Is Narendra Modi de wegbereider van een exclusief hindoe-India?

Dubbelgangers van premier Modi en BJP-voorzitter Amit Shah op een BJP-bijeenkomst in Bangalore, mei 2018

© saskia Konniger

Op een speelveld in een woonwijk van Sahibabad, een stadje net buiten Delhi in de deelstaat Uttar Pradesh, vormen acht leden van de hindoenationalistische beweging Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS, letterlijk “Nationale Vrijwilligersorganisatie”) een cirkel. In het klamme duister van de ochtend springen ze op en neer om zich op te warmen.

Daarna volgen yoga-oefeningen, de volgende stap van de shakha, de dagelijkse bijeenkomst die RSS-leden moet kneden tot modelmannen die de ideale hindoesamenleving gaan creëren. De oudere leden doen het rustiger aan. Naast de gele hindoenationalistische vlag die ze voor de gelegenheid in het gras hebben geprikt, doen ze keurig op een rij rek- en strekoefeningen.

Sinds 2014 wordt India geregeerd door de hindoenationalistische Bharatiya Janata Party (BJP) onder leiding van Narendra Modi, RSS-aanhanger van het eerste uur. Als achtjarig jongetje stond hij al op het shakha-veld. De RSS en BJP zijn nauw met elkaar verweven. Zo kwam de BJP aan de macht door mobilisatie van RSS-leden.

Een democratie waarin de meerderheid religieuze en culturele waarden oplegt is niet het India van iedereen, luidt de kritiek.

Andersom is de RSS door de populariteit van Modi, nadat ze decennialang verre van populair was, gegroeid naar zo’n twee miljoen leden. Het hindoenationalisme dat ze voorstaat is mainstream geworden. Maar daarmee is ook de polarisatie in de samenleving toegenomen en is het aantal geweldsincidenten tegen moslims gestegen. In april 2019 zijn er opnieuw verkiezingen. Een goed moment om de RSS eens nader te bekijken. Wat zijn haar ambities? En wat is haar invloed op de politiek?

Controverse

Als de zon opkomt en de mannen even hebben gedold, gaan ze in een kring op het veld zitten. Elk onderdeel van de shakha verloopt volgens een zorgvuldig uitgedacht stramien. Zo wordt het groepsgesprek voorafgegaan door een mop. Als iedereen is uitgelachen over een huishoudelijk misverstand, begint het gespreksonderwerp van de dag, de Indiase grondwet. Het is namelijk Republic Day, de dag dat India in 1950 zijn eigen grondwet aannam.

Als de mannen ter ere van de grondwet een speldje opdoen, wordt duidelijk dat ze geen tegenstelling zien in het seculiere karakter van de Indiase grondwet, waarin gelijke rechten voor iedereen zijn gewaarborgd, en het nogal omstreden ideaal waarnaar ze streven, een hindoesamenleving. Het huidige India telt zo’n 80 procent hindoes, 14 procent is moslim en er zijn boeddhisten, christenen, sikhs, atheïsten, animisten en parsi’s. Een democratie waarin de meerderheid religieuze en culturele waarden oplegt, is niet het India van iedereen, luidt de kritiek. Streeft de RSS naar een religieuze hindoestaat waar geen plek is voor niet-hindoes?

De organisatie was in het verleden enkele keren verboden, onder andere vanwege de moord op Mahatma Gandhi

Controverse rondom de RSS is niet nieuw. De organisatie was in het verleden enkele keren verboden, onder andere vanwege de moord op Mahatma Gandhi door RSS-aanhanger Nathuram Godse. In zijn ogen verkwanselde Gandhi India door in te stemmen met de opsplitsing van het land, waardoor Pakistan ontstond. De ban werd in 1949 opgeheven, omdat niet bewezen kon worden dat de organisatie verantwoordelijk was. Wel is vastgesteld dat de RSS achter de vernietiging zat van de Babri-moskee in Ayodhya in 1992 en een opruiende rol had in de rellen die erop volgden en waarin zo’n tweeduizend mensen, veelal moslims, omkwamen. De moskee zou gebouwd zijn op de plek van een hindoetempel.

Twintig jaar later, in 2002, liep de situatie opnieuw uit de hand. Naar aanleiding van een treinbrand waarin zestig hindoepelgrims op weg naar Ayodhya omkwamen, stormden woedende hindoes de straten op en namen wraak op moslims. Ook ditmaal kwamen meer dan duizend mensen om. Modi was in die tijd BJP-staatsminister van Gujarat.

Ondanks alle controverse is het bouwen van een hindoetempel op de plek van de vernietigde moskee nog steeds een speerpunt in het beleid van de RSS en de BJP. Ook andere uitspraken en acties van BJP-politici halen regelmatig het nieuws. Zo hing BJP-politicus Jayant Singha afgelopen zomer bloemenkransen om de hals van gaurakshaks, koe-burgerwachten, die een moslimse koehandelaar hadden vermoord.

De modelhindoe

De RSS werd in 1925 opgericht door Keshav Baliram Hedgewar, een brahmaan en arts uit Maharashtra. Hij zag een verdeeld en onderdrukt India, geregeerd door buitenlanders, en vond dat hindoes zich moesten verenigen in hetgeen hen uniek maakt, het hindoeïsme. Hij ontwikkelde het _shakha-_systeem. De basis voor een welvarende hindoesamenleving lag volgens hem in ‘de fysieke en mentale ontwikkeling van de jonge hindoeman’, ofwel het creëren van eenheden gedisciplineerde mannen vol vaderlandsliefde die uitzwermen in de samenleving en zich van onderuit inzetten voor een egalitaire, solidaire hindoestaat.

Inmiddels kent de RSS ook duizenden pracharaks, mannen die zich voltijds in dienst stellen van de organisatie en haar ideaal. Hun eigen leven en hun familieleven is hieraan ondergeschikt. Ook premier Modi heeft het pad tot pracharak gevolgd.

Anno 2019 is de RSS het moederschip van 36 verenigingen die actief zijn in alle geledingen van de Indiase samenleving. RSS-leden richtten in 1951 de eerste politieke partij op, de Bharatiya Jana Sangh. In 1955 kwam er een arbeidersvereniging bij en inmiddels er is een vereniging die zich bezighoudt met academische vraagstukken, en verenigingen die zich richten op respectievelijk lepra, de kunsten, Sanskriet, veteranen, sport, gezondheid, noodhulp.

De RSS richt scholen op. Er is een vrouwenafdeling, een vereniging van boeren en een van consumenten. Alle verenigingen staan ten dienste van het ideaal. De religieuze tak, Vishva Hindu Parishad, die nog altijd hevig campagne voert voor de bouw van de Ramatempel, en haar jongerenvereniging Bajrang Dal (opgericht in 1984, onder andere actief als zelfverklaarde koebeschermers) zijn hierin het militantst.

De meeste deelnemers aan de RSS-shakha’s behoren tot de middenklasse. De mannen in Sahibabad hebben allemaal een baan in de techniek of de IT. De shakha eindigt met een eed. De mannen vormen een rij voor de gele hindoevlag en zweren luid zingend, hand op hun borst, hun volledige inzet en trouw aan de hindoesamenleving. ‘Elke ochtend zweren we dat we bereid zijn om ons leven te geven voor ons ideaal’, zegt groepsleider Jain Kumar Jain, een goedmoedige zestiger, na afloop. ‘Aan het einde vragen we de goden om vijf belangrijke deugden: moed, goed gedrag, zoals beleefdheid, kennis, doorzettingsvermogen en opofferingsgezindheid. Want teamwork is belangrijk. In je eentje bereik je niets, je moet samenwerken.’

De dagelijkse shakha van de RSS in Sahibbad bij Dehli

© saskia Konniger

De ideale hindoemaatschappij

De ideologie van de RSS, ook wel Hindutva genoemd, is voortgekomen uit ideeën van verschillende denkers, allen gedreven door verzet tegen de westerse en islamitische overheersingen, die de hindoecultuur in de verdrukking gebracht zouden hebben, en zoekend naar een nieuwe onafhankelijke maatschappijvorm, egalitair en solidair, gestoeld op de eigen hindoe-identiteit.

‘Gelijkwaardigheid is belangrijk’, zegt Madhur, een fit ogende, knappe man, als we na de shakha in zijn woonkamer plaatsnemen, op een steenworp afstand van het speelveldje. ‘Iedereen die onze idealen onderschrijft is welkom.’

Aan de muur hangen patenten van software-uitvindingen die hij heeft gedaan voor een internationaal IT-bedrijf. Sierlijke letters tonen zijn naam. Sharma. Hij is dus brahmaan, de priesterkaste. Hoewel kastendiscriminatie is verboden, is het stelsel diep in de Indiase samenleving geworteld. Alleen al omdat je naam je kaste aangeeft, is het moeilijk om eraan te ontsnappen.

Officieel is de RSS tegen het kastenstelsel, maar de organisatie is ook tegen het systeem dat kastelozen en andere achtergestelden quota toekent bij opleidingen en banen. Zo heeft de BJP recentelijk een wet aangenomen die ook hogere kasten quota toekent. Het resultaat van een machtsspel dat juist toont hoezeer de hogere kasten nog steeds de baas zijn.

‘Wij hindoes waren totaal gedemoraliseerd. De RSS is dit aan het herstellen. Het gaat nu eindelijk goed met India.’

Tot die idealen behoort kennelijk ook het diep in de Indiase samenleving gewortelde patriarchaat: dat is bij de RSS sterk aanwezig. De shakha’s zijn exclusief voor mannen. ‘Dat is waar’, zegt Madhur. ‘Maar tijden veranderen. Ook bij de RSS. Al is onze ochtendbijeenkomst nog steeds niet geschikt voor vrouwen – je zag ons stoeien met elkaar –, er zijn wel steeds meer vrouwelijke leden actief in onze verenigingen. Het is goed dat je mijn vrouw even ontmoet’, vervolgt hij. ‘Ik wil niet dat je een verkeerd beeld van ons krijgt. Ze komt zo met de thee.’

Hindoepsyche en oude glorie

‘De afgelopen tweeduizend jaar is onze cultuur kapotgemaakt door veroveraars van buitenaf,’ zegt Jain Kumar, als hij op de bank plaatsneemt. ‘Islamitische heersers en westerse koloniale machten hebben onze eenheid en ons zelfvertrouwen vernietigd. Het is ons doel om de glorie van het oude hindoerijk in ere te herstellen. We waren totaal gedemoraliseerd. De RSS is dit aan het herstellen. Je merkt dat het zelfbewustzijn terugkomt. Het gaat nu eindelijk goed met India. We zijn de snelst groeiende economie ter wereld.’

In Jain Kumars woorden klinkt de echo van de ronkende beginselverklaring op de website van de RSS. In vileine formuleringen benadrukt de RSS hoe eeuwen dominantie van westerse en islamitische machten de hindoecultuur heeft onderdrukt en de hindoepsyche heeft weggevaagd. En na de onafhankelijkheid heeft de Congrespartij door het volgen van westerse ideologieën, zoals communisme en kapitalisme, en door haar seculiere, multiculturele politiek het land economisch en cultureel uitgekleed. Het is daarom de taak van de RSS om het uitgewiste hindoezelfbewustzijn weer op te wekken. De RSS is het tegengif voor alle elementen die de hindoenatie hebben doen uiteenvallen.

‘Het brandende verlangen naar een groots hindoeïstisch nationaal verleden leidt tot een sterke mythologisering van de geschiedenis.’

Uiteraard heeft de koloniale periode in India diepe sporen achtergelaten. Dekolonisatie van kennis, een correctie op de koloniale geschiedschrijving is een belangrijk proces. Hindoenationalisten verwijzen graag naar het rijke verleden van India, bijvoorbeeld naar de stedelijke schriftbeschaving van de Indusvallei, naar de Rigveda of de Ayurveda.

Het Indiase subcontinent heeft een lange culturele geschiedenis, maar het was nooit één cultureel of religieus hindoerijk. Het brandende verlangen naar een groots hindoeïstisch nationaal verleden leidt tot een sterke mythologisering van de geschiedenis. Zo verwees Modi in oktober 2014 tijdens een speech in een ziekenhuis in Mumbai naar de god Ganesha (half mens, half olifant) om te beweren dat de Indiase cultuur duizenden jaren geleden al zo geavanceerd was dat het hem niet zou verbazen dat men toen al cosmetische chirurgie toepaste. En in april 2018 beweerde de BJP-minister van de staat Tripura dat India in de tijd van het Maharabharata-epos al internet en satellieten had. Hoe anders konden de schrijvers de veldslagen zo correct beschrijven?

Lange weg

Als Madhurs echtgenote Surabhi, opgeleid als zoöloge en eigenaresse van een parfumbedrijf, thee en koekjes op tafel heeft gezet, zet Jain Kumar zijn lofzang op de huidige koers van India voort. ‘India is een van de progressiefste landen op het gebied van vrouwenrechten. Ze zitten nu zelfs in het leger. We hebben vrouwelijke piloten.’

‘Dat klopt’, reageert Surabhi beleefd. ‘Meisjes doen het op school tegenwoordig beter dan jongens. Maar er is nog een lange weg te gaan.’

RSS/BJP-aanhangers willen trots zijn op India als economische, zelfbewuste grootmacht.

‘Modi doet het goed’, zegt Madhur, nadat hij zijn vrouw een begrijpende blik heeft toegeworpen. ‘We hebben nu eindelijk internationaal aanzien. Modi sprak met Obama, met andere wereldleiders. We zijn gelijkwaardige deelnemers op internationale fora, zoals de WTO. Door een uitgekiende diplomatie heeft onze regering Indiërs gered uit Jemen. En op het World Economic Forum gaf Modi een speech in het Hindi. Dat was voorheen ondenkbaar. Hij sprak over groene duurzame energie. We willen kennis die onze cultuur al duizenden jaren heeft delen, bijvoorbeeld over de symbiose tussen mens en natuur. We zijn eindelijk positief over onze toekomst.’

Het is een geluid dat vaker te horen is. De populariteit van Modi is, met name bij de middenklasse, voor een belangrijk deel geworteld in een verlangen om niet meer gezien te worden als Derde-Wereldland. Aanhangers willen trots zijn op India als economische, zelfbewuste grootmacht. Maar er zijn nogal wat tegenstrijdigheden. Zo botst de vrijemarkteconomie van de BJP niet alleen met het egalitaire ideaal van de RSS, het wringt ook met de protectionisme, want de RSS gaat uit van een zelfvoorzienende economie, onafhankelijk van westers kapitaal. Bovendien heeft het beleid van Modi niet geleid tot de vele beloofde banen. En van een symbiose tussen mens en natuur is geen sprake. India is een van de meest vervuilde landen ter wereld en het beleid van de huidige politiek is vooralsnog meer gericht op economische groei dan op het tegengaan van vervuiling.

BJP-bijeenkomst in Bangalore, mei 2018

© saskia Konniger

De inclusieve hindoestaat

**‘**De hindoemaatschappij die we nastreven is voor iedereen die India wil verdedigen’, reageert Ratan Sharda, RSS-lid en journalist, op weg naar Republic Media Studio, een hindoenationalistische zender. Twijfel aan het inclusieve karakter van de hindoemaatschappij die RSS voor ogen heeft, is ongegrond, volgens hem. ‘Iedereen in India is hindoe,’ verklaart hij stellig, ‘want het is een cultureel concept. Indiase moslims waren van oorsprong ook hindoe. Dat zijn ze nog steeds. Ze zijn door islamitische veroveraars bekeerd tot de islam. Hetzelfde geldt voor Indiase christenen. Het grote kwaad ligt bij de bekeringsdrang van islamitische veroveraars en koloniale machten, niet bij de RSS.’

‘De islamitische overheersers hebben meer dan 40.000 tempels vernietigd. Wij willen er slechts een handvol terug. Zoals de Ramatempel.’

Praten met RSS-leden over de ideologie is waden door een zee van paradoxen, feiten, halve waarheden en nogal wat onwaarheden. De ideologie voedt wel degelijk antimoslimsentimenten. De Congrespartij is de wensen van moslims zo vaak tegemoetgekomen, ‘zelfs nadat ze hun eigen land (Pakistan) hebben gekregen’, dat hindoes tweederangsburgers zijn geworden, aldus de RSS op haar website. Een absurde stelling. Tegelijkertijd voert de RSS campagne om haar inclusieve karakter te benadrukken. RSS-leider Bhagwat verklaarde in september 2018 dat streven naar een hindoenatie niet betekent dat er geen plaats is voor moslims. ‘De dag dat gezegd wordt dat moslims hier ongewenst zijn, is de dag dat het Hindutva-concept instort. Hindutva ziet de hele wereld als familie. Als je Bharatiya (Indiër) genoemd wil worden, kan dat ook.’

Maar de toeloop van moslims is minimaal. Zo schoof de BJP de afgelopen verkiezingen enkele moslims naar voren, maar niet één van hen heeft een parlementszetel gekregen.

Op de vraag waarom de RSS de zaak rondom de Ramatempel, die India zo polariseert, niet met rust kan laten, reageert Ratan Sharda fel: ‘In al die eeuwen hebben islamitische overheersers meer dan 40.000 tempels vernietigd. Overal in India staan moskeeën op de plek van een tempel. Na het verlies van al die tempels willen we slechts een enkele terug.

Zoals de Ramatempel. Ze bouwden de moskee op de geboortegrond van Rama, een uiterst heilige plek. Voor moslims betekent die plek niets, ze deden het expres om hindoes te kwetsen en te beledigen. En daar waren ze nog trots op ook. Dat doet zeer. Het kwetst me persoonlijk, want ik heb als hindoe een diepe emotionele band met de plek.’

‘Wat er in 1992 en 2002 gebeurde, is niet de schuld van de RSS. Er waren geen doden. Er was geen geweld. De oppositie wil moslims angst aanjagen, alsof wij tegen hen zijn, en hoopt daardoor stemmen te krijgen. Hindoes zijn niet gewelddadig. Pas toen mensen van buiten arriveerden is er geweld ontstaan, omdat ze hindoes wilden bekeren tot hun geloof.’

Hindutva in cijfers

Aantal leden RSS: Naar schatting 1,5 à 2 miljoen. Ieder die een shakha bijwoont of actief is in een van de verenigingen is RSS-lid; registratie is niet nodig.

Aantal shakha’s per dag: RSS-biograaf Walter Anderson schatte het aantal dagelijkse shakha’s in 2016 op zo’n 57.000. Gemiddeld nemen daar 10 à 30 mannen aan deel; in totaal dus dagelijks tussen de 570.000 en 1,7 miljoen.

Aantal RSS-satellietorganisaties (ook Sangh Parivar, ‘de familie’, genoemd): De RSS is officieel verbonden aan 36 hindoenationalistische verenigingen, actief in allerlei sectoren.

Aantal hindoenationalistische organisaties: Onbekend. Er zijn talloze hindoesekten en -groeperingen, waarvan enkele met geweld een hindoesamenleving nastreven. Een beruchte sekte is Sanatan Sanstha. Een groeiend aantal gelegenheidsverenigingen (veelal jongemannen) wil ‘hindoewaarden verdedigen’; de meeste zijn gaurakshakmilities, die koehandelaren of -slachters willen opsporen en straffen. Er zijn ook brigades die relaties tussen moslimjongens en hindoemeisjes willen tegengaan. Soms zijn ze verbonden aan de VHP of Bajrang Dal.

Stemmen voor Modi in 2014: Van de 814,5 miljoen stemgerechtigden ging circa 64,5% naar de stembus. Modi kreeg 171.660.000 van de 532.683.000 getelde stemmen.

BJP-zetels in 2014: Van de 543 parlementszetels won de BJP er 282.

Heerschappij BJP: Momenteel regeert de BJP in 16 van de 29 staten (alleen of in coalitie). In 2017 waren dat er 21. In 2018 verloor de BJP in enkele staten haar positie. In 2017 leefde 71% van de Indiase bevolking onder BJP-bewind, in december 2018 51%. (cijfers IndiaSpend)

Gemelde geweldsincidenten onder het mom van koebescherming:

• 2014: 3 incidenten; 11 slachtoffers, van wie 7 moslim.

• 2018: 31 incidenten; 57 slachtoffers, van wie ruim 40 moslim, 13 doden. (cijfers IndiaSpend)

Saskia Konniger is correspondent India en schrijft vanuit de Indiase hoofdstad Delhi

Dit artikel werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!