In 2019 verdween tropisch regenwoud aan een snelheid van één voetbalveld per zes seconden
Kameroen zet satellietbeelden in tegen ontbossing
Michiel Loveniers
07 februari 2021
In 2019 verdween tropisch regenwoud aan een snelheid van één voetbalveld per zes seconden. Dat heeft niet alleen gevolgen voor het klimaat, ook lokale gemeenschappen verliezen veel van hun leefgebied. Gelukkig zijn er nieuwe technologieën die het gemakkelijker maken om ontbossing tegen te gaan.
In Centraal-Afrika wordt sinds 2016 gebruik gemaakt van een nieuwe technologie met satellietbeelden in de strijd tegen ontbossing. Tot op pixelniveau worden wijzigingen opgespoord in het bosoppervlak en doorgegeven door een alarmsysteem. Op twee jaar tijd vond zo 18 procent minder bosverlies plaats. ‘Door de bossen te beschermen, beschermen we onszelf.’
Bossen zijn een van onze grootste bondgenoten in de strijd tegen klimaatverandering. Want bomen absorberen ongeveer een derde van de uitstoot van broeikasgassen die wereldwijd worden geproduceerd. Maar tropische regenwouden verdwenen in 2019 met een snelheid van één voetbalveld per zes seconden. Dat blijkt uit gegevens die gepubliceerd werden door Global Forest Watch.
Gelukkig zijn er nieuwe technologieën die met satellietbeelden werken, die het makkelijker maken om deze ontbossing in kaart te brengen en te bestrijden. Een waarschuwingssysteem dat in 2016 werd geïntroduceerd wordt vandaag gebruikt in negen Centraal-Afrikaanse landen. Het is een handig hulpmiddel voor ngo’s en overheden om aan bosbeheer te doen.
Dat werpt vruchten af, blijkt uit een recente studie die gepubliceerd werd in Nature Climate Change. In de deelnemende landen werd tussen 2016 en 2018 gemiddeld achttien procent minder bosverlies vastgesteld. ‘Dat komt neer op een bosgebied ter grootte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Dat is een vrij groot gebied’, vertelt Catherine Shea, medeauteur van de studie. ‘Als je weet dat in Centraal-Afrika de participatie nog vrij laag is, is er enorm veel potentieel voor de technologie.’
Die hulp komt niets te vroeg, vertelt ook Elvis Ndam van het Kameroense ministerie voor Bossen en Fauna (MINFOF). ‘Sinds 2010 staat er enorm veel druk op het regenwoud door menselijke activiteiten die ontbossing en degradatie veroorzaken.’
Dat deze technologieën toegankelijk zijn in Afrika, is een grote stap in de bescherming van de Afrikaanse regenwouden. ‘Het grootste probleem is de toegang tot zo’n nieuwe technologieën’, vervolgt Ndam. ‘Omdat dit systeem gratis is, kunnen we nu satellietbeelden gebruiken in onze strijd tegen illegale ontbossing. Daarmee willen we de bevolking van Kameroen helpen en klimaatverandering tegen gaan.’
Hoe werkt het?
Het Global Land Analysis and Discovery (GLAD)-waarschuwingssysteem werd in 2016 gelanceerd door het monitoringproject Global Forest Watch (GFW). Global Forest Watch is op zijn beurt een initiatief van het World Resources Institute (WRI).
De nieuwste satelliettechnologie speurt pixel per pixel kleurveranderingen op in de bosbedekking.
Het systeem is gebaseerd op de nieuwste satelliettechnologie om pixel per pixel kleurveranderingen in de bosbedekking te bespeuren. Het maakt gebruik van satellietbeelden die om de acht dagen worden bijgewerkt. Artificiële intelligentie vergelijkt de nieuwe beelden met de oude en identificeert zo waar bomen verdwijnen. Overheden en ngo’s die de ontbossing een halt willen toeroepen, kunnen zich abonneren om waarschuwingen te krijgen via de Global Forest Watch-site. Vervolgens kunnen ze ingrijpen waar nodig.
Elk deelnemend land maakt in samenwerking met GFW ook zogenaamde bosatlassen. Zij combineren de GLAD-waarschuwingen met overheidsinformatie over de verschillende natuurdomeinen in het land. Dat is belangrijk om te bepalen of een GLAD-waarschuwing te wijten is aan illegale activiteiten of niet. Wanneer de waarschuwing bijvoorbeeld uit een beschermd gebied komt, is er hoogstwaarschijnlijk sprake van illegale ontbossing en moet snel ingegrepen worden.
Bekijk hier het systeem:
Satellietbeelden én goed beleid
Satellietbeelden zijn handig om in bijna real-time een beeld te krijgen van de staat van de bossen. Maar om het regenwoud duurzaam te beheren, moeten ze wel gepaard gaan met goed beleid. ‘Een gezond politiek klimaat in combinatie met het GLAD-systeem is belangrijk. Zonder politieke wil om ontbossing tegen te gaan, zijn satellietbeelden zinloos’, vertelt Catherine Shea.
‘Zonder politieke wil om ontbossing tegen te gaan, zijn satellietbeelden zinloos.’
In grote delen van Kameroen vormt industriële landbouw de grootste bedreiging voor het regenwoud. Hoewel dat soort ontbossing gemakkelijk herkenbaar is op satellietbeelden, kan er weinig tegen gedaan worden, vertelt Ndam. ‘Ontbossing voor industriële landbouw gebeurt meestal in samenwerking met de overheid. Als we GLAD-meldingen uit die gebieden krijgen, grijpen we niet in omdat ze toestemming kregen van de overheid.’
Dat sluit niet uit dat deze ontbossing schade toebrengt aan het regenwoud. ‘Het grote probleem is dat verschillende ministeries verschillende plannen hebben voor het regenwoud’, vertelt Ndam, die voor het ministerie voor Bossen en Fauna werkt. ‘Dat leidt tot slechte samenwerking. Het bosbeheerplan van de overheid moet goed zijn om de bossen in Kameroen te beschermen.’
GLAD-waarschuwingen tonen ontbossing als gevolg van de uitbreiding van industriële palmolieproductie in Papoea-Nieuw-Guinea.
Global Forest Watch
Daarbovenop komt een langer bestaand corruptieprobleem. ‘Mensen kunnen van de overheid toestemming voor exploitatie kopen’, vervolgt Ndam. ‘Als het door de overheid legaal is verklaard, kan niets gedaan worden.’
Maar de Kameroense overheid neemt ook positieve initiatieven. Sinds 2000 kwamen er vijftien nationale parken bij. Houtkap in die beschermde gebieden is altijd illegaal.
Dat stelt ook private ondernemingen in staat hun steentje bij te dragen. Bedrijven kunnen, met behulp van het vrij toegankelijke GLAD-syteem, productiegebieden dagelijks controleren op ontbossing. Zo kunnen ze prioriteit geven aan de producenten die de verplichtingen omtrent ontbossing naleven.
Wanneer bijvoorbeeld palm van een boerderij komt waar volgens het GLAD-systeem illegale houtkap plaatsvond, kan de palm geen certificaat krijgen voor duurzame palmolieproductie. Dan kan het bedrijf afzien om de palm op te kopen. ‘Dit is een geweldige stimulans om niet aan illegale houtkap te doen. Het zal moeilijker zijn om je product te verkopen’, zegt Duclaire Mbouna, hoofdadviseur van WRI in Kameroen.
Het GLAD-syteem stelt ook ngo’s in staat overheden met de neus op de feiten te drukken. ‘Wij gebruiken satellietbeelden om de staat van de bossen in Kameroen te tonen aan de bevoegde instanties’, vertelt Phanuelle Djanteng. ‘Zo lobbyen wij voor een beter bosbeleid in Kameroen.’ Phanuelle Djanteng is medewerkster bij SAILD, een ngo actief in het oosten van Kameroen dat zich inzet voor natuurbehoud.
Een ander belangrijk aspect van het GLAD-systeem zijn de brandwaarschuwingen. ‘Deze houden vooral beschermde gebieden in het droogseizoen in de gaten. Het systeem helpt bosbeheerders om de bosbranden effectief te bestrijden en op die manier de bossen te beschermen’, aldus Mbouna van WRI.
GLAD-waarschuwingen tonen een nieuwe houtkapweg die zich een weg baant naar een bufferzone van een nationaal park in Peru.
Global Forest Watch
Bosgemeenschappen verdwijnen in Kameroen
Zo gebruiken verschillende instanties in Kameroen satellietbeelden om ontbossing tegen te gaan en de biodiversiteit te beschermen. Behalve de voordelen voor het klimaat zijn bossen en hun fauna ook levensnoodzakelijk voor gemeenschappen die er volledig afhankelijk van zijn. ‘Ontbossing doodt hen,’ betreurt Djanteng, ‘niet alleen letterlijk, ook cultureel, want hun heilige plaatsen en heiligdommen worden vernietigd’.
‘We zijn geboren in het bos. Dat gebied op deze manier verkopen berooft ons van onze identiteit.’
Begin 2020 werd een bosgebied in Zuid-Kameroen tot een Forest Management Unit (FMU) benoemd, waarmee het gebied werd opengesteld voor exploitatie. Dat rapporteerde SAILD toen. Eerder was er sprake om in het gebied het Kom Nationaal Park op te richten, maar dat idee werd van tafel geveegd. ‘We zijn geboren in het bos en we doen alles in het bos. Dat gebied op deze manier verkopen berooft ons van onze identiteit’, vertelde Marcel Missono, een inwoner van het dorp Yen in het gebied, aan SAILD.
De lokale bevolking vindt het moeilijk om de verandering in hun dagelijks leven te accepteren. Al generaties lang verzamelen, jagen, vissen en doen ze aan landbouw in het Kom Nationaal Park. ‘Ik hoorde over de transformatie van Kom National Park naar een FMU tijdens een bijeenkomst. We waren het daarmee niet eens, maar de autoriteiten kregen gelijk’, zei Serge Emané Ndongo van het dorp Okpweng aan SAILD.
‘Veel van het werk dat we doen,’ vertelt SAILD-medewerker Djanteng, ‘is lobbyen met regeringsfunctionarissen. We leggen uit hoe die lokale gemeenschappen leven en hoe met hen samen te werken om de bossen te beheren. Met de satellietbeelden maken we visueel duidelijk hoe zorgwekkend hun situatie is.’
Toekomst
Toch heeft de techniek met satellietbeelden één groot probleem. Het regenwoud heeft het hele jaar door veel wolken. Dat maakt het woud zo waardevol, maar beperkt ook de zichtbaarheid. Gelukkig staat de technologische vooruitgang niet stil. ‘Er komt een nieuwe radar-technologie waar we met spanning op wachten. Daarmee kunnen we door de wolken heen kijken en GLAD-waarschuwingen veel gemakkelijker verifiëren’, vertelt Elvis Ndam. Die verifiëring gebeurt wanneer de satelliet drie keer hetzelfde gebied passeert en de bosbedekking drie keer zonder wolken wordt gefotografeerd.
Dat de satellietbeelden voor het GLAD-systeem gratis worden verdeeld, gebeurt dankzij een contract dat de Noorse overheid afsloot met het bedrijf PLANET. Dat contract eindigt binnen een paar jaar. De satellietbeelden van PLANET hebben een uitzonderlijk hoge resolutie. Dat is nodig om ook maar de kleinste veranderingen in bosbedekking te observeren. ‘Met minder scherpe beelden is het mogelijk om te zien of er ontbossing plaatsvindt of niet. Beelden in extreem hoge resolutie maken het mogelijk om de oorzaak van dat bosverlies te zien vanop je computer. Omdat je niet altijd moet gaan kijken, verlaagt dat de kosten’, vertelt Catherine Shea.
De satellietbeelden kunnen bovendien ook in omgekeerde richting worden gebruikt: voor bosherstel. ‘De bodemdegradatie kan op basis van de beelden worden beoordeeld’, vertelt Duclaire Mbouna. ‘Op die manier ontwikkelt de regering strategieën om bosherstelprojecten op te zetten.’
Phanuelle Djanteng zet zich al heel haar leven in voor natuurbehoud. Ze onderstreept het belang van het regenwoud voor de hele wereld. ‘Een duurzaam bosplan is van belang om te kunnen blijven vertrouwen op het regenwoud. We voelen lokaal de effecten van de massale ontbossing al. De hitte hier in Yaounde is feller dan vijf jaar geleden. Door de bossen te beschermen, beschermen we onszelf.’