Ideologie Bolsonaro in verdomhoekje na bestorming in Brazilië

Jefferson Rudy/Agência Senado/Flickr (CC BY 2.0)

‘Terrorisme’ en ‘poging tot staatsgreep’: dat is de breed gedeelde conclusie onder de autoriteiten en journalisten na de bestorming van overheidsgebouwen door duizenden aanhangers van oud-president Jair Bolsonaro zondag. De ideologie van de ex-president zit sindsdien in het verdomhoekje.

De 67-jarige voormalige legerkapitein Bolsonaro won nog overtuigend bij de presidentsverkiezingen van 2018, nadat de kiezers in het meest bevolkte land van Latijns-Amerika zich afkeerden van links, door corruptieschandalen en economische crisis.

Maar opeens is het voor conservatieven en evangelische christenen, die massaal op Bolsonaro stemden, knap lastig om zijn ideologie te blijven steunen. Ook rechtse politici krijgen het moeilijk. Neem gouverneur Ibaneis Rocha van het Federaal District (DF), waar Brasilia onder valt. Hij werd door het Hooggerechtshof voor 90 dagen geschorst omdat hij de relschoppers liet betijen.

Rocha is een uitgesproken Bolsonaro-supporter. Om de rellen te stoppen verordende de nieuwe linkse president Luiz Inácio Lula da Silva een federale tussenkomst in de hoofdstad, waarmee hij Rocha aan de kant zette.

Steun voor Bolsonaro onder politie

De militaire politie van het hoofdstedelijke district, verantwoordelijk voor de veiligheid van de Brasilia, leek de boze betogers geen strobreed in de leg te leggen. Op video’s die circuleren op sociale media oogden ook politieagenten passief tegenover de relschoppers. Geweten is dat de steun voor Bolsonaro onder veiligheidsdiensten groot is. Een aanzienlijke uitdaging voor Lula is dat onder ogen te zien.

De vergelijking met de bestorming op het Amerikaanse Capitool in 2021 is onvermijdelijk.

Gouverneur Rocha probeerde nog zijn huid te redden door zich te verontschuldigen bij Lula en andere autoriteiten en door zijn veiligheidschef Ander Torres op straat te zetten. Deze was eerder minister van Justitie onder Bolsonaro. De procureur-generaal van Brazilië wil Torres, die zich in de Verenigde Staten bevindt, laten aanhouden.

Ook zijn vroegere baas Bolsonaro vertrok twee dagen voor de machtsoverdracht van 1 januari naar Florida. Daarmee brak hij opvallend met de traditie. Bolsonaro heeft zijn nipte verlies bij de presidentsverkiezingen van 30 oktober nooit echt erkend en houdt vol dat er verkiezingsfraude is gepleegd door het kamp van Lula en zijn linkse Arbeiderspartij (PT). De opstand van zondag is daar het logische gevolg van.

Vernieling

De betogers die het hart van de Braziliaanse democratie bestormden vernielden meubels, schilderijen en kunstwerken. Ook de fotogalerij van alle voormalige presidenten van de Republiek, het Senaatsmuseum en communicatie-apparatuur maken deel uit van de lange lijst van erfgoed dat is beschadigd door de opstandelingen, de zelfverklaarde bolsonarista’s. Tonnen gebroken glas moest worden opgeruimd.

Overduidelijk hadden de betogers het op symbolen van de nationale geschiedenis en de democratische instellingen gemunt. De vergelijking met de bestorming op het Amerikaanse Capitool op 6 januari 2021 is dan ook onvermijdelijk, zeker gezien Bolsonaro in veel opzichten een kopie is van oud-president Donald Trump.

Alleen probeerden aanhangers van Trump te voorkomen dat de overwinning van zijn opvolger Joe Biden werd bekrachtigd in het Amerikaanse Congres - een voor de hand liggende poging tot staatsgreep. In Brasilia daarentegen was er zondag weinig aan de hand, en president Lula was op werkbezoek in de deelstaat Sao Paulo.

Tonnen gebroken glas moesten worden opgeruimd.

Jefferson Rudy/Agência Senado/Flickr (CC BY 2.0)

Staatsgreep uitlokken

Blijkbaar waren de betogers erop uit om een ​​klimaat van opstand in de hand te werken en een militaire staatsgreep uit te lokken. Bolsonaro en delen van zijn achterban zijn nostalgisch naar de militaire dictatuur, die pas in 1985 eindigde.

De polarisering in Brazilië wordt aangewakkerd door de massale verspreiding van nepnieuws en complottheorieën.

Maanden voor de verkiezing al zei Bolsonaro dat het resultaat niet te betrouwen zou zijn. Na zijn nederlaag op 30 oktober blokkeerden zijn aanhangers wegen en verzamelden ze zich voor de poorten van de legerkazernes in bijna het hele land, om soldaten tot “actie” te bewegen en Lula’s inauguratie te voorkomen. Eerdere opstootjes leidden net tot strengere veiligheidsmaatregelen bij de beëdiging van Lula op 1 januari, die zonder incidenten verliep.

Op sociale media, en dan vooral in uiterst-rechtse chatgroepen, werd in de aanloop naar zondag veel tot “actie” opgeroepen. De polarisering in Brazilië wordt aangewakkerd door de massale verspreiding van nepnieuws en complottheorieën. Op die manier waren de rellen van zondag allesbehalve onverwacht.

Flinke tegenreactie

De vernieling van openbaar erfgoed en nationale symbolen leidt net tot een felle, democratische tegenreactie in Brazilië. Meer dan 300 relschoppers werden ter plekke gearresteerd, in de paleizen of bij het verlaten ervan. Nog eens 1.200 ondergingen hetzelfde lot toen de politie en het leger uiteindelijk hun kamp opbraken voor het hoofdkwartier van het leger in Brasilia. Tegen achthonderd mensen worden aanklachten voorbereid.

Een belangrijke vraag die overblijft is wat er gebeurt als Bolsonaro uit de VS terugkeert.

Op dit moment worden zoveel mogelijk deelnemers geïdentificeerd door beelden van bewakingscamera’s of video’s en foto’s die de indringers zelf gedeeld hebben. Volgens het ministerie van Justitie is er sprake geweest van “sabotage” door de plaatselijke veiligheidsdiensten van Brasilia. Tegen Torres is een aanhoudingsbevel uitgevaardigd. Ook betrokkenen die achter de schermen een rol hadden wacht mogelijk problemen met het gerecht.

In een gezamenlijke verklaring met de voorzitters van de beide Braziliaanse parlementskamers en het Hooggerechtshof noemde Lula de onruststokers “terroristisch”. Een belangrijke vraag die overblijft is wat er gebeurt als Bolsonaro uit de VS terugkeert. Volgens Lula is hij verantwoordelijk voor wat er in de hoofdstad gebeurde. Ook hangen hem onderzoeken voor het verspreiden van nepnieuws en mogelijke corruptie boven het hoofd. Op de een of andere manier zal Lula met zijn erfenis moeten afrekenen.