In Jemen was het zelden schrijnender dan nu: ‘Dit is een humanitaire crisis van menselijke makelij’

In bepaalde gebieden is één op de vijf kinderen onder de vijf jaar acuut ondervoed. Bijna 100.000 kinderen lopen hierdoor het risico om te sterven.

© Khaled Abdullah / Reuters

In Jemen bracht de oorlog al miljoenen mensen op de rand van hongersnood. ‘Dit is een voedselcrisis van menselijke makelij’, zeggen hulporganisaties. Een onderzoeksteam zegt bewijzen te hebben van het systematisch vernielingen van bruggen door de Saoedische coalitie, wat cruciale levenslijnen voor de noodlijdende bevolking doorknipt, en een oorlogsmisdaad is.

‘Toen ik het bloedbad na het bombardement zag, verstijfde ik van de schok. Eerst herkende ik mijn broer niet eens.’ Een getuige beschrijft de aanval op de Al-Dalil-brug, die de havenstad Aden met de hoofdstad Sanaa verbindt. ‘Mijn broer Bassam en een van zijn vrienden haastten zich om de gewonden te helpen, die lagen te kermen nadat een raket de brug opblies. Maar toen vuurden de straaljagers van de coalitie plots een tweede raket af. Die werd mijn broer en zijn vriend fataal.’

In de almaar wassende stroom aan coronaberichten, valt het nieuws over de burgeroorlog in Jemen ten prooi aan de golven. Nochtans was de situatie voor de Jemenieten zelden schrijnender dan nu. De gevechten laaien weer hard op — momenteel zijn er 43 actieve frontlinies, in januari waren dat er 33 — terwijl COVID-19 én cholera haast ongecontroleerd over het land razen, en voor een deel van de bevolking is de hongerdood nabij.

‘Double tapping’

Bovenstaande getuigenis werd verzameld door de Yemeni Archive, een non-profit organisatie die informatie verzamelt en controleert over mensenrechtenschendingen in het conflict. Volgens hun meest recente onderzoek neemt de Saoedische coalitie in Jemen systematisch bruggen in het vizier, infrastructuur die cruciaal is voor het overleven van de bevolking.

De organisatie, die ondersteund wordt door het netwerk van onderzoeksjournalisten van Bellingcat, is gespecialiseerd in het archiveren van verdwijnende digitale sporen en opensource-onderzoekstechnieken. De onderzoekers speurden het internet af voor meldingen van bruggen die gebombardeerd werden in Jemen, bijvoorbeeld op sociale media. Na het verifiëren van de authenticiteit gingen ze via publiek beschikbare databases op zoek naar ooggetuigen, waarvan ze er tientallen interviewden. Nadien konden ze de schade van bijna alle gedocumenteerde aanvallen zelf vaststellen via satellietbeelden.

De Khaifa-brug in de provnicie Hajjah in Jemen, na een luchtaanval van de coalitie van Saoedi-Arabië en enkele Arabische landen. Hierbij vielen 3 doden, en drie gewonden.

© Yemeni Archive

Zo kwamen ze tot de conclusie dat Saoedi-Arabië en diens coalitiepartners tussen 2015 en 2019 verantwoordelijk zijn voor de verwoesting van 131 bruggen. Allen werden ze met de grond gelijk gemaakt door luchtaanvallen. De Saoedi’s en hun bondgenoten zijn de enige partijen in dit conflict die over een luchtmacht beschikken. Op één na, waren alle bombardementen van de eerste keer raak, wat erop wijst dat de bruggen het doelwit waren.

Saoedi-Arabië en diens coalitiepartners waren tussen 2015 en 2019 verantwoordelijk voor de verwoesting van minstens 131 bruggen.

In minstens vier van de gedocumenteerde aanvallen was er sprake van ‘double tapping’. Dat is een beproefde tactiek om de impact van een offensief te vergroten: een bepaalde tijd na een luchtaanval blijft het rustig, als mensen toestromen om hulp te bieden, volgt er uit het niets een tweede salvo om zoveel mogelijk slachtoffers te maken. Zo komt het dat die vier luchtaanvallen 57 dodelijke slachtoffers konden maken, waaronder Bassam en zijn vriend.

Mislukte blitzkrieg

De burgeroorlog in het armste land van het Arabische schiereiland begon in 2014, toen troepen van de Houthi-minderheid — een sjiitische monarchistische elite die tot 1962 de plak zwaaide in Jemen — de hoofdstad Sanaa innamen.

De internationaal erkende (soennitische) regering van president Abdrabu Mansoer Hadi klopte aan bij buurland Saoedi-Arabië voor militaire steun. Een resolutie van de VN-veiligheidsraad uit 2015 eiste complete overgave van de Houthi’s. Daardoor kon een militaire alliantie onder leiding van het Saoedische leger en de Emiraten de Jemenitische regering bijstaan om ‘het land te helpen stabiliseren’, zonder al te veel internationale tegenstand.

Vijf jaar later is de stabiliteit ver te zoeken. Jemen staat te boek als ‘de grootste humanitaire crisis’ van het moment. Bijna vier miljoen mensen moesten vluchten vanwege bombardementen of gevechten. 24 miljoen mensen, 80 procent van de bevolking, heeft nood aan humanitaire hulp en bescherming. Dat is het grootste aantal in eender welk land ter wereld. Bovendien staat het land aan de rand van een hongersnood.

Het plan van Saoedi-Arabië was nochtans om middels een blitzkrieg de Houthi-rebellie de kop in te drukken, en op die manier ook een machtsuitbreiding van aartsvijand Iran te voorkomen. Want Teheran is de bondgenoot en militaire mecenas van de Houthi’s. Elke zichzelf respecterende strijdmacht heeft ook een economische drijfveer. In het geval van Saoedi-Arabië is dat de goedkope olie-aanvoer uit Jemen veiligstellen, en de bouw van een nieuwe pijplijn door Jemen naar de Indische Oceaan. De Emiraten hebben hun zinnen gezet op de controle van de Jemenitische zeehavens, voor handel, toerisme en visvangst.

Burgers in het vizier

Die klus zou op enkele weken geklaard zijn, maar de guerrillatactieken van de rebellen bleken bestand tegen het geavanceerde westerse wapentuig van het Saoedische verbond. Tot op vandaag woedt het conflict in alle hevigheid. Aangezien ze militair al snel op een patstelling botsten, richtten beide partijen hun vizier dan maar op de burgerbevolking in de gebieden onder vijandige controle.

‘Toen in het najaar van 2015 duidelijk werd dat de oorlog niet snel door de coalitie zou gewonnen worden, begonnen de aanvallen op burgerinfrastructuur toe te nemen.’

‘Toen in het najaar van 2015 duidelijk werd dat de oorlog niet snel door de coalitie zou gewonnen worden, begonnen de aanvallen op burgerinfrastructuur toe te nemen’, zegt Martha Mundy van de London School of Economics in een gesprek via e-mail. De antropologe heeft uitgebreide ervaring met veldwerk in Jemen, waar ze ook enkele jaren woonde.

In 2016 begon de professor emeritus de aanvallen op de landbouwsector in het Arabische land te documenteren. In een rapport uit 2018 toont ze aan hoe civiele doelwitten bewust werden geviseerd. ‘Vanaf dan zie je een shift van militaire- en overheidsdoelwitten naar burgerdoelwitten, met name doelwitten die te maken hebben met voedselproductie- en distributie’, legt Mundy uit.

‘Als we kijken naar gebieden waar de Houthi’s sterk staan, dan zien we een doelgerichte vernietiging van de middelen van burgers om in hun levensonderhoud te voorzien’, aldus Mundy. ‘Het is onderdeel van een beleid om paniek onder de burgerbevolking te creëren.’ Honger werd een wapen. In de gebieden onder controle van de rebellen moest de ‘verwoesting van het leven’, zoals Mundy in haar rapport schrijft, de Houthi’s op de knieën dwingen.

‘Catastrofale voedselcrisis’

De coalitie blokkeerde havens en vliegvelden, en richtte zich systematisch op wegennetwerken en voedselbevoorrading. Ook watersystemen waren een doelwit. Naast de voedselcrisis heeft dat beleg ook de grootste cholera-uitbraak die ooit vastgesteld werd door de Wereldgezondheidsorganisatie, in de hand gewerkt. Sinds 2018 zijn er al 1,4 miljoen gevallen vastgesteld.

‘Sinds juli waarschuwen we al dat Jemen op de afgrond van een catastrofale voedselcrisis wankelt. Als de oorlog niet onmiddellijk stopt, bereiken we een onomkeerbare situatie waarbij we het risico lopen een hele generatie jonge kinderen in Jemen te verliezen.’ Lise Grande, de humanitaire coördinator van de Verenigde Naties voor Jemen, trok vorige week aan de alarmbel. De VN stelde vast dat er nog nooit zoveel ondervoede kinderen in Jemen waren als nu. In bepaalde gebieden is één op de vijf kinderen onder de vijf jaar acuut ondervoed. Bijna 100.000 kinderen lopen hierdoor het risico om te sterven. Voor de oorlog hadden sommige gebieden al te kampen met voedseltekorten, maar VN-organisaties zien het aantal ondervoede en uitgehongerde burgers exponentieel stijgen.

‘De pieken van de brugbombardementen komen overeen met verhoogde aanvallen op andere burgerdoelwitten.’

Maakt de vernietiging van bruggen deel uit van die strategie van de ‘verwoesting van het leven’? ‘In het algemeen zijn bruggen natuurlijk van levensbelang voor de burgerbevolking’, zegt Martha Mundy. Als we haar de database van Yemeni Archive voorleggen, ziet ze overeenkomsten met haar onderzoek naar de vernietiging van de voedselinfrastructuur. ‘De pieken van de brugbombardementen komen overeen met verhoogde aanvallen op andere burgerdoelwitten’, aldus de Britse wetenschapper.

In 2016 zie je ook dat vooral bruggen op de weg van de haven van al-Hudayda naar de hoofdstad Sanaa gebombardeerd worden. ‘Dat is een belangrijke verbinding voor voedsel en brandstof’, legt ze uit. Brandstof is van vitaal belang om de waterpompen draaiende te houden, en dus voor het levensonderhoud van de bevolking. Die weg klimt vanop zeeniveau naar bijna 3000 meter, als er één brug niet begaanbaar wordt, is de verbinding doorgeknipt.

Ook Oxfam veroordeelde destijds de vernietiging van de bruggen op die cruciale verkeersader: ‘Dit dreigt ertoe te leiden dat nog meer mensen zichzelf niet kunnen voeden, waardoor de toch al rampzalige situatie in het land nog erger wordt.’ ‘De hongersnood in Jemen is van menselijke makelij, hier is geen insectenplaag gepasseerd ofzo’, benadrukt Hannah Cooper. De jonge Britse is momenteel ter plaatse met het Oxfam Emergency Response Team: ’We stoten hier vaak op verwoeste wegen en bruggen, waardoor het moeilijk is om de zwaargetroffen gebieden te bereiken.’ Maar ook andere civiele infrastructuur wordt volgens de hulpverlener vaak gebombardeerd. ‘Vorige week nog was ik in Taiz (een stad in het zuidwesten van Jemen, red.) toen er een kankerziekenhuis onder artillerievuur werd genomen.’ De internationale hulporganisatie becijferde dat sinds het begin van het conflict, er gemiddeld om de 10 dagen een luchtaanval op een hospitaal of een waterinstallatie plaatsvindt.

‘De hongersnood in Jemen is van menselijke makelij, hier is geen insectenplaag gepasseerd.’

‘Doordat bruggen vernietigd worden door artillerie of luchtaanvallen, kan het voedsel dat langs de havens het land binnenkomt simpelweg niet op zijn bestemming geraken’, legt Cooper uit. In een land dat voor 90 procent van zijn voedsel afhankelijk is van import, is het van levensbelang dat die goederen snel ter plaatse geraken.

‘Het is belangrijk is dat strijdmachten die hun artillerievuur of gevechtsvliegtuigen bewust op civiele infrastructuur mikken ter verantwoording geroepen worden’, vindt de veldwerker van Oxfam. ‘Dat is namelijk in strijd met het internationaal humanitair recht.’

Een overzicht van de toestand van het wegennetwerk in Jemen op 27 oktober 2020. Als je van eender welke haven naar de hoofdstad probeert te reizen stoot je zo goed als altijd op een gesloten weg of een verwoeste brug.

Oorlogsmisdaad

Volgens de Conventie van Genève, dat de internationale rechtsregels in het geval van een gewapend conflict bevat, is het viseren van burgerinfrastructuur een oorlogsmisdaad. Als een brug echter gebruikt wordt voor troepentransport en dergelijke, is het in principe een legitiem militair doelwit. Maar, als de schade die de opgeblazen brug berokkend aan burgers groter is dan het militaire voordeel dat eruit gehaald wordt, is het nog steeds een oorlogsmisdaad. Het opzettelijk viseren van de voedselproductie is in alle opzichten verboden.

Waarom is de internationale gemeenschap dan zo stil wat Jemen betreft? Dezelfde redenen waardoor de VN-Veiligheidsraad in 2015 in de kaart van Saoedi-Arabië speelde, weerhouden de instelling ervan om doeltreffend in te grijpen. Zowel toen als nu heeft Saoedi-Arabië de steun zijn belangrijkste bondgenoten, én wapenleveranciers, de Verenigde Staten, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Als permanente leden van de Veiligheidsraad hebben die alle drie vetorecht.

In een land dat voor 90 procent van zijn voedsel afhankelijk is van import, is het van levensbelang dat die goederen snel ter plaatse geraken.

Het is trouwens niet alleen Saoedi-Arabië en zijn coalitiepartners dat van Jemen de ‘grootste humanitaire crisis van het moment’ maken. Er zijn verschillende berichten dat de Houthi-troepen hulpverlening belemmeren door voedsel en medisch materiaal te claimen, of hulpverleners de toegang tot hun gebied ontzeggen. In minstens één gedocumenteerd geval, het beleg van de stad Taiz, hebben de Houthi’s ook uithongering als wapen gebruikt.

Alle uithongeringstactieken ten spijt is de patstelling tussen de twee strijdende partijen nog steeds dezelfde. Ondertussen woedt de voedselcrisis als nooit tevoren. Voor de drie miljoen ernstig ondervoede Jemenieten is het einde nog niet in zicht, als we de woorden van een Saoedische topdiplomaat mogen geloven. Tijdens een conferentie in Riyad, waar professor Martha Mundy ook was uitgenodigd, vroeg haar collega door over de dreigende hongersnood. Een door de wol geverfde diplomaat antwoordde simpelweg: ‘Zodra we ze onder controle hebben, zullen we ze te eten geven.’

Luchtaanval op de Al-Dalil brug nabij de stad Ibb. Volgens de lokale bronnen waren er in totaal 24 doden en gewonden.

© Yemeni Archive