Hoe Syrië zich met captagon tot een heuse narcostaat ontpopte

Een douanier toont nep-appelsienen gevuld met captagonpillen die in dozen met echt fruit werden verstopt. De Douane onderschepte in december 2019 in de haven van Beiroet een lading van 9 miljoen pillen bestemd voor de Golfstaten.

© Belga

De illegale productie en wereldwijde handel van de drug captagon kan teruggevoerd worden tot het Syrische regime van Bashar al-Assad. Behalve een makkelijke inkomstenbron, dient het vandaag als politiek drukkingsmiddel. ‘De boodschap is: normaliseer jullie banden met ons, of we vernietigen jullie jongeren.’

In de jaren ‘60 kwam het medicijn Captagon voor het eerst op de markt. Het moest angst dempen bij psychoses en andere psychische problemen. Maar in de jaren ‘80 verdween Captagon uit de apotheken omdat het verslavend en slecht voor de gezondheid bleek te zijn.

In Oost-Europa ontstond daarop de productie van de illegale drug captagon. Met kleine letter, om het verschil met het oorspronkelijke medicijn te maken. Begin deze eeuw schoof die illegale productie op naar Libanon en Syrië. In de Golfstaten wordt het vooral gebruikt om langer te kunnen opblijven, wat handig is voor studies en gebruikt wordt bij feestjes, om een energie-boost te krijgen of angst kwijt te raken.

Ook ISIS voerde het aan zijn strijders in Irak en Syrië opdat ze zich onoverwinnelijk zouden wanen. ‘We weten inmiddels uit onderzoek dat het je niet gewelddadiger maakt’, zegt Caroline Rose. ‘En dus ook dat wat ISIS dacht, dat het de capaciteiten van een groep strijders zou veranderen, niet klopt. Het veroorzaakt hooguit wanen en het maakt trauma’s beheersbaar.’

Rose is onderzoekster bij de denktank New Lines Institute in Washington, die het gebruik en de globale handel van de drug onderzocht. Het gebruik van captagon door ISIS leverde het een tijdlang een slechte reputatie op, maar die is ondertussen grotendeels vergeten, zegt ze.

Inkomstenbron

ISIS ontdekte al snel dat er meer vraag naar captagon was dan alleen bij de eigen strijders. In de Golfstaten werd, en wordt er nog steeds, grif voor betaald: voor de beste kwaliteit is dat wel 25 dollar per pil. Vanwege de twee verstrengelde c’s op de pillen worden ze in het Arabisch Abu Hilalain, ofwel ‘Vader van de Twee Halve Manen’ genoemd. In Saoedi-Arabië zou inmiddels 40% van de mensen die drugs gebruiken, captagon slikken.

In Syrië verdwijnt de captagonwinst naar bankrekeningen van smokkelaars, krijgsheren en de Assads.

Voor ISIS werd de drug een inkomstenbron. De grondstoffen ervoor zijn niet moeilijk te verkrijgen, de pillen zijn vrij eenvoudig te maken en de winst is groot.

In het onrustige Syrië bleek dat eveneens een aantrekkelijk concept voor Syrische zakenlieden die nauw gelieerd zijn aan de regering van president Bashar al-Assad. De pillen uit de verschillende fabrieken die zij hebben opgezet overspoelen sinds 2016 de wereld.

Net als voor ISIS werd captagon voor het land Syrië een belangrijke inkomstenbron voor buitenlandse valuta. De exportwaarde voor 2021 wordt geschat op 5,7 miljard dollar. Ter vergelijking: het belangrijkste legale exportproduct, olijfolie, levert Syrië jaarlijks “slechts” 122 miljoen dollar op.

Maar de captagonwinst komt de Syrische economie niet ten goede. Het verdwijnt op bankrekeningen van smokkelaars, krijgsheren en de Assads. Het is een gemakkelijk product, dat in onopvallende ruimtes, zoals leegstaande villa’s, loodsen en fabriekjes, geproduceerd wordt. Dat gebeurt in delen van Syrië die onder controle van het Assad-regime staan, en ook in de Libanese Bekaavallei, gebied dat wordt beheerst door het aan Iran gelieerde Hezbollah.

‘Het zijn eerder de Russische Wagnerbrigade en de door Rusland ingezette huurlingen die de pillen in Oekraïne laten circuleren.’

Onderzoekster Rose stipt die relatie met Iran ook aan. Ze vertelt dat de drugs vanuit Syrië dankzij aan Iran gelieerde milities de grens over geraken naar Irak, waar de milities grote delen van de Iraakse grensregio beheersen.

Het gaat om grote belangen, waarbij geweld niet wordt geschuwd. Om het de Syrisch-Jordaanse grens over te krijgen, opereren gewapende smokkelaars daar in groepen, zegt ze.

Captagon dook ondertussen op in de oorlog in Oekraïne. ‘Het pro-Russische mediakanaal Sputnik meldde dat ze de pillen hadden gevonden, en dat Oekraïense soldaten ze gebruiken.’

Of dat klopt betwijfelt ze. Rose meent dat dit eerder geldt voor de Russische zijde. ‘Het zijn eerder de Russische Wagnerbrigade en de door Rusland ingezette huurlingen die de pillen in Oekraïne laten circuleren.’ Rusland wierf die huurlingen in Syrië, dat zich de afgelopen jaren alleen door Russische militaire hulp staande wist te houden in de burgeroorlog.

Anders dan je vanwege de Iraanse betrokkenheid zou verwachten, aldus Rose, dook de drug tot nu toe nog niet op in de oorlog in Jemen.

Granaatappels uit Latakia

Kleinschalige productie van de drug was in Syrië al aan de gang voor de overwinning op ISIS. Ondertussen gaat het om export naar de hele wereld, verborgen in valse bodems van scheepscontainers, in pakken melk, thee, zeep, blikjes tomatenpuree, als vulling van sinaasappels en granaatappels, in motoren of zelfs in de zomen en naden van kledij genaaid. Om speurhonden te slim af te zijn, worden de pillen verstopt in ladingen koffie en specerijen.

Over land wordt de drug vervoerd naar Jordanië, Libanon en Irak. Van daar gaat het verder, bijvoorbeeld via het vliegveld en de havens van Beiroet.

De reis begint in de Syrische Middellandse zeehaven Latakia, dat onder controle staat van het regime, met aan Assad gelieerde families. De Vierde Divisie van het Syrische leger, onder leiding van de jongere broer van president al-Assad, zorgt voor bescherming van de productie en export.

Door de drugs vanuit Beiroet te vervoeren, probeert het Syrische regime zijn directe betrokkenheid te verbergen, zegt Rose. Ze herinnert zich een in beslag genomen lading granaatappels met miljoenen captagonpillen afkomstig uit Libanon. ‘Maar het was een soort granaatappel dat alleen in de regio van het Syrische Latakia groeit.’

Het gevolg van zo’n vangst uit Beiroet is dat de Libanese Hezbollah een onevenredig grote rol krijgt toegedicht en de zwarte piet Libanon wordt toegeschoven, gaat de onderzoekster verder. Zo zorgde de ontdekking van pillen in Saoedi-Arabië in 2021, verstopt in groente en fruit, tot een maandenlange importstop uit Libanon. Zeer schadelijk voor een land dat al in een financiële crisis verkeert.

In beslag genomen illegaal geproduceerde captagon (Syrië, 2018)

US Army Staff Sgt. Christopher Brown (CC0)

In toenemende mate wordt captagon globaal in beslag genomen. Alleen al dit jaar zijn er zo’n 50 miljoen pillen onderschept. Het gebeurde afgelopen jaren in Turkije, Libanon, Jordanië; de havens van Egypte, Griekenland, en Italië; op luchthavens van Frankrijk, Duitsland, Roemenië en Maleisië. Een aantal van die landen vormt zelf geen belangrijke markt voor de drugs, maar ze zijn een tussenstop op een minder opzichtige route naar de Golf.

Recent was er een vondst van ruim zes miljoen pillen in Irak. Volgens Rose is dat een bewijs dat het land niet alleen een doorvoerhaven is maar ook een steeds grotere afzetmarkt vormt. Tijdens de oorlog met ISIS gebruikten ook Iraakse soldaten het spul.

Omdat het opgelopen trauma’s verlicht, verdween ook na de oorlog tegen ISIS de vraag niet, aldus Rose. ‘En het gebruik sijpelde door tot bij burgers. Mensen met posttraumatische stress komen er de dag mee door. Je kan er dubbele shiften mee draaien, wat belangrijk is gezien de slechte economische situatie in Irak, Syrië en Libanon.’

Probleem met alle drie variëteiten is dat de samenstelling nogal wisselt, waardoor de gebruiker niet weet wat hij neemt en een overdosis op de loer ligt.

Er zijn drie varianten op de markt. De duurste is de witte pil met twee c’s en wordt vooral in de rijkere Golfstaten gebruikt. Waar de economie in het slop zit, zoals in Syrië en Irak, is er de bruingele pil van mindere kwaliteit. Die kost hooguit een dollar per stuk. Daarnaast is er nog een roze pil, die de “aardbei” wordt genoemd, aldus Rose. Die zou de seksdrive vergroten en is minder populair.

De fenethylline die naast amfetamine in de oorspronkelijke Captagon uit de jaren ‘60 zat, ontbreekt in deze pillen, ook in de duurste variant. Dat middel wordt vaak vervangen door cafeïne en andere makkelijker verkrijgbare middelen.

Voor de drie varianten geldt ook dat de samenstelling nogal wisselt. Ook de amfetamine wordt vaak vervangen door methamfetamine, bekend van het verslavende crystal meth, waardoor de gebruiker niet weet wat hij neemt en een overdosis op de loer ligt. Beide stoffen kunnen veranderingen in hersenen veroorzaken, het risico op een beroerte vergroten, de bloeddruk verhogen en zijn uiterst verslavend.

Soms worden ook nikkel en zink in de pillen aangetroffen, vertelt Rose, wat zelfs tot verminderde immuniteit en lever- en longfuncties kan leiden. ‘Het is niet te vergelijken met cannabis, want het heeft bijwerkingen voor de lange termijn.’

Drugs als wapen

Captagon is intussen zo veel meer geworden dan de oorlogsdrug die het tien jaar geleden was. De sociale gevolgen van de steeds grotere hoeveelheden die op de markt opduiken zijn steeds zorgwekkender, zegt Rose.

In het hele Midden-Oosten is er bezorgdheid. Hoe pak je die illegale productie aan, die zo vergroeid is met een regime van een gefaalde staat in oorlog? ‘We kunnen hooguit praten over het managen van de captagonhandel, niet over het beëindigen ervan’, aldus Rose. ‘Als we die door opsporing, rechtshandhaving en voorlichting kunnen terugbrengen tot het niveau van tien jaar geleden, is er al veel bereikt.’

Daarnaast heeft de handel politieke gevolgen. In het kader van gesprekken tussen Syrië en Jordanië ging de belangrijkste grenspost tussen de landen weer open. Het zorgde voor zo’n golf van captagon naar Jordanië dat het de heropbouw van de relaties tussen de twee landen weer vertraagde. ‘Het Syrische regime gebruikt captagon zo als hefboom bij onderhandelingen voor normalisatie’, weet Rose.

De drug moet ook ter sprake gekomen zijn bij een recent bezoek van de Syrische president al-Assad aan de Verenigde Arabische Emiraten, meent ze. Het was de eerste uitnodiging die al-Assad voor een bezoek ontving sinds de burgeroorlog 11 jaar geleden begon. De VAE verklaarde de illegale captagonhandel onlangs de oorlog en is een belangrijke doorvoerroute naar Saoedi-Arabië.

Volgens journalist en onderzoeker Malik al-Abdeh zet het Syrische regime captagon bewust in om van zijn status van paria af te komen. ‘Het gebruikt drugs als een wapen tegen de Golfstaten’, vertelde hij aan The Economist. ‘De boodschap is: normaliseer betrekkingen met ons, of we vernietigen jullie jongeren.’