.
Het vliegtuig van de Belgische minister landt op Moldavische bodem. Luttele momenten later scheert een karavaan van diplomatieke voertuigen en een busje met journalisten over de wegen van hoofdstad Chisinau. Hij houdt halt aan het gebouw van de allereerste Belgische ambassade in Moldavië. Die was, tot nu, toegevoegd aan de Belgische ambassade in buurland Roemenië.
Minister Lahbib, met een glas champagne in de hand, staat naast haar Moldavische collega Nicu Popescu en knipt het rode lint door.
‘Reken maar dat dit belangrijk is voor Moldavië’, duidt Sergiu Miscoiu, professor internationale politiek aan de Babeș-Bolyai-Universiteit in Cluj-Napoca, Roemenië. ‘Zeker omdat het België is, het land dat de Europese instellingen huisvest. De Moldavische regering en media hebben geen kans onbenut gelaten om het nieuws te verspreiden dat België een ambassade opent.’
Bovendien wordt België vanaf 1 januari 2024 EU-voorzitter. ‘Als Moldavië begin volgend jaar de onderhandelingen over toetreding opstart, dan zal dat onder het Belgisch voorzitterschap van de EU zijn’, zegt minister Lahbib wanneer ze in de lege ambassade bij de journalisten komt staan. ‘En uitbreiding is onze prioriteit.’
‘Een eigen Belgische ambassade in Chisinau? Reken maar dat dit belangrijk is voor Moldavië.’
België zal als voorzitter vooruitgang moeten voorleggen. Onmiddellijk na het Belgische voorzitterschap zouden de eurosceptische partijen, die tegen uitbreiding zijn, immers kunnen groeien in de Europese Parlementsverkiezingen. Ook in Moldavië liggen bedreigingen op de loer, ook al staan de sterren gunstig.
Onbekend maar bemind
Moldavië is een klein en onbekend land omringd door grote buren Roemenië en Oekraïne. Het is een voormalige sovjetrepubliek, de officiële taal is Roemeens. Het is een arm land met een rijke geschiedenis van verwevenheid met Roemenië en Rusland. En het is ongeveer even groot als België, maar heeft drie keer minder staatsburgers (3,3 miljoen in Moldavië zelf en 1 miljoen in de diaspora).
Moldavië heeft de voorbije drie jaar sterk aan belang gewonnen voor de Europese Unie. Omdat het een succesvol voorbeeld van EU-uitbreiding kan worden: pro-Europese politici hebben er alle macht. Omdat Moldavië, na Oekraïne, het meest kwetsbaar is voor Russische (hybride) oorlogsvoering. En omdat EU-lidstaat en NAVO-bondgenoot Roemenië wil dat Moldavië snel toetreedt tot de Unie.
© MO / Justine Corrijn
Geen klein detail: volgens peilingen steunt ongeveer een derde van de Moldavische bevolking wat Rusland doet in Oekraïne. En volgens een Eurobarometer-poll van juni 2023 heeft slechts 44 procent van de Moldavische bevolking vertrouwen in de Europese Unie. Enkel in Servië en Turkije is het vertrouwen in de EU lager, van alle kandidaat-lidstaten.
Minister van Buitenlandse Zaken Lahbib wijst erop dat die berekeningen de diaspora niet mee rekenen, en die is doorgaans pro-Europees. De uitgesproken de pro-Europese Partij van Actie en Solidariteit (PAS) scoorde in de meest recente peilingen bijna 50 procent, wat erop kan wijzen dat Lahbib gelijk heeft. Maar hoe dan ook heeft de Russische invasie van buurland Oekraïne de verdeeldheid in Moldavië nog verdiept.
Minister Hadja Lahbib in de luchthaven van de Roemeense hoofdstad Boekarest. © Pieter Stockmans
Klaar voor onderhandelingen
Pas op het einde van de Belgisch-Moldavische ontmoeting krijgen de journalisten de — voorgekauwde — persverklaringen te horen.
Minister Lahbib steekt van wal met een uiting van waardering voor de ‘pro-EU-koers’ van Moldavië. Vóór 2021 was die koers allerminst een evidentie. Maar dat jaar kreeg de PAS het presidentschap, de regering én het parlement in handen. EU-lidstaten willen deze kans grijpen om snel vooruitgang te boeken in de toetreding van Moldavië tot de EU.
Op 3 maart 2022, een week na de Russische invasie van Oekraïne, vroeg Moldavië of het lid van de EU kon worden. Drie maanden later kreeg het samen met Oekraïne het statuut van kandidaat-lidstaat. In minder historische tijden zouden beide landen daar veel langer op moeten wachten.
Op 15 december, de laatste EU-top van dit jaar, zullen de EU-lidstaten beslissen of ze de onderhandelingen met Moldavië over toetreding opstarten. De kans is groot dat het antwoord ja zal zijn.
De uitbreidingsmoeheid van de Europese Unie lijkt verleden tijd.
De laatste EU-uitbreidingen dateren van 2007 (met Bulgarije en Roemenië) en 2013 (Kroatië). De uitbreidingsmoeheid die daarna optrad, lijkt verleden tijd (ook al kan het tij snel keren). De Russische invasie van Oekraïne heeft ervoor gezorgd dat EU-uitbreiding opnieuw op de politieke agenda staat, en Moldavië staat hoog op het verlanglijstje.
Een resem Europese leiders maakte dit jaar al zijn opwachting in Moldavië. Bovendien werd Moldavië gekozen als locatie voor de tweede top van de Europese Politieke Gemeenschap, in juni, en dat was geen toeval. De regeringsleiders van alle Europese landen, behalve Rusland en Belarus, ontmoetten elkaar daar.
Oorlog en EU-uitbreiding
Normaal gezien moeten kandidaat-lidstaten eerst liberale, democratische rechtsstaten zijn voor ze kunnen toetreden. De juridische en politieke hervormingen die zij daarvoor moeten doorvoeren, nemen vaak jaren in beslag.
Sommige EU-lidstaten willen nu sneller gaan, vooral degene die in Centraal-Europa liggen, dichter bij de oorlogszone. Ze willen EU-uitbreiding gebruiken als geostrategisch wapen, om de invloedssfeer uit te breiden dus. De verwachting is dat de toetredende landen dan wel tijdens hun lidmaatschap liberale democratische rechtsstaten zullen worden.
‘De brutale Russische invasie zet het belang van EU-uitbreiding in de verf. Het is een investering op lange termijn in vrede.’
De Oostenrijkse buitenlandminister Alexander Schallenberg verwoordde deze visie in een gesprek met nieuwssite Politico: ‘In 1981 en 1986 integreerde de Europese Gemeenschap Griekenland, Spanje en Portugal. Dit was nodig om die jonge democratieën te beschermen en te garanderen dat deze landen deel zouden blijven van onze waardenfamilie. Spanje had amper vijf jaar eerder een poging tot staatsgreep doorstaan. Nu moeten we hetzelfde doen met Moldavië en Oekraïne.’
Ook in de Europese Commissie wint deze visie terrein. Een jaar geleden adviseerde de Commissie om Bosnië en Herzegovina toe te laten als kandidaat-lidstaat. Deze falende, corrupte staat had nochtans geen vooruitgang geboekt. Maar Eurocommissaris Josip Borell zei in het najaar van 2022: ‘De brutale Russische invasie van Oekraïne zet het belang van EU-uitbreiding in de verf. Het is een langetermijninvestering in vrede.’
Professor internationale politiek Miscoiu duidt: ‘Door de oorlog is ook West-Europa vastberadener om te voorkomen dat deze landen in de grijze zone belanden. De ontgoocheling van Turkije over de trage onderhandelingen heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat dit belangrijke land definitief weg is uit de Europese invloedssfeer. Ze zijn zelfs geen betrouwbare NAVO-bondgenoot meer.’
Hetzelfde gebeurt met Servië, een land dat tien jaar geleden onderhandelingen over de toetreding opstartte, maar er intussen alleen op achteruit gaat.
De kaarten liggen in Moldavië wel een pak beter. ‘Als je de diploma’s van alle ministers zou verzamelen, zou je zien dat deze regering misschien wel de meest intellectuele ter wereld is’, zegt Miscoiu. ‘Het zijn allemaal mensen die studeerden aan prestigieuze Europese en Amerikaanse universiteiten. Ze hanteren exact hetzelfde discours als de eurocraten.’
Minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) huldigt de nieuwe Belgische ambassade in de Moldavische hoofdstad Chisinau in, samen met haar Moldavische collega Nicu Popescu. (6 september 2023) © Pieter Stockmans
Klaar om toe te treden in 2030?
Met diplomaten, veiligheidsmensen, fotografen en journalisten in hun zog wandelen Hadja Lahbib en haar Moldavische collega Nicu Popescu door het zonnige Chisinau, naar het restaurant. Het informele gesprek tussen beide ministers in het restaurant is niet voor de oren van journalisten bestemd, de pers wordt in een aparte ruimte gezet.
Achteraf heeft Lahbib wel nog een boodschap: ‘We zullen echt vooruit moeten gaan. In de Westelijke Balkan klagen landen dat ze al zovele jaren kandidaat-lidstaat zijn en dat de onderhandelingen daarover bevroren worden.’
Haar partijgenoot Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad van de lidstaten, durfde drie weken eerder op een conferentie in Slovenië zelfs een termijn plakken op nieuwe toetredingen: 2030.
Minister Lahbib is formeel: ‘Jazeker, 2030 is een kans.’
De Europese Commissie floot Michel daarop terug, maar toch is Lahbib formeel: ‘Jazeker, we hebben die datum ook hier in Chisinau vermeld. 2030 is een kans. Maar er zijn geen shortcuts. Moldavië zal aan de voorwaarden moeten voldoen, zoals alle kandidaat-lidstaten.’
Aan deze 9 voorwaarden moet Moldavië voldoen om te mogen onderhandelen over toetreding
Zelfs vóórdat onderhandelingen over een toetreding überhaupt geopend worden, moet Moldavië aan 9 voorwaarden voldoen. Dat moet tegen 15 december in orde zijn. ‘De eerste signalen zijn positief’, zegt minister Lahbib. In juni gaf de Europese Commissie een mondelinge update over de vooruitgang van Moldavië.
Deze voorwaarden had Moldavië vervuld:
de kieswet hervormen en de kiescommissie professionaliseren (controle op de financiering van politieke partijen);
het middenveld betrekken bij de politieke besluitvorming (transparantie bij maken van wetten én de implementatie ervan, effectief overleg met ngo’s);
de rechten van kwetsbare groepen versterken (antidiscriminatiebeleid, gendergelijkheid, beleid tegen huiselijk geweld, rechten van minderheden).
Voor deze eisen had Moldavië ‘goede vooruitgang’ geboekt:
het gerechtssysteem hervormen (een openbare aanklager benoemen in een transparante procedure, het Hooggerechtshof hervormen);
de politieke invloed van de zakenwereld terugschroeven (eerlijke competitie bij openbare aanbestedingen, de invloed van oligarchen op de media tegengaan);
de begroting op orde brengen
Op deze vlakken was er ‘beperkte vooruitgang’:
de werking van de anticorruptie-instellingen verbeteren (betere onderzoeken, meer strafrechtelijke vervolgingen, meer effectieve veroordelingen in corruptiezaken);
strijd tegen de georganiseerde misdaad (mensensmokkel, mensenhandel, witwassen, cybercriminaliteit);
overheidsadministraties hervormen (salarissen, jobs op basis van competenties in plaats van connecties, digitalisering van overheidsdiensten).
Tijdens het bezoek van minister Lahbib benadrukte de Moldavische minister van Buitenlandse Zaken Nicu Popescu dat zijn land gestegen is op de Press Freedom Index van Reporters Without Borders. Op twee jaar tijd ging het land van plaats 80 naar plaats 28. Daarmee doen ze beter dan 12 EU-lidstaten, waaronder België en Roemenië.
‘Mijn Moldavische collega vindt zélf dat we de EU zouden ondermijnen als we landen te snel zouden toelaten’, voegt Lahbib nog toe. ‘Moldavië heeft geen belang bij een kwetsbare EU die uit elkaar gespeeld kan worden.’ Lahbib verwijst daarmee waarschijnlijk naar het autocratische Hongarije. Als EU-lidstaat is dat geen betrouwbare partner meer voor het buitenlandbeleid van de EU.
‘Als je nog meer landen toelaat, zonder dat ze daar klaar voor zijn, kan je de besluitvorming nog meer verstoren’, zegt ook de Belgische diplomaat Philippe Benoit. ‘Met zoveel landen erbij kan je geen beslissingen meer nemen op basis van unanimiteit. Eén land kan alles blokkeren, zoals Hongarije doet als het over steun voor Oekraïne gaat. Het Belgisch voorzitterschap van de EU zal het debat openen over wat we allemaal moeten aanpassen in de organisatie van de EU om uitbreiding mogelijk te maken.’
Een ander soort oorlog met Rusland
Een Belgische minister die het lint doorknipt bij de inhuldiging van een ambassade in Moldavië, dat landt in de geopolitieke realiteit en geschiedenis van deze regio.
Moldavië en Oekraïne hebben vaak een complexe plaats ingenomen in machtsverschuivingen en allianties. Hun plaats is niet ‘van nature’ in de Europese Unie, maar het kan wel een strategische keuze zijn. In ieder geval heeft die keuze op geopolitiek vlak bredere gevolgen dan de integratie van pakweg Portugal of Spanje in de EU.
Moldavië was, net zoals Oekraïne, een tijdlang verbonden met Rusland. Tot daar met de val van de Sovjet-Unie begin jaren ‘90 een eind aan kwam.
‘Als je in een klein sovjetrepubliekje als Moldavië wilde deelnemen aan de samenleving, moest je Russisch spreken, ondanks de Roemeense identiteit van Moldavië’, zegt professor Miscoiu. ‘Nu is dat weer Roemeens. Geopolitieke veranderingen hebben een diepe impact op de samenleving, op families, op individuen.’
De Russische president Vladimir Poetin had in zijn stoutste dromen waarschijnlijk Kiev veroverd en vervolgens Russische tanks richting Chisinau gestuurd. Zo ver is het niet gekomen. Maar Rusland voert op andere manieren oorlog tegen Moldavië. ‘Hybride oorlogsvoering’, heet het: alle Russische pogingen om het land te destabiliseren en het Europese pad van Moldavië te dwarsbomen.
Minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib ontmoet de Roemeense diplomaat Cosmin Dinescu (rechts, midden) die in Moldavië de EU Partnership Mission leidt. Deze civiele defensiemissie moet Moldavië adviseren over de verdediging tegen ‘Russische hybride oorlogsvoering’ (6 september 2023) © Pieter Stockmans
Minister Lahbib neemt plaats tegenover Cosmin Dinescu, een Roemeense diplomaat. De voorbije zomer schakelde Moldavië een versnelling hoger in de verdediging tegen de hybride oorlogsvoering door Rusland.
Sinds 1 juni 2023 leidt Dinescu met Europese middelen een EU Partnership Mission, een civiele defensiemissie in Moldavië. Daarin adviseert een team van 40 internationale en 7 lokale medewerkers twee jaar lang de regering van Moldavië over de verdediging tegen hybride oorlogsvoering.
‘Het land biedt moedig weerstand’, zegt minister Lahbib. De journalisten mogen even naar het theater kijken en een paar vragen stellen, waarna ze vriendelijk de deur gewezen worden. De verdediging tegen Rusland is een gevoelig thema.
In juli kondigde Moldavië aan dat het 45 Russische diplomaten en ambassadepersoneel het land uit zou zetten wegens ‘voortdurende spanningen en vijandige acties’. ‘We moeten de EU-toetredingsonderhandelingen zo snel mogelijk opstarten,’ zei president Maia Sandu toen, ‘om Moldavië te beschermen tegen de toenemende dreiging uit Rusland.’
Economische oorlogsvoering
Die ‘toenemende dreiging uit Rusland’ toont zich onder andere op economisch vlak.
Het Russische gasbedrijf Gazprom heeft de gasleveringen aan Moldavië verminderd in oktober 2022, maar een maand later kwamen ze daar op terug. Hoe dan ook swingden de energieprijzen de pan uit, de inflatie steeg tot meer dan 30%. Nu is de situatie zich aan het stabiliseren, maar inflatie is nog altijd hoog.
De Europese Commissie wil de energiezekerheid van Moldavië waarborgen en kondigde in juni daarom een steunpakket aan. De EU zal de binnenlandse elektriciteitsproductie financieel steunen, en vooral: Moldavië laten deelnemen aan de gezamenlijke inkoop van gas door de EU-landen.
In september 2023 heeft het Roemeense staatsbedrijf Transgaz ook de aandelen van Gazprom in Moldovatransgaz overgenomen.
‘Moldavië heroriënteert zijn hele energievoorziening, die totaal afhankelijk was van Rusland.’
Zo komt Moldavië los van Rusland én kan het ook niet meer gechanteerd worden door Transnistrië, de separatistische regio in het oosten van het land waar het Russische leger sinds 1992 aanwezig is. Want die regio voorziet het grootste deel van de vrij goedkope elektriciteit voor Moldavië, met dank aan een warmtecentrale die wordt bevoorraad door Gazprom.
De energie-afscheiding van Rusland zou Transnistrië dan weer een reden geven om niet vast te houden aan afscheiding van Moldavië.
Dat is belangrijk. ‘Het Kremlin gebruikt Transnistrië nu als een vooruitgeschoven geopolitieke pion om het Europese pad van Moldavië te dwarsbomen’, zegt professor Miscoiu. De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties riep Rusland in 2018 op om de troepen ‘onmiddellijk en onvoorwaardelijk’ uit Moldavië terug te trekken. Maar daar heeft Rusland op dit moment dus weinig belang bij.
‘Moldavië heroriënteert zijn hele energievoorziening, die totaal afhankelijk was van Rusland’, zegt minister Lahbib. ‘De bevolking zal tegenslagen afschuiven op de regering. Ook daarover gaat onze versterkte aanwezigheid hier: we begrijpen hun boodschap, dat ze deel willen zijn van de EU, én dat ze kwetsbaar zijn.’
‘Westerse landen die getuigen van de westerse intenties van Moldavië, dat is symbolisch erg belangrijk’, bevestigt professor Miscoiu. Zo zenden die landen het signaal naar de Moldavische bevolking dat het de EU menens is. En naar Rusland dat ze bereid zijn zich achter Moldavië te scharen.
Inmenging in protesten en verkiezingen
De economische oorlogsvoering van Rusland is tegelijk ook een interventie in de Moldavische verkiezingen.
Op 12 maart 2023 organiseerde de oppositiepartij Șor Party protesten tegen de economische crisis. Leider van deze partij is de Moldavisch-Israëlische zakenman Ilan Shor, spilfiguur van een beruchte bankfraude waarbij 1 miljard dollar verdween uit drie Moldavische banken. Shor is op de vlucht voor het gerecht en was in september 2022 nog in Moskou.
President Sandu beschouwde de protesten als een buitenlandse inmenging, een vorm van hybride oorlogsvoering vermomd als protest van de democratische oppositie.
In juni verklaarde het Grondwettelijk Hof de Șor Party ongrondwettig omdat die de territoriale integriteit van Moldavië niet respecteert. Het parlement, waarin regeringspartij PAS een absolute meerderheid heeft, heeft de partij ook verboden.
‘Pro-Russische partijen zouden zich kunnen vermommen als pro-Europees.’
Toch staan Moldavië woelige verkiezingsjaren te wachten, net nu stabiliteit belangrijk is. In november 2023 waren er lokale verkiezingen, in 2024 volgen de presidentsverkiezingen en in 2025 parlementsverkiezingen.
‘De presidentsverkiezingen zullen geen al te groot probleem vormen voor Maia Sandu, maar de parlementsverkiezingen zijn riskanter’, zegt diplomaat Philippe Benoit. ‘Pro-Russische partijen zouden zich kunnen vermommen als pro-Europees. De burgemeester van Chisinau bijvoorbeeld. Hij komt van de Partij van Socialisten, die eurosceptisch en pro-Russisch is, en richtte een nieuwe pro-EU-partij op. Dat kan een Trojaans paard van Rusland zijn.’
‘De kans bestaat dat regeringspartij PAS na de parlementsverkiezingen geen absolute meerderheid meer zal hebben’, vervolgt Benoit. ‘Om in de verkiezingscampagne een positieve boodschap te kunnen geven, is het voor PAS belangrijk om de onderhandelingen met de EU over toetreding te openen.’
Maar Benoit wijst erop dat dat alleen kan werken als de economische situatie niet verslechtert: ‘De modale Moldaviër kijkt nog altijd meer naar zijn portefeuille dan naar de geopolitieke oriëntatie van zijn land.’
Angst voor de portefeuille is een prominent thema in de ‘oppositiemedia’. Niet zonder succes: in een peiling van de Amerikaanse ngo International Republican Institute in samenwerking met een Moldavisch consultingbedrijf in oktober-november 2022 hield meer dan de helft van de respondenten president Sandu of de regering verantwoordelijk voor de gestegen energiefactuur.
Minister Lahbib is er redelijk gerust in: ze denkt niet dat we volgend jaar met een totaal andere politieke situatie zitten in Moldavië. Ze vestigt haar hoop opnieuw op de pro-Europese diaspora, die een derde van de Moldavische bevolking uitmaakt.
Veel Moldaviërs houden president Sandu verantwoordelijk voor de gestegen energiefactuur.
Maar professor Miscoiu pleit voor nuance: ‘Westerse politici krijgen briefings met de boodschap dat Russischsprekenden in Moldavië zijn afgenomen in aantal en invloed. Dat ze een stem op basis van etnische overwegingen zullen uitbrengen en de rangen hebben gesloten. En dat Roemeenstaligen natuurlijk voor Sandu en PAS zullen stemmen.’
‘Maar dit klopt niet helemaal. Een deel van het Roemeenstalige platteland stemde traditioneel voor de pro-Russische socialisten van Igor Dodon. Veel van hen stemden in 2021 voor PAS. Maar als de economische situatie niet verbetert, kan dit snel terug omslaan.’
Desinformatie in de media
Dat Moldavië kwetsbaar is voor nepnieuws werd duidelijk tijdens de coronapandemie. Slechts 42% van de bevolking is er minstens één keer gevaccineerd, zo blijkt uit cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie. Ter vergelijking: in België is dat 72%. Moldavië behoort tot de laagst gevaccineerde landen van Europa.
Sommige Moldavische televisiezenders zijn eigendom van Russische oligarchen. Oppositiepartijen hebben bovendien hun eigen persagentschappen, die pro-Russische narratieven verspreiden. En veel Russischsprekende Moldaviërs keken naar de Russische staatstelevisie. De Moldavische regering heeft de licenties van al die zenders eind vorig jaar opgeschort.
‘Die zenders waren stuk voor stuk belangrijke instrumenten van Russische oorlogspropaganda. Uiteraard beweert de oppositie dat de persvrijheid geschonden wordt’, zegt Miscoiu.
De Moldavische grondwet verbiedt oorlogspropaganda. ‘Russischsprekenden zijn uiteraard meer kwetsbaar voor Russische propaganda omdat ze meer Russische bronnen volgen. Dat is logisch’, zegt Cosmin Dinescu, de Roemeense diplomaat die mee moet strijden tegen vormen van Russische hybride oorlogsvoering.
Honderden Roemenen kijken op de Grote Markt van de middeleeuwse stad Sibiu naar de Moldavische film Carbon tijdens het Transilvania International Film Festival op 9 september 2023. © Pieter Stockmans
Moldavië en Roemenië: hoop en verdriet
Na haar eendaagse bezoek aan Moldavië vloog Lahbib ook naar Roemenië, waar ze de nieuwe kanselarij van de Belgische ambassade in hoofdstad Boekarest inhuldigde. ‘Roemenië zal een belangrijke partner worden tijdens het Belgisch voorzitterschap van de EU’, zei Lahbib bij die gelegenheid.
’s Avonds zitten honderden Roemenen op de Grote Markt van de middeleeuwse stad Sibiu voor het Transilvania International Film Festival. Ze kijken op een groot scherm naar de film Carbon, een komedie over de oorlog tussen Moldavië en de pro-Russische separatisten van Transnistrië begin jaren ’90.
Hoe kijken Roemenen naar de Moldaviërs, die dezelfde taal spreken? ‘In de jaren ‘90 waren gevoelens van verdriet over het verleden en hoop op een verenigde toekomst breed verspreid in Roemenië’, duidt professor Miscoiu. ‘80% van de Roemenen was voor een hereniging met Moldavië.’
‘Dat enthousiasme taande snel’, vervolgt Miscoiu. ‘Moldavië integreren in Roemenië kan niet meer, maar in de Europese Unie wel. Dat is dan ook een historisch doel voor Roemenië.’ Door een Belgische ambassade te openen in Moldavië geeft België dus ook aan Roemenië een signaal.
Daarnaast zijn in Roemenië ook Belgische soldaten aanwezig. Minister Lahbib bezocht de 274 Belgische militairen die in juli naar de NAVO-basis in het Roemeense Cincu waren afgezakt. Daar moeten ze ‘bijdragen aan het ontradend effect door te trainen met een multinationale troepenmacht’. De NAVO heeft nu 8 van zulke multinational battlegroups in Oost-Europa.
‘Jullie verdedigen onze waarden’, zegt minister Lahbib aan de Belgische soldaten op de NAVO-basis in het Roemeense Cincu, waar zij trainen binnen een multinationale troepenmacht. (7 september 2023) © Pieter Stockmans
Roemenië kan een belangrijke rol spelen bij de integratie van Moldavië. ‘De Roemeense regering heeft een nationaal programma van technische hulp aan Moldavië’, zegt professor Miscoiu. ‘Roemeense consulenten in adviesraden, instellingen en departementen van de Roemeense regering helpen bij de democratisering van Moldavië.’
Volgens Miscoiu is dat ironisch. Roemenië stond als EU-lidstaat zélf 15 jaar onder voogdij van de Europese Commissie omdat het bij zijn toetreding nog niet voldeed aan alle voorwaarden.
‘Roemenië voldeed 15 jaar ná zijn EU-toetreding nog altijd niet aan de voorwaarden. En dat land gaat Moldavië nu lessen over toetreding leren.’
Nog maar drie maanden geleden, op 15 september, zette de Commissie deze voogdij eindelijk stop. ‘Volgens mij wegens de geopolitieke context, niet omdat Roemenië nu plots voldoet aan de voorwaarden,’ zegt professor Miscoiu, ‘want bij justitie is er nog altijd achteruitgang. En dit land gaat nu expertise over toetreding delen. Meer nog, op sommige vlakken staat Moldavië vérder dan Roemenië.’
Miscoiu legt uit dat de kiescommissie van Moldavië moderner en efficiënter werkt dan die van Roemenië, en dat de persvrijheid in Moldavië stukken beter is dan in Roemenië.
De steun van Roemenië houdt ook risico’s in. Miscoiu: ‘Het is een weerkerend narratief in de pro-Russische propaganda. De Roemenen gebruiken deze kans om Moldavië opnieuw te koloniseren, dat soort retoriek.’
‘Ik vind het niet meteen problematisch’, voegt Miscoiu toe. ‘De Roemeense regering is open over haar hulp aan Moldavië. Als Roemeense experten direct in Moldavische instellingen zouden werken, zou het verkeerd kunnen overkomen. Maar in realiteit gaat het vaak om Moldaviërs die in Roemenië opgeleid zijn en het Roemeense staatsburgerschap hebben.’
Kink in de kabel
Op 15 december weten we of Moldavië de toetredingsonderhandelingen mag opstarten. De echte uitdaging volgt pas daarna. Want niet alleen in Moldavië kan er een kink in de kabel komen, ook de EU zelf kan nog roet in het eten strooien. De opkomst van extreemrechtse, eurosceptische partijen zou de hernieuwde uitbreidingsijver wel eens kunnen verstoren.
Eind november bleek uit een peiling van peilingsorganisatie Europe Elects dat deze partijen sterk zouden kunnen groeien in de Europese Parlementsverkiezingen van juni 2024. De overwinning van de extreemrechtse PVV van Geert Wilders in Nederland is daar een eerste voorbeeld van.
Een ingekorte versie van deze analyse is verschenen in het winternummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.