‘Ik ben niet gelukkig zonder mijn familie’

© Ruth Govaerts

De meeste Eritreeërs die asiel aanvragen in België krijgen internationale bescherming. Dat laat hen toe om hier een veilig leven op te bouwen, ver van ‘het Noord-Korea van Afrika’. Maar de procedure voor gezinshereniging blijkt heel wat lastiger en tijdrovender. Er blijven vaak duizenden kilometers tussen hen en hun gezinnen. ‘Dit kan eindeloos doorgaan.’

‘Mijn zoon is nu vijf jaar en kent me enkel van een foto. Hij voelt geen liefde voor mij. Hoe zou hij ook kunnen?’ Als erkende vluchteling kreeg K.T. (naam bekend bij de redactie), een veertiger uit Eritrea, een jaar de tijd om onder gunstiger voorwaarden gezinshereniging aan te vragen. Meer dan vijf jaar later is K.T. nog altijd niet herenigd met zijn vrouw en vijf kinderen.

Zijn verhaal is geen uitzondering in de gemeenschap van Eritrese vluchtelingen in België. Terwijl de meeste Eritreeërs een statuut van vluchteling krijgen in België, betekent dat geenszins een vrijgeleide voor gezinshereniging. In 2019 kreeg 76 procent van de Eritrese asielaanvragers een vluchtelingenstatus in België. Maar in datzelfde jaar werd ook één op de twee Eritrese aanvragen voor gezinshereniging afgewezen.

K.T. vluchtte net als veel van zijn landgenoten vanwege de eindeloze legerdienst in Eritrea. Officieel duurt de Eritrese dienstplicht 18 maanden, voor mannen en voor vrouwen, maar in de praktijk duurt hij veel langer. Een termijn van tien jaar dienstplicht, die ook nauwelijks vergoed wordt, is in Eritrea geen uitzondering. Op het ontlopen van de dienstplicht staan zware gevangenisstraffen. Dwangarbeid in een legerjasje, dus.

‘Ik ben alleen vertrokken, met het vooropgestelde doel om mijn kinderen en vrouw veilig over te laten komen.’

Twee jaar broedde K.T. op een plan om zijn land te verlaten. Een risicovolle onderneming, gezien het bijzonder strenge uitreisbeleid van Eritrea. Een collega die hem was voorgegaan werd doodgeschoten aan de grens. K.T. wilde zijn gezin om evidente veiligheidsredenen dus niet meenemen. ‘Ik ben alleen vertrokken, met het vooropgestelde doel om mijn kinderen en vrouw veilig over te laten komen.’

Drie maanden na zijn aankomst in België in 2015 kreeg hij internationale bescherming in ons land. Hij kreeg ook twaalf maanden de tijd om via gunstiger voorwaarden herenigd te worden met zijn gezin. Concreet betekent dit dat erkende vluchtelingen binnen die termijn niet moeten bewijzen dat ze beschikken over een stabiele woonsituatie, stabiele en voldoende bestaansmiddelen en een ziekteverzekering.

K.T. moest wel een domicilie hebben in België. Geen sinecure zonder netwerk, inkomen of kennis van een van onze twee landstalen. Het duurde zeven maanden voor hij een vaste stek vond en voor zijn gezin kon beginnen aan de aanvraag van een visum voor lang verblijf.

© Ruth Govaerts

Aanmelden ambassade

Een nieuw struikelblok daarvoor diende zich aan langs Eritrese kant. Gezinsleden die hereniging met een erkende vluchteling in België willen aanvragen, moeten zich fysiek aanmelden bij de bevoegde Belgische diplomatieke post. België heeft geen diplomatieke post in Eritrea, en dus moest het gezin van K.T. zich aanmelden bij de ambassade in buurland Ethiopië.

De grens over. Ondanks het grensconflict tussen Eritrea en Ethiopië. Ondanks het strenge Eritrese uitreisbeleid, waarbij het zo goed als onmogelijk is om de vereiste exitvisa te krijgen. Een grensovertocht die K.T. zijn familie had willen besparen, en die zijn vrouw en vijf kinderen noodgedwongen met smokkelaars zouden moeten ondernemen.

Bij de eerste poging liep het mis. Het gezin werd opgepakt, en weer vrijgelaten na de tussenkomst van een familielid. Ook een tweede poging mislukte. K.T. probeerde het vervolgens via de ambassade in Kenia, maar ook dat mislukte. Hij had gehoord dat een fysieke aanmelding in Nairobi geen vereiste zou zijn en stuurde nog net binnen het jaar een aanvraag voor gezinshereniging op via de post.

Maar zijn informatie bleek fout: aanvragen per post worden ook in Kenia niet aanvaard. Dat bevestigt ook de woordvoerder van Buitenlandse Zaken, Karl Lagatie, aan MO*. Kostbare tijd was verloren gegaan, en de termijn om in aanmerking te komen voor gunstiger voorwaarden was voorbij voor het gezin van K.T. De termijn van een jaar is voor veel Eritrese vluchtelingen, bij gebrek aan goed werkende overheidssystemen in Eritrea, veel te krap. Dat staat te lezen in een bijdrage over gezinshereniging (2020) van het Federaal Migratiecentrum Myria.

Net als vele andere Eritreeërs belandde ook K.T. na dat jaar in de algemene procedure voor gezinshereniging. Hij moest nu ook kunnen aantonen dat hij over ‘stabiele en toereikende bestaansmiddelen’ beschikte, gelijk aan een inkomen dat 120 procent van het leefloon bedraagt. Sinds 2020 komt dat vereiste inkomen neer op 1555 euro per maand.

‘Wat telt is een vast contract, zodat ik mijn gezin naar hier kan krijgen.’

K.T. vond, na het voltooien van zijn inburgeringstraject, een interimjob in een Brussels restaurant. ‘Ik zou op termijn een vast contract krijgen, werd me verzekerd. Maar toen ik na vier maanden bij mijn baas polste, antwoordde hij dat dat onmogelijk was. Ik was erg ontgoocheld.’ Alweer was anderhalf jaar verstreken. Nog altijd was K.T.’s situatie volgens Belgische maatstaven niet voldoende stabiel om herenigd te worden met zijn vrouw en kinderen.

Vandaag werkt K.T., die in Eritrea leerkracht was, bij een Antwerps schoonmaakbedrijf. ‘Ik voel me daar niet zo goed bij, nee. Maar wat telt is een vast contract, zodat ik mijn gezin naar hier kan krijgen.’

DNA-testen en andere formaliteiten

Dankzij de tijdelijke grensopening na een vredesakkoord tussen Eritrea en Ethiopië kon het gezin van K.T. vluchten. Vandaag verblijven K.T.’s vrouw en vijf kinderen in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba, in een kamer die K.T. voor hen huurt. Zijn gezinsleden moesten zich er laten registreren als asielzoeker, zoals alle Eritrese vluchtelingen. En ze moesten bij de Ethiopische autoriteiten een reisdocument voor buitenlanders aanvragen om hun visumaanvraag voor België te kunnen indienen. Ook daar wordt weinig rekening mee gehouden in de proceduretermijnen in ons land: het regelen van deze formaliteiten duurt vaak maanden.

De eerste aanvraag in Addis Abeba tot gezinshereniging werd afgewezen, vertelt K.T.. De reden: geboortecertificaten van de kinderen ontbraken. ‘In Eritrea krijg je als christen geboortebewijzen van de baptistische kerk wanneer je je kinderen laat dopen. Maar dat volstaat blijkbaar niet.’

Ook op dit vlak vormt K.T.’s relaas geen uitzondering. Precies het ontbreken van officiële huwelijks- en geboorteaktes is een van de redenen waarom zoveel Eritreeërs het deksel op de neus krijgen als ze gezinshereniging aanvragen.

‘Mijn jongste zoontje kent mij enkel van foto’s. Hij voelt geen liefde voor mij. Ik begrijp dat, maar het doet pijn.’

Om de band met zijn kinderen te bewijzen, vroeg de ambassade om DNA-testen. Dat vraagt niet alleen opnieuw extra tijd, maar ook extra kosten, boven op de al hoge dossierkosten van de aanvraag tot gezinshereniging. ‘Voor de dossierkosten heb ik 180 euro per persoon betaald. Acht maanden geleden heb ik daarbovenop nog eens 200 euro per persoon betaald voor een DNA-test voor mijn vijf kinderen en mezelf.’

Door de coronapandemie liepen DNA-testen bovendien extra vertraging op. Ondertussen konden K.T. en zijn kinderen van een DNA-test laten afnemen en werd hun familiale band bevestigd.

Buitenlandse Zaken bevestigt de vertraging. Omwille van de gezondheidsmaatregelen werden DNA-onderzoeken stopgezet en sloten de Belgische diplomatieke diensten ook de deuren tot mei of juni 2020. ‘In december heeft men de onderzoeken opnieuw hernomen, maar als gevolg van de gezondheidsmaatregelen gaat alles wel langzamer’, zegt woordvoerder Karl Lagatie. Het Belgisch Rekenhof publiceerde in 2020 een audit over de behandeling van aanvragen voor gezinshereniging, en stelt dat de procedures voor DNA-testen wel degelijk correct verlopen. Maar het raadt wel aan om de procedures te vernieuwen en tijdsefficiënter te maken.

© Ruth Govaerts

‘Maanden, jaren verstrijken’, zegt K.T. ‘Ik telefoneer nu en dan met mijn vijf kinderen en vrouw. Maar elke minuut dat je belt, dikt de rekening aan. Als ik elk kind vijf minuten wil spreken, is dat duur. Als ik eerlijk ben: een goed contact is dat niet. Mijn jongste zoontje kent mij enkel van foto’s. Hij voelt geen liefde voor mij. Ik begrijp dat, hij heeft mij nog nooit gezien, maar het doet pijn. Ik had dit vooraf nooit verwacht.’

Morele oordelen

De Eritrese Filmon Mosazghi (29) verbleef voor hij naar België kwam een tijdje in Israël, in de hoop daar asiel te krijgen. Dat mislukte, door het strenge Israëlische vluchtelingenbeleid. Toen hij in 2015 terugkeerde naar Eritrea, wilde hij zijn leven daar opnieuw een kans geven en trouwde hij vrij snel.

Maar twee maanden na zijn huwelijk besliste hij om het land weer te verlaten omwille van aanhoudende problemen. Mosazghi volgde de moeilijke vluchtweg langs Soedan en Libië en bereikte zo Europa, om in België te belanden. ‘Toen ik mijn papieren kreeg, zeiden ze dat mijn vrouw binnen het jaar hier zou kunnen zijn.’

‘Toen ik mijn papieren kreeg, zeiden ze dat mijn vrouw binnen het jaar hier zou kunnen zijn.’

Het draaide ook voor Mosazghi anders uit. Ondanks de 2000 euro die zijn vrouw betaalde aan smokkelaars om de grens met Ethiopië over te raken. Ondanks de visumaanvraag die ze tijdig indiende bij de Belgische ambassade in Addis Abeba. Ook hun aanvraag tot gezinshereniging werd geweigerd. ‘Te weinig bewijzen. We waren niet echt getrouwd, zeiden ze.’

Ook de nog jonge leeftijd van Mosazghi’s vrouw, net geen achttien jaar, wekte argwaan bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Zo’n vroeg huwelijk geldt in ons land als een no-go. Zo’n huwelijk is in de ogen van de Dienst Vreemdelingenzaken een schijnhuwelijk en strookt niet met de Belgische normen en waarden.

Maar voor Eritrese meisjes staat het gelijk met een vrijstelling van de dienstplicht, want die geldt voor ongehuwde vrouwen van achttien jaar. ‘Ik begrijp de visie van de Belgische overheid, maar bij ons werkt dit zo’, zegt Mosazghi. ‘Je kan zelf kiezen met wie je trouwt, maar je familie kan je ook adviseren en iemand aanbevelen. Mijn familie vertelde me dat zij een goede vrouw zou zijn voor mij, en ik ging akkoord.’

‘Hier zit een paradox in, die ik ook tegenkwam in weigeringsmotiveringen van andere aanvragen tot gezinshereniging van Eritreeërs’, reageert advocaat Benoit Dhondt. ‘In het vluchtverhaal van aanvragers staat dat ze in hun herkomstland gehuwd zijn, en toch wordt dat vaak weggezet als een schijnhuwelijk. Dat is tegenstrijdig met het begrip “schijnhuwelijk”. Dat veronderstelt dat iemand huwt met het oog op een verblijfsvoordeel voor de partner. Iemand die voor zijn of haar vlucht uit Eritrea huwt met zo’n motief, moet dus haast helderziende zijn.’

Dhondt wijst ook op de morele oordelen die in deze en andere weigeringen worden aangehaald. ‘Dan gaat het bijvoorbeeld over een buitenechtelijk kind of over het gegeven dat mensen door de vlucht al langer gescheiden van elkaar leven dan dat ze gehuwd waren. Dat zijn morele oordelen, argumenten die geen juridische waarde hebben.’

Welke opties?

In beroep gaan tegen de beslissing was de enige optie die overbleef voor Filmon Mosazghi. Als een aanvraag geweigerd wordt op grond van een vermeend schijnhuwelijk, moet dat beroep op twee niveaus gebeuren. Er moet een beroep ingediend worden tegen het afgewezen visum, bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. En een beroep tegen de motivering van een schijnhuwelijk, voor de burgerlijke rechtbank. Die dubbele beroepsprocedure kost tijd. Daardoor grijpen aanvragers vaak ook naast de versoepelde voorwaarden, want de termijn van twaalf maanden loopt onherroepelijk verder.

© Ruth Govaerts

Wie bij zijn beroep gelijk krijgt, moet bovendien helemaal opnieuw beginnen. ‘Dan krijgt ook de Dienst Vreemdelingenzaken opnieuw negen maanden tijd om een nieuwe beslissing te nemen, die vervolgens hetzelfde oordeel kan geven’, zegt Dhondt. ‘Wat zoveel wil zeggen als: dit kan eindeloos doorgaan.’

Het kost levenstijd en geld. Mosazhgi zegt dat hij al tweeduizend euro uitgaf aan procedurekosten. In de voorbije vijf jaar betaalde hij ook drie dure retourvluchten naar Addis Abeba om zijn vrouw terug te zien. Intussen is hij een dochtertje van anderhalf jaar rijker, blijft hij wachten en hopen. ‘Ik ben niet gelukkig zonder mijn familie en slaap niet goed.’ Een mens is niet gemaakt om alleen te zijn.

Dit artikel werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine, dat verschijnt op woensdag 3 maart. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.