Hoge verwachtingen voor eerste landentop over Escazú-milieuakkoord

Vertegenwoordigers van de Latijns-Amerikaanse inheemse gemeenschappenn tijdens COP26 in Glasgow (2021). Opvallend aan de Escazú-COP1 is de mogelijkheid voor burgers om deel te nemen en hun argumenten te presenteren. Dat is niet bepaald gebruikelijk op dit soort bijeenkomsten, waar doorgaans alleen de officiële vertegenwoordigers van deelnemende staten te horen zijn.

Oliver Kornblihtt / Mídia Ninja / Flickr (BY-NC 2.0)

Vandaag begint in Chili de eerste landentop over het Escazú-akkoord, het regionale milieuakkoord van Latijns-Amerika. Regeringen en ngo’s bespreken er de uitvoering en naar verwachting zullen ook nog meer landen er het akkoord gaan ondertekenen.

Het akkoord van Escazú werd in 2018 goedgekeurd in het kader van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (Eclac). De overeenkomst trad vorig jaar in werking en is inmiddels door twaalf landen ondertekend en geratificeerd. Nog eens elf andere landen, waaronder Chili, Peru en Colombia, worden verwacht zich aan te sluiten.

Het bindende verdrag moet de rechten beschermen van burgers en groepen wat betreft toegang tot informatie, participatie en rechtspraak in milieukwesties. Zo wil het bijdragen aan de bescherming van het recht op een gezond milieu. En dat is nodig: in 2020 werd in Latijns-Amerika een recordaantal milieuactivisten gedood.

De top van deze week (COP1) zal zich richten op drie elementen van de overeenkomst: de regels voor de toepassing en naleving; de financiering die nodig is voor de werking en uitvoering van het akkoord en de oprichting van een commissie die moet toezien op de toepassing en naleving.

Actieve burgerparticipatie

Opvallend aan de Escazú-COP1 is de mogelijkheid voor burgers om deel te nemen en hun argumenten te presenteren. Dat is niet bepaald gebruikelijk op dit soort bijeenkomsten, waar doorgaans alleen de officiële vertegenwoordigers van deelnemende staten te horen zijn.

De burgerparticipatie komt in de vorm van zes volksvertegenwoordigers, gekozen via een open verkiezingen georganiseerd door Eclac. De meesten van hen zijn sociaal-milieuactivisten of leden van organisaties die zich inzetten voor milieu en democratie. De Chileense Andrea Sanhueza, directeur van het onderzoekscentrum Espacio Público, is een van de vertegenwoordigers.

‘De volksvertegenwoordigers vormen een brug tussen het maatschappelijk middenveld en de landen die aan de onderhandelingstafel zitten.’

Sanhueza neemt al jaren actief deel aan het Escazú-proces. ‘We ontmoeten elkaar al in 2012 als onderdeel van een wereldwijd netwerk om te praten over onze doelen’, vertelt ze. ‘Toen ontstond het idee voor overeenkomsten in verschillende regio’s op basis van het Verdrag van Rio, dat verwijst naar de toegang tot informatie en recht in milieuzaken.’

Directe participatie via volksvertegenwoordigers heeft volgens Gómez een belangrijke rol gespeeld in de besluitvormingsprocessen. ‘Zij vormen een brug tussen het maatschappelijk middenveld en de landen die aan de onderhandelingstafel zitten.’ Daarnaast is er voor iedereen die zich aanmeldt de mogelijkheid om deel te nemen aan de vergaderingen. Dat punt heeft er volgens Sanhueza voor gezorgd dat burgers een actievere rol spelen en de overeenkomst kunnen beïnvloeden.

‘Iedere burger kan zich op de COP’s in het gesprek mengen. Dit heeft veel invloed gehad op de onderhandelingen’, aldus Sanhueza.

Op de bijeenkomst wordt snelle voortgang verwacht, aangezien landen al maanden met de voorbereiding bezig zijn. Begin maart van dit jaar werd al een ‘pre-COP’ gehouden, die werd opgenomen en integraal werd uitgezonden.

Discussie

De oprichting van de Commissie ter Ondersteuning van Toepassing en Naleving is voor Natalia Gómez van EarthRights International, een van de zes volksvertegenwoordigers, het belangrijkste thema van deze conferentie. Ze verwacht wel dat de gesprekken hierover tot felle discussie kunnen leiden.

Sanhueza verwacht dat de oprichting van het comité en de vorm waarin het zal opereren grote gevolgen zullen hebben voor burgers. ‘Het idee is dat iedere burger het recht heeft om naar die commissie te stappen of die aan te schrijven. De commissie is daarom een van de belangrijkste agendapunten op deze top.’

Landen kunnen zich op verschillende niveaus aan de Escazú-overeenkomst verbinden: zo zijn er staten die lid zijn, landen die het akkoord hebben ondertekenend en zogenoemde “waarnemingslanden”.

Chili

Hoewel de deadline voor ondertekening van de overeenkomst officieel twee jaar geleden verliep, kan elk land in de regio nog toetreden en het akkoord ratificeren. Vooraf moeten staten dan wel een toetredingsaanvraag door hun Congres sturen, zoals Chili onlangs heeft gedaan na de inauguratie van de nieuwe president Gabriel Boric.

Tot nu toe had de Chileense regering een nogal ambigue relatie met de overeenkomst van Escazú. Het land begon als een van de belangrijkste voortrekkers van het akkoord, maar vlak voor de ondertekening besloot het zich toch terug te trekken. Het ministerie van Buitenlandse Zaken stelde dat de ondertekening “overlast voor Chili” zou veroorzaken.

Sanhueza, die deelnam aan de eerste onderhandelingen, herinnert zich de abrupte omslag.

‘Dat was heel triest, en heeft waarschijnlijk ook de vooruitgang in andere landen afgeremd. Chili heeft altijd een internationaal beleid gehad en komt doorgaans met goede argumenten. Dit was een enorme breuk met die gewoonte.’

Volgens het Nationaal Instituut voor Mensenrechten (INDH) spelen er in Chili 128 sociale- en milieuconflicten. 85 procent van deze conflicten raakt het mensenrecht om in een gezond milieu te leven en 30 procent van deze conflicten is direct van invloed op het recht op inheemse participatie en consultatie.

Nieuwe grondwet

‘We worden het tweede land ter wereld, na Ecuador, waar rechten op de natuur wettelijk worden vastgelegd, wat voor betere bescherming zorgt, en dus positief is.’

Tegen deze achtergrond wordt op dit moment in Chili een nieuwe grondwet geschreven, waarin ruimte komt voor zetels gereserveerd voor inheemse volkeren. César Uribe, een milieu- en mensenrechtenactivist, is een van de burgers die meeschrijven aan de nieuwe grondwet.

‘De belangrijkste reden waarom ik daarbij betrokken wilde zijn, is de sociaal-ecologische strijd die we in Ñuble voeren, met betrekking tot de verdediging van de rivier en het Andesgebied’, zegt Uribe. ‘We worden het tweede land ter wereld, na Ecuador, waar rechten op de natuur wettelijk worden vastgelegd, wat voor betere bescherming zorgt, en dus positief is.’

Net als Chili stuurde ook Colombia de aanvraag naar het Congres tegen een achtergrond van sociale protesten en nationale burgerraadplegingen.

Natalia Gómez weet dat uit die gesprekken het verzoek kwam om de Escazú-overeenkomst te ratificeren, waartoe de regering zich inderdaad heeft verplicht. Ze ziet echter wel een tegenstrijdig verloop hiervan. ‘De president stemt ermee in het te ondertekenen en de aanvraag met urgentie door het Congres te sturen, maar daar houdt zijn eigen partij het tegen.’

Hoewel Colombia is uitgenodigd voor de top in Chili, heeft het land zijn deelname niet bevestigd.