‘Hoe minder vrij Moldavië is, hoe groter het risico dat we ons richting Rusland bewegen’

© Ramin Mazur

‘Er valt niets te vieren’ meent Dumitru Alaiba. Afgelopen zondag 24 februari werd hij verkozen in district 51 en binnenkort zal hij namens het oppositieblok ACUM (vertaling: NU) plaatsnemen in het Moldavische parlement. In totaal won het blok 26 zetels waarmee ze de derde partij werden. ‘Het resultaat had veel beter kunnen zijn voor ons, als we niet te maken hadden met een systeem dat tegen ons werkt. Er is door de Democratische Partij bijvoorbeeld veel zwart geld gebruikt in de campagne en er waren intimidaties in vrijwel elk district. Er is zoveel angst in de maatschappij en zowel de Democraten als de Socialisten hebben zoveel misbruik gemaakt van hun posities.’

Het is precies wat politiek analist Denis Cenusa verwacht had. ‘De uitslag is al beïnvloed door misbruik van administratieve middelen, media en negatieve campagnes online. De kiescommissie heeft hier amper ingegrepen en de oppositie heeft hierdoor weinig kans gekregen.’

Volgens de laatste peilingen is zo’n 47 procent van de Moldaviërs pro-EU en 39 procent voor toetreding tot de Euraziatische Unie

Als een van de armste landen van Europa, dat ingeklemd ligt tussen Roemenië en Oekraïne, wordt Moldavië al jarenlang heen en weer geslingerd tussen Rusland en de Europese Unie. In 1994 tekenden Moldavië en de Europese Unie al een associatieverdrag, maar dit werd eerst niet verlengd doordat de Communistische Partij die toen aan de macht was de EU niet als prioriteit zagen. In 2014 is dit verdrag opnieuw bevestigd, waarna Rusland direct de import van wijn, fruit en groente boycotte. Aangezien Moldavië, en vooral de streek Transnistrië, sterk afhankelijk is van Rusland, is de verdeeldheid sindsdien groter geworden. Volgens de laatste peilingen is zo’n 47 procent van de Moldaviërs pro-EU en 39 procent voor toetreding tot de Euraziatische Unie.

Afgelopen regeringsperiode was er een zogenaamde pro-Europese regering met als grootste speler de Democratische Partij. De president van het land is Igor Dodon, officieel als onafhankelijke kandidaat, maar voorheen was hij de leider van de Socialistische Partij. Dodon staat bekend als een van de belangrijkste politici met een pro-Russische koers.

Vlad Plahotniuc is de reden dat Moldavië een oligarchie genoemd wordt. Deze rijke zakenman is de voorzitter van de Democratische Partij, maar hij beïnvloedt ook Dodon en de Socialistische Partij. ‘Deze partijen hebben zich niet aan de regels van het spel gehouden’, vervolgt Alaiba. ‘De verkiezingscommissie stond erbij en keek ernaar. Ze hebben niet ingegrepen. En dat mag volgens ons niet ongestraft blijven.’

‘De manier waarop Plahotniuc zijn partij organiseert, de propagandamachine, de trollen, de bloggers, is gekopieerd van het Kremlin’

Er deden zich voorafgaand aan de verkiezingen verschillende incidenten voor. Een activist van ACUM is tijden het verzamelen van handtekeningen voor haar kandidatuur aangevallen door mensen die voor de Democratische Partij werken. En een week voor de verkiezingen verwijderde Facebook nog zo’n 200 accounts met nepnieuws en politieke propaganda. Sommigen daarvan werden gerund door ambtenaren. ‘Dit is gewoon Putin style’, zegt Alaiba gefrustreerd. ‘Ik ben ervan overtuigd dat Poetin Plahotniucs idool is. De manier waarop hij zijn partij organiseert, de propagandamachine, de trollen, de bloggers. Het is gewoon gekopieerd van het Kremlin. Ze hebben geen verkiezingen nodig om de stem van het volk te vragen, dit is voor hen gewoon een ritueel.’

De verkiezingen werden volgens een nieuwe kieswet gehouden die in 2017 ingevoerd is en omstreden is, omdat hij in het voordeel zou werken van de rijke oligarchen en dus in het voordeel van de politieke partijen die afgelopen jaren aan de macht waren.

Hoewel internationale observaties van de OSCE inderdaad ruim 500 incidenten melden, menen zij ook dat de fundamentele rechten in het algemeen gerespecteerd zijn. De EU erkent de legitimiteit van de uitkomst. Cenusa noemt hiervoor meerder redenen. ‘De oppositie is wel sterk aanwezig geweest en de uitkomst is redelijk evenredig verdeeld, waardoor coalitievorming nodig is en deze zal de macht van de Democratische Partij inperken. Daarnaast zijn er geen grote tekenen van ontevredenheid met de uitkomst van de verkiezingen.’ De dagen na de verkiezingen zijn er wel wat demonstranten de straat op gegaan, maar er waren geen massale protesten.

Gerommel tijdens verkiezingen niet nieuw

Het grootste probleem van Moldavië is de immens grote mate van corruptie, die volgens Alaiba overal aanwezig is. Het land staat op plek 117 van de 180 landen in de index van Transparancy International. Een zaak die momenteel speelt, draait om het ongeldig verklaren van de gemeenteraadsverkiezingen voor de hoofdstad Chisinau in juni 2018. De anticorruptie-activist Andrei Nastase won met 52,5 procent van de stemmen van Ion Ceban van de Socialistische Partij. Ceban vocht de uitslag aan en kreeg daarin gelijk van het hooggerechtshof van Moldavië.

Volgens Europa zijn de rechters beïnvloedt door de politiek en het is volgens hen een grondige reden om zich zorgen te maken over de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechtspraak in Moldavië. Als reactie op deze ondemocratische actie besloot het Europese Parlement afgelopen jaar EU-geld voor Moldavië te bevriezen en de betaling van 100 miljoen euro vanuit het Macro-Financial Assistance (MFA) programma op te schorten. Dit is een vorm van financiële hulp voor landen die vanwege hun geografie, economie of politiek dichtbij de EU liggen, waardoor het voor de EU van belang is dat deze landen (financieel) stabiel zijn.

Afgelopen maanden heeft Moldavië het daarom met aanzienlijk minder budget moeten doen. ‘Of het geholpen heeft? Het was in ieder geval een enorm ongemak’, zegt Alaiba aarzelend en met een zucht. ‘Wij zeggen: geef het geld pas nadat de hervormingen zijn doorgevoerd.’

Dumitru Alaiba

Alaiba is een van de bekendste bestrijders van corruptie in zijn land. Afgelopen jaren deed hij dat vanuit zijn organisatie CPR, Centrum voor Beleid en Hervorming. ‘De afkorting CPR is ook een verwijzing naar het feit dat onze democratie een reanimatie nodig heeft’, zegt hij met een knipoog. ‘Het parlement ingaan is een kans om wat ik al doe vanaf een groter platform te gaan doen.’ Vanwege zijn kritische houding kreeg Alaiba al te maken met intimidatie vanuit de overheid. Vlak na de publicatie van een Engelstalig opiniestuk werd zijn vader om onduidelijke reden gearresteerd. ‘Ik heb daarom wel even getwijfeld of ik wel de politiek in wilde gaan. Maar ik wil niet zwijgen. Het is als een hond die tegen je blaft. Als je laat merken dat je bang bent, zal hij alleen maar harder gaan blaffen. Ik heb niets verkeerd gedaan en zal dus ook niet ophouden met mezelf kritisch uitlaten naar deze mensen die ons geld stelen.’

‘We hebben gezien hoe onze regering onjuiste informatie geeft. Bijvoorbeeld als het gaat om transparantie bij staatsbedrijven. Daarvoor is een nieuwe wet gemaakt en op papier ziet dat er allemaal goed uit. Brussel gelooft Moldavië op haar woord, maar twee weken na deze wet, voeren de Democraten een nieuwe wet door, waardoor de regels voor transparantie slechts voor ongeveer 3 procent van die 100 staatsbedrijven gelden.’ Cenusa noemt het ook opvallend dat de Democratische Partij zich, in tegenstelling tot de verkiezingen in 2014, haast niet pro-Europees heeft uitgelaten tijdens de campagne. ‘Het verkiezingsprogramma praat niet over Europese integratie, maar gebruikt eerder vagere termen als Europa. En het is het laatste punt, wat aangeeft dat de Democraten er weinig prioriteit aan geven. De campagne focuste zich meer op interne zaken, waar Moldavië ook haar handen vol aan heeft.’ 49 procent van de Moldaviërs zegt hun stem te baseren op hun zorgen over corruptie. Daarnaast heeft Moldavië te maken met enorme migratie. Volgens schattingen woont bijna 1 miljoen van de 3,5 miljoen Moldaviërs in het buitenland.

‘Alleen op papier houdt Moldavië zich aan de afspraken met de EU. Onze politici zien dit als lijstjes afvinken, zodat ze weer geld krijgen’

Alaiba somt nog een aantal voorbeelden op waarbij de Democraten zich niet aan haar afspraken met de EU houdt. ‘De EU zegt al jaren dat Moldavië een integriteitscommissie moet instellen om de belangen van overheids- en regeringsmedewerkers te controleren. Die commissie is gevormd, maar vervolgens wordt er helemaal geen geld vrijgemaakt’ zegt Alaiba. ‘Op papier ziet het er goed uit, maar in praktijk is er niet eens geld voor elektriciteit in het kantoor van deze commissie. Onze politici zien dit simpelweg als lijstjes afvinken, zodat ze weer geld krijgen.’

Volgens Cenusa is het distantiëren van de EU door de Democraten ook een manier om hun electoraat te vergroten en om een neutrale positie te houden voor onderhandelingen met andere partijen na de verkiezingen. Dit geldt niet voor de pro-Russische Socialisten, die blijven vasthouden aan integratie richting de Euraziatische Unie, toegang tot de Russische arbeidsmarkt en bescherming van het Christelijk Orthodoxe geloof. ‘De enigen die echt pro-Europees zijn is het blok ACUM’, zegt Cenusa. ‘Maar ook zij hebben geen duidelijk plan hoe de weg naar de EU voor Moldavië loopt.’

Het verdwenen miljard

De geannuleerde gemeenteraadsverkiezingen afgelopen zomer zijn het zoveelste voorbeeld van corruptie in Moldavië. In 2014 verdween een bedrag van één miljard dollar uit drie verschillende Moldavische banken. Dat is zo’n 12 procent van het Bruto Binnenlands Product. De hoofdverdachte van deze fraudezaak is Ilan Shor — die ondanks alle rechtszaken die tegen hem lopen — een jaar later toch burgemeester worden van Orhei, een van de relatief grotere steden in Moldavië. Tijdens de parlementsverkiezingen haalde zijn nieuwe partij 7 zetels.

Volgens Alaiba en zijn partij ACUM is het niet voldoende om alleen de budgetten te bevriezen. ‘Er moet allereerst een serieus onderzoek gestart worden naar de financiële criminaliteit in het land, met voorop het miljard dat verdwenen is. We zijn inmiddels vijf jaar verder en de autoriteiten hebben niets gedaan. Dus we hebben internationale actie nodig.’ Daarnaast wordt via Moldavië veel geld witgewassen, wat vervolgens in de EU terecht komt.

Alaiba wil dat er ook concrete personen op de internationale sanctielijst komen. ‘De zeven rechters die de verkiezingen in Chisinau ongeldig hebben verklaard, hebben orders van de oligarchen opgevolgd. Zij moeten sancties krijgen. En niet alleen zij, maar ook hun families. Want met het geld wat ze aangenomen hebben kopen ze villa’s in de Alpen en penthouses in Londen en kunnen hun kinderen dure studies in de EU of de Verenigde Staten volgen.’

Het presidentieel gebouw in Chisinau

Het zal komende tijd moeilijk worden een coalitie te vormen. Op het eerste gezicht lijkt het onmogelijk dat de Socialisten en Democraten zullen samenwerken, vanwege het feit dat ze niet alleen nationaal, maar ook internationaal een hele andere koers willen varen. Maar Alaiba denkt daar anders over: ‘Ze hebben een aantal jaren samen gedanst en ze kunnen nu wel uit de kast komen als partners. Ze stemmen vaak al hetzelfde, dus waarom komen ze er niet gewoon voor uit?’

Dat de EU lange tijd de corrupte partij van Plahotniuc steunde, zorgde dat vele Moldaviërs dat ze negatiever werden ten opzichte van de Europese Unie. Als dat de EU is, dan willen zij daar niet bij horen.

Zijn pro-Rusland frame hielp Dodon aan de overwinning, omdat hij zich daarmee afzet tegen de corrupte politici die onder het zicht van de Europese Unie het land bijna in een faillissement hielpen

De overwinning van Dodon is volgens Cenusa daarnaast van cruciaal belang voor de toekomst van het conflict over Transnistrië, de streek aan de rechterzijde van Moldavië. Daar zijn nog altijd Russische troepen gelegerd en Dodon kondigde van tevoren aan dat hij wil dat deze daar blijven. Dit pro-Rusland frame hielp hem volgens Cenusa tijdens de verkiezingen, omdat hij zich daarmee afzet tegen de corrupte politici die afgelopen periode onder het zicht van de Europese Unie het land bijna in een faillissement geholpen hebben. Het frame is daarom allereerst vooral symbolisch, maar als het de Socialistische Partij lukt een coalitie te vormen is er ook een grote kans dat Dodon de economische banden met Rusland zal versterken.

Alaiba: ‘Het is een sexy frame om Moldavië internationaal op die manier te bekijken en het klopt ook wel een beetje. Maar het zou eerlijker zijn als mensen van buitenaf zich zouden afvragen of Moldavië een vrij land is. Mensen hier hebben in hun hele leven nooit vrijheid gekend en weten daarom ook niet hoe ze moeten opkomen voor hun rechten. En hoe minder vrij Moldavië is, des te groter is het risico dat we ons meer richting Rusland gaan bewegen.’

© Ramin Mazur