Hoera, covid-19 is officieel beeïndigd, maar geldt dat ook in arme landen?

Ondanks het opheffen van de internationale noodtoestand, blijft Covax - het programma dat gelijke toegang tot vaccins wil garanderen - de rest van dit jaar nog operationeel.

NICEF Ethiopia/2021/Nahom Tesfaye/Flickr/CC BY-NC-ND 2.0

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de status van het coronavirus als een ‘internationale noodsituatie voor de volksgezondheid’ opgeheven op 5 mei 2023. Na meer dan drie jaar werd het virus omschreven als een ‘bevestigde en lopende gezondheidskwestie’.

De WHO nam de beslissing omdat het aantal covid-doden en ziekenhuisopnames sterk waren gedaald en er een toename was van de groepsimmuniteit.

Als de VN-organisatie een medische noodsituatie uitroept, geldt dat als een signaal om wereldwijd noodhulp te mobiliseren, alsook om diagnoses en de ontwikkeling van therapieën en vaccins te versnellen.

De opheffing van de noodsituatie kan met andere woorden gevolgen hebben voor de toegang tot middelen voor arme landen.

Coronadoden

Francisca Mutapi, hoogleraar infecties en immuniteit aan de Universiteit van Edinburgh, zegt dat covid-19 nog steeds wereldwijd kan gelden als een volksgezondheidsprobleem en er in arme landen nog steeds coronadoden vallen.

‘Het klopt wel dat eventuele golven in de toekomst wellicht niet meer zo explosief zullen zijn als die in 2020 en 2021’, zegt ze. ‘Dit is grotendeels te danken aan de opbouw van groepsimmuniteit door vaccinatie en door natuurlijke infectie.’

Toch wijst ze erop dat het opheffen van de noodtoestand sommige interventies kan bemoeilijken, zoals bijvoorbeeld de plannen rond de ontwikkeling van een goedkoper covid-19-vaccin in ontwikkelingslanden.

‘Als de autoriteiten zich minder zorgen lijken te maken over de ziekte, kan er minder animo zijn om vaccins te leveren en ook minder enthousiasme bij de bevolking om zich te laten vaccineren’, zegt Mutapi. Ze benadrukt dat het belangrijk is dat er nog verder wordt gewerkt aan de productie en toedienen van vaccins. ‘Dat is erg belangrijk naar toekomstige pandemieën toe.’

Medische noodtoestand

Tussen 2007 en 2023 werd de medische noodtoestand zeven keer uitgeroepen. Telkens was de afhandeling daarvan erg verschillend. Mutapi wil dat het uitroepen van de noodtoestand, alsook hoe landen op een pandemie moeten reageren, in de toekomst duidelijker wordt.

‘Er zijn nog steeds infecties en ook sterfgevallen. Het werk is dus nog niet voorbij.’

Fifa A. Rahman, hoofdadviseur bij medisch kenniscentrum Matahari Global Solutions, benadrukt ook dat er nog te veel hiaten bestaan in de toegang tot covid-hulp in arme landen. ‘Er wordt bijvoorbeeld gewerkt aan de integratie van zelftests in arme landen, maar dat kan weer vastlopen nu de noodtoestand is ingetrokken. Dit kan ertoe leiden dat covid-19-maatregelen snel onderaan de prioriteitenlijst terecht komen’, zegt Rahman.

Ze wijst erop dat veel landen bijvoorbeeld nog steeds niet beschikken over programma’s met de antivirale behandeling Paxlovid voor mensen die mogelijk nog in het ziekenhuis zijn opgenomen met een covid-19-infectie. ‘Het is belangrijk dat landen, ondanks het officiële einde van de noodtoestand, blijven zorgen voor toegang tot dergelijke middelen voor risicogroepen’, zegt ze.

Covax blijft operationeel

Ook de WHO zelf erkent het belang van de blijvende inspanning om de vaccinatiegraad te verhogen, met name voor mensen met een hoge kwetsbaarheid.

Kate O’Brien, directeur vaccinaties bij de WHO zei eerder in een persbriefing: ‘Wat voor de volksgezondheid echt belangrijk is bij de opheffing van de noodtoestand, is dat de vaccinatie-inspanningen hier niet stoppen.’

‘We moeten nog steeds aandringen op de opheffing van intellectuele eigendomsrechten op covid-19-vaccins en investeren in de lokale productie van de vaccins.’

Verder stelt O’Brien dat de WHO zich nog steeds inzet om landen te ondersteunen bij het verbreden van de vaccinatiegraad en dat Covax, het programma dat gelijke toegang tot vaccins wil garanderen, de rest van dit jaar operationeel blijft.

‘Er zijn nog steeds infecties en ook sterfgevallen. Het werk is dus nog niet voorbij’, zei ze. ‘De groep personen met een hoog risico op ernstige ziekten en op overlijden is nog steeds onvoldoende gevaccineerd in veel landen in Afrika en in andere delen van de wereld.’

Mohga Kamal-Yanni van People’s Vaccine Alliance, een wereldwijde coalitie van maatschappelijke organisaties die campagne voeren voor rechtvaardigheid op vlak van gezondheid, stelt dat lage-inkomenslanden verzekerd moeten zijn van een vlotte levering van covid-19-hulpmiddelen zoals vaccins en geneesmiddelen.

‘Nog belangrijker is dat deze landen het heft in eigen handen kunnen nemen en met lokale oplossingen komen’, vertelt ze. ‘We moeten nog steeds aandringen op de opheffing van intellectuele eigendomsrechten op covid-19-vaccins en investeren in de lokale productie van de vaccins.’

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner SciDev.net.