Zo belanden tropische vogels uit Guinee via Servië in Belgische kooien

Een controleur van de antismokkelbrigade poseert met een gekroonde kraanvogel. ‘Het is ontzettend lastig om onze natuur te beschermen.’

© Nathalie Bertrams

‘De media bestempelen mij als een misdadiger’, zegt Geert van den Broeck, een handelaar uit Aalst die papegaaien, kraanvogels en kanaries naar Azië en het Midden-Oosten uitvoert. Toch zweert hij dat zijn waar 100 procent legaal is. En dat terwijl de inkoop van tropische vogels intussen een zeer riskante zaak is. ‘Ik importeer niet uit Nederland of binnen Europa. Dat is legaal niet langer mogelijk.’

De meeste vogels die in de Benelux verkocht worden, zijn in gevangenschap gefokt. Maar steeds meer dieren zijn afkomstig van de zwarte markt, zeggen wetshandhavers en natuurorganisaties. Sinds het EU-verbod op de handel in wilde vogels – in 2005 ingesteld om de besmettelijke vogelgriep te voorkomen – zijn de prijzen enorm gestegen. Vooral Mozambiquesijsjes, gele zangvogels die in West-Afrika in het wild voorkomen, worden vaak naar de EU gesmokkeld.

Ook in Aalst krijgt van den Broeck ze weleens aangeboden: ‘Het rare is dat ik meteen 100 à 200 stuks aangeboden krijg. Dan weet je dat ze onmogelijk gekweekt kunnen zijn.’ Sinds het verbod mogen alleen gefokte dieren verkocht worden.

België en Nederland zijn hotspots voor de illegale handel in vogels, zo toont een rapport uit 2020 van het WWF en Traffic, een Britse ngo die zich inzet tegen dierensmokkel. ‘We hebben het over georganiseerde netwerken en vaak zware criminelen. Dat is schadelijk voor de samenleving en de rechtsstaat’, zegt Emilie van der Henst, als expert wildedierenhandel verbonden aan het WWF en Traffic in Brussel.

Nederlandse namaakjungle

Om de illegale handel een halt toe te roepen, worden gespecialiseerde teams ingezet. In Nederland speurt het team van Harald Garretsen naar het smokkelwaar. Met een tiental collega’s is hij vandaag al vroeg op patrouille.

Het is een regenachtige zaterdag in september 2022. De beurshallen in ’s-Hertogenbosch lijken net een oerwoud. Kooien met vuurvinken, toekans en papegaaien zijn uitgestald op AviMarkt, Europa’s grootste vogelbeurs. Duizenden liefhebbers, ook uit België, drommen om de gevleugelde koopwaar.

De natuurinspecteur van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) speurt naar gemanipuleerde vogelringen en vervalste papieren. ‘Als je speciale vogels wilt kopen, be my guest’, zegt Garretsen. ‘Maar pas op dat ze niet illegaal zijn verhandeld.’ De internationale beurs is namelijk een overslagplaats voor gesmokkelde dieren.

Tot 2005 werden miljoenen vogels in Afrika, Azië of Latijns-Amerika gevangen en in de EU binnengebracht. Ondanks het EU-verbod willen liefhebbers in de Benelux toch nog altijd tropische vogels. Niet iedereen is immers tevreden met een simpele kanarie. Net zoals voor verzamelaars van luxeauto’s draait ook deze hobby voor sommigen om status en exclusiviteit. ‘De handel ging ondergronds en de prijzen schieten omhoog’, zegt Garretsen. ‘Waar de vogels vandaan komen, maakt heel wat kopers niet uit.’

En vergis je niet: de markt is groot. In België alleen worden ongeveer 450.000 siervogels gehouden. In Nederland zijn dat er 2 miljoen en in de hele EU bijna 50 miljoen. De vogels worden uit tropische bossen en savannes naar landen rondom de EU gevlogen, zoals Servië, Turkije of – voor de oorlog – Oekraïne, zegt Garretsen. Dan gaan ze de grens over. Als ze de reis overleven, belanden ze misschien wel in een kooi hier, op de beurs in ’s-Hertogenbosch.

AviMarkt, Europa’s grootste vogelbeurs, in ’s-Hertogenbosch lijkt wel een oerwoud. Kooien met exotische vogels zijn er uitgestald.

© Nathalie Bertrams

Bolwerk van vogelsmokkel

In een buitenwijk van de Servische hoofdstad Belgrado verkoopt Halid Redža al sinds zijn tiende vogels. Vroeger ving hij ze zelf, maar nu kweekt hij grijze roodstaartpapegaaien en verkoopt hij tropische vinken.

Zijn kantoor staat vol met medicijnen, vitamines en een emmer gevuld met wormen. De vogeltjes die Redža uit Afrika bestelt, zijn vaak uitgeput en hongerig als ze aankomen. Ze leggen een lange weg af, vertelt hij: ‘Vroeger kwamen ze vaak uit Tanzania, maar nu vooral uit Mali en Guinee’.

‘Servië is een doorvoerland voor smokkelwaren. En bijna niemand geeft om de criminaliteit die gepaard gaat met de illegale handel van wilde dieren.’
Medewerker van het Servische Openbare Ministerie

Tot Servië is de handel legaal, alleen in de EU zijn Redža’s vogels niet toegestaan. Het legt de handelaars geen windeieren. Een grijze roodstaartpapegaai kost in Servië 800 tot 1000 euro. In België betalen klanten het dubbele. Ook vinken, die een paar euro kosten, hebben een grote winstmarge. Interpol schat dat de illegale handel in wilde dier- en plantsoorten jaarlijks en wereldwijd tussen de 7 en 23 miljard dollar oplevert.

Vogels komen de EU binnen via dezelfde routes als wapens, drugs en mensen, zegt José Alfaro Moreno, een milieucriminaliteitspecialist van Europol. Volgens hem gaat het om duizenden vogels: ‘We hebben het over georganiseerde misdaad.’

De Europol-functionaris wil geen individuele landen noemen, maar zegt wel: ‘De Balkan is een broednest van vogelsmokkel.’ Ook Redža weet dat er gesmokkeld wordt. ‘Wat gekocht wordt op de markt van Subotica, een stadje op zo’n 10 kilometer van Hongarije, gaat de grens over. Je vindt er Bulgaren en andere buitenlanders. Ze hebben duidelijk smokkelplannen. Ik heb geen idee hoe ze het doen.’

Vers bloed

Nog in Servië bezoeken we de dierentuin van Belgrado. In de afgelopen jaren gaf die honderden in beslag genomen dieren onderdak: beren, slangen, apen, maar vooral vogels. De dieren hebben 50 procent kans om te overleven, zegt Kristijan Ovari, bioloog van de dierentuin. ‘Smokkelaars proppen ze dicht op elkaar, zonder water, wat erg stressvol is.’

‘Tienduizenden dieren, ook Afrikaanse grijze roodstaartpapegaaien, komen naar Servië en verdwijnen dan spoorloos’, zegt Ovari. ‘Ze zijn waardevol genetisch materiaal voor Europa.’

Volgens de bioloog is het overigens niet zo moeilijk om vogels te smokkelen. De grenscontroles zijn niet zo streng, zegt hij, en de gevolgen minimaal: ‘Hebben de grenswachters een slechte dag, dan krijg je een boete. Anders laten ze je gewoon gaan.’

‘Ze worden openlijk verkocht zodra ze in de Europese Unie zijn’, zegt Simon Bruslund, een ornitholoog van de Silent Forest Group, over de wilde vogels uit tropische landen. ‘Je moet alleen de EU-grens over, dat is het kritieke punt. Servië duikt op in al deze handel.’

‘Servië is een doorvoerland voor allerlei vormen van smokkel. Maar bijna niemand geeft om de criminaliteit die komt kijken bij de illegale handel in wilde dieren.’

Volgens José Alfaro Moreno van Europol willen fokkers ook nog altijd wilde vogels. ‘Je hebt vers bloed nodig’, zegt hij, ‘anders kweek je broers en zussen.’ Het is niet moeilijk om bedreigde dieren te legaliseren: ‘Je gebruikt de papieren van een dode broedvogel voor een gesmokkelde. Dan fok je door. De vogel is witgewassen en het jong is legaal.’ Moreno schat dat een koppel broedpapegaaien op de zwarte markt 100.000 euro opbrengt.

Autoriteiten in Belgrado negeerden meerdere verzoeken voor data over de gereguleerde handel in Afrikaanse zangvogels, die naar Servië geïmporteerd en verhandeld mogen worden. Hoeveel vogels er in beslag worden genomen en hoe groot de smokkel is, blijven dus giswerk.

In tegenstelling tot de strijd tegen drugshandel, terrorisme of georganiseerde misdaad staat de internationale samenwerking op het gebied van milieucriminaliteit in de kinderschoenen, zegt Moreno. Er zijn nauwelijks fondsen voor internationale missies.

Een woordvoerder van CITES, dat instaat voor de controle op de in- en uitvoer en het bezit van exotische planten en dieren, bevestigt dat zulke missies maar sporadisch worden georganiseerd. Haar CITES-team organiseert soms wel DNA-testen om na te gaan of duurdere papegaaisoorten uit het wild komen en controleert bagage op luchthavens.

Een medewerker van het Servische Openbare Ministerie, die anoniem wil blijven, zegt dat haar regering niet genoeg doet om smokkel te stoppen: ‘Slechts in 1 op de 1000 gevallen van dierensmokkel komt het tot een rechtszaak. De politie heeft vaak niet genoeg bewijs en we hebben niet de middelen en kennis om dit soort misdaad aan te pakken.’

Het grootste probleem: ‘Servië is een doorvoerland voor allerlei vormen van smokkel. Maar bijna niemand geeft om de criminaliteit die komt kijken bij de illegale handel in wilde dieren.’

Halid Redža, een vogelhandelaar uit Belgrado, is de trotse eigenaar van een witte kaketoe die soms de hoofdrol speelt in reclamefilmpjes.

© Ingrid Gercama

Onbeschermde zangvogels

En de landen van oorsprong? In vogelvlucht zo’n 5000 km naar het zuidwesten ligt Conakry, de hoofdstad van de West-Afrikaanse republiek Guinee. Vogelhandelaar Shuaib Sidibé zit op de eerste verdieping van een café en nipt aan een Fanta.

Net als Redža verkoopt hij al sinds zijn jeugd vogels. Sinds het EU-verbod verkoopt hij ze in Servië, het Midden-Oosten en Azië. Hij verdient steeds minder: sinds de pandemie en de oorlog in Oekraïne zijn de transportkosten gestegen. Ook draagt hij het risico voor vogelsterfte. Sidibé exporteert een Mozambiquesijs voor 1,50 euro. In België kost het vogeltje 75 euro.

Zangvogels zoals de Mozambiquesijs behoren tot de meest geëxporteerde soorten uit Guinee. Om naar Servië te reizen hebben deze vogels alleen een certificaat van oorsprong nodig. Bij papegaaien, uilen en roofvogels die met uitsterven bedreigd zijn, zijn de vereisten strikter.

Douanebeambten controleren wel, maar ze zijn geen experts. ‘Dus handelaars kunnen in principe elke vogel die ze willen in de kist stoppen en verzenden.’

De handel wordt gereguleerd door het Verdrag voor de Internationale Handel in Bedreigde Diersoorten (CITES), dat 5950 dier- en 32.800 plantensoorten moet beschermen. Alleen: het verdrag beschermt slechts 1,4 procent van de bijna 6600 soorten zangvogels die wereldwijd worden verhandeld.

Organisaties zoals de Silent Forest Group van de European Association of Zoos and Aquaria voeren al jaren campagne om meer zangvogels te beschermen. Maar in Afrika is er geen geld voor het wetenschappelijke onderzoek dat nodig is om een soort op de lijst te krijgen.

Ook twijfelen handhavers of de zendingen alleen legale vogels bevatten. ‘We hadden altijd al een probleem op de luchthaven’, zegt Bella Diallo, een net gepensioneerde CITES-ambtenaar uit Conakry. Douanebeambten controleren wel, maar ze zijn geen experts. ‘Dus handelaars kunnen in principe elke vogel die ze willen in de kist stoppen en verzenden.’

Uit de exportlijsten van CITES in Conakry blijkt dat een handvol handelaars de laatste drie jaar bijna een kwart miljoen vogels uit Guinee de wereld in stuurde. Ongeveer 35.000 vlogen naar Servië, de helft werd in de grensstad Subotica verkocht.

Geen moordenaars

‘Het is ontzettend lastig om onze natuur te beschermen’, zegt Pierre Kamano, commandant van de Nationale Brigade tegen Stroperij en de Illegale Handel in Dieren en Planten. ‘We doen ons best om milieucriminaliteit te stoppen, maar de criminelen zijn slim, goed georganiseerd en hebben veel geld.’

Bewapend met AK-47’s doet zijn unit belangrijk werk. Hoewel de brigade sinds de staatsgreep nieuwe uniformen draagt, is ze volledig blut. ‘Om misdaad te stoppen, hebben we internationale steun nodig’, zegt Kamano. De brigade heeft slechts zes voertuigen om te patrouilleren in een land zo groot als Groot-Brittannië. Voor benzine is Kamano afhankelijk van de Franse ngo WARA Conservation.

‘Soorten verwijderen uit het milieu heeft gevolgen. Niemand weet wat de langetermijneffecten zijn’,

En er is nog een bedreiging, waartegen ook de brigade met haar geweren machteloos staat. ‘Er zijn genoeg vogels’, zegt handelaar Shuaib Sidibé in het café. ‘Wat ervoor zorgt dat de populatie krimpt, is ontbossing. Mensen kappen bomen en bouwen maar’, zegt hij. ‘Waar ik woon, was vroeger een bos waar we vogels vingen. Nu is het een stad.’

Bauxietwinning, stroperij en landbouw tasten de bossen aan: 96 % van het oorspronkelijke Guinese woud is al verdwenen. Vijf keer eerder in de geschiedenis werd de aarde getroffen door een massale uitsterving van plant- en diersoorten. Het aantal vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen neemt zo sterk af dat wetenschappers spreken van een zesde massale uitsterving.

Het WWF berekende dat alle populaties van wilde dieren sinds 1970 met 69 % zijn afgenomen. Een op de acht vogelsoorten wordt met uitsterven bedreigd, aldus ngo BirdLife International. Zangvogels – ongeveer 60 % van alle vogelsoorten – eten ongedierte, bestuiven fruit, verspreiden zaden en zijn onmisbaar in het bos- en savanne-ecosysteem. ‘Soorten verwijderen uit het milieu heeft gevolgen. Niemand weet wat de langetermijneffecten zijn’, zegt Chris Shepherd van de Amerikaanse ngo Monitor Conservation Research Society.

Tijden veranderen

Is beterschap in zicht? Het was alvast de laatste keer dat Garretsen de vogelbeurs in Den Bosch inspecteerde. Door nieuwe EU-dierengezondheidsregels is AviMarkt financieel niet meer haalbaar, schreef de organisatie in januari. En: ‘Hopelijk kunnen we met zijn allen nieuwe alternatieven vinden om met de vogelhobby mee te gaan in deze veranderende tijden.’

Toch denkt Garretsen nog genoeg werk te hebben: ‘Het is net als met verdovende middelen: zonder de vraag is het aanbod ook niet interessant. Liefhebbers moeten zich achter de oren krabben: willen we dat wel? Wil ik dat op mijn geweten hebben?’

Ook liefhebbers maken zich zorgen. ‘We weten dat er illegale handel is’, zegt Ronnie Wilbers van de Speciaalclub Afrikaanse Prachtvinken (ScAP). ScAP is opgericht om te kweken met de vogels die er al voor het EU-verbod waren, om zo de avicultuur in België en Nederland te behouden. ‘Ik hou van vogels: ik wil niet dat de natuur wordt leeggeschept’, zegt hij.

Deze reportage kwam tot stand met steun van Journalismfund Europe.

Deze analyse werd geschreven voor het zomernummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.