Na de droogte volgt de zondvloed. India opnieuw getroffen door zware overstromingen

Evacuatie van slachtoffers in de stad Kochi in deelstaat Kerela

© Sivaram V / Reuters

Een vernietigende regenval kostte in India het leven het leven aan minstens tweehonderd mensen. Door hevige moessonregens veranderen rivieren in kolkende water- en modderstromen die steden en landerijen blank zetten. Honderdduizenden mensen raakten hierdoor al ontheemd. In de staat Kerala alleen werden ruim tweehonderdduizend getroffenen opgevangen in tentenkampen. Reddingswerkers zijn naar de getroffen gebieden gestuurd en het leger is ingezet.

Update 16 juli 2020

In Zuid-Azië is het moessonregenseizoen begonnen. Net als in 2018 en 2019 vallen ook nu weer slachtoffers door overstromingen en staan grote gebieden blank. Sinds het begin van dit regenseizoen vielen ruim 200 doden en worden miljoenen mensen en hun huizen bedreigd. Wie naar hogere gebieden vlucht, komt al snel in overbevolkte opvangcentra terecht. Dat brengt extra zorgen met zich mee, want de verspreiding van het coronavirus is in die regio nog verre van onder controle.

Vooral Bangladesh werd tot nu toe hard getroffen door wat de minister voor Rampenbeheer de ergste overstromingen in decennia noemt. Maar ook India en Nepal zagen al hevige regenval.

Vandaag gaat het over watersnood in deelstaten Kerala, Gujarat, Karnataka en Maharasthra, maar ook de noordoostelijke staten Assam en Bihar werden vorige maand getroffen. De moessonregens blijken dit jaar — opnieuw — heviger dan normaal. Zo moest deze week het vliegveld van Kerala sluiten en vond er in het district van voormalig Congrespartijleider Rahul Gandhi, Wayanad, een landverschuiving plaats die enkele woningen, een moskee, een tempel en, vermoedelijk, enkele tientallen mensen heeft meegesleurd.

44 rivieren, 42 dammen

Slachtoffers in Kerala, een staat met maar liefst vierenveertig rivieren en tweeënveertig dammen, hadden ongetwijfeld de watersnoodramp van augustus 2018 nog vers in het geheugen. Die ramp ging de boeken in als de ergste overstroming van de afgelopen honderd jaar. Vierhonderd mensen verloren toen het leven. Miljoenen mensen moesten hun huis verlaten. Deze week, nog geen jaar later, werden dezelfde mensen opnieuw getroffen. Opnieuw moesten dammen open worden gezet om overtollig water te lozen.

India heeft te kampen met een structurele watercrisis: destructieve overstromingen én extreme droogtes

Afgelopen maandag kwalificeerde het Amerikaanse World Resource Instituut India als een van de zeventien landen van de wereld die te maken heeft met een ‘extreem hoge waterstress-situatie’. India heeft te kampen met een structurele watercrisis: destructieve overstromingen én extreme droogtes. Zo geven satellietbeelden aan dat het grondwater van heel Noord- en Centraal-India bijna op is. Het verbruik gaat momenteel zeventig procent sneller dan de natuurlijke aanvulling.

In delen waar regen nodig is, blijft regenval juist steeds vaker uit. En de droge periode duurt langer en wordt heter. Dit jaar was de temperatuur in verschillende Indiase gebieden, inclusief Delhi, wekenlang ruim boven de 40 graden Celsius. In Churu, Rajasthan werd op 3 juni 2019 een temperatuur van 50,8 gemeten. Negen graden boven het gemiddelde.

Extremer klimaat

Ver voor de nationale verkiezingen van dit jaar, waarbij het waterprobleem amper een rol speelde, bracht het Indiase overheidsadviesorgaan NITI Aayog een alarmerend rapport uit. De onderzoekers stelden dat 42 procent van het Indiase grondoppervlak uitgedroogd en daardoor onvruchtbaar is. 500 miljoen mensen, vooral kleine boeren, zullen hierdoor direct geraakt worden. Aangezien ruim vijftig procent van de Indiërs agrariër is, voorspelt de denktank dat een toenemend aantal mensen naar de stad zal trekken. Ook stelde ze dat in 2030 75 procent van alle Indiërs geen drinkwater meer aan huis zal hebben. En veertig procent zal helemaal geen toegang hebben tot water.

Ruim 50 procent van Indiërs is landbouwer, maar een toenemend aantal zal naar de stad trekken

Het droogteprobleem lijkt een tegenstelling met de huidige overstromingen. Maar zoals ook in andere plekken van de wereld veroorzaakt de opwarming van de aarde in India vooral een extremer klimaat. Zo heeft India naast de extreme droogte ook te maken met steeds minder voorspelbare tropische orkanen, zoals Fani en Vayu, die dit jaar over respectievelijk de oost- en westkust raasden. En moessonregens komen dus steeds vaker met een vernietigende kracht, waar land en steden niet op berekend zijn.

De huidige watersnood is onlosmakelijk verbonden aan de mondiale klimaatverandering, maar beide rampen, de droogtes en de watersnoden, worden mee veroorzaakt door menselijk handelen. Zo is structureel mismanagement in de landbouw de grootste oorzaak van het grondwatertekort. Maar liefst tachtig procent van alle grondwater wordt verbruikt door de landbouw.

Volgens expert in landbouw-watermanagement A.V. Manjunatha, van het Bangalore Institute for Social and Economic Change (ISEC) is de situatie niet onomkeerbaar. ‘De gewassen die nu geteeld worden’, stelt hij, ‘met name rijst en suikerriet, zijn zeer waterintensief. Er is veel te winnen, zo niet op te lossen, door een andere manier van irrigeren. Het is namelijk mogelijk om het agrarisch waterverbruik met vijftig procent te verminderen als boeren micro-irrigatie toepassen. Daarnaast moeten ze kiezen voor gewassen, die minder water slurpen. En uiteraard is het belangrijk om regenwater beter op te vangen. De opvangbekkens moeten beter onderhouden worden.’

Ook de huidige overstromingen zijn deels het gevolg van menselijk handelen. Zo zijn onder andere in Kerala ontbossing en een snelle, ongecontroleerde verstedelijking belangrijke boosdoeners. Ontbossing leidt tot instabiele gronden en daardoor landverschuiving. Ook moet een rivier de ruimte krijgen. Overbebouwing, zowel in woongebieden als industrie, in overloopgebieden van rivieren leidt bij de huidige regenval tot rampzalige situaties. Rivier- en regenwater heeft ruimte nodig om in de bodem opgenomen te worden. Daarbij kan een uitgekiend kanalensysteem helpen bij het afvloeien van overtollig water.

Na de watersnoodramp van 2018 bezocht een VN-adviescommissie de staat Kerala. De commissie bracht in maart van dit jaar nog, onder andere met behulp van Nederlandse watermanagement-experts, een rapport uit. ‘Kerala heeft opvallend veel overeenkomsten met Nederland’, vertelde een van de experts Simon Warmerdam in mei van dit jaar. ‘De staat ligt onder zeeniveau. Door dit gebied, dat qua vorm en grootte ook op Nederland lijkt, moet — net als bij Nederland — veel water naar de kust stromen.’

Ontbossing en een snelle, ongecontroleerde verstedelijking zijn belangrijke boosdoeners

Omdat de staat Kerala aan het begin van dit jaar zelf al gestart was met de wederopbouw, waaronder het versterken van dijken en inhalen van achterstallig onderhoud aan dammen, richtte de commissie zich op het verbeteren van de organisatie. De kennis is er. Implementatie moet het verschil gaan maken. ‘Het belangrijkste advies dat we konden geven, was het opzetten van een overkoepelende organisatie, zodat een integrale aanpak gewaarborgd is,’ aldus Warmerdam. ‘Want de overheidsorganen waren erg versnipperd. We hebben een model voorgesteld, dat is gebaseerd op de Nederlandse Waterschappen.’

Waterministerie

Ook op nationaal niveau proberen overheden slagvaardiger op te treden. Zo stelde de Indiase regering eind mei een Waterministerie in: Jal Shakti (letterlijk: Kracht van Water). Het is een samenstelling van drie oude ministeries: Waterbronnen, Rivierontwikkeling & Ganges-herleving en Drinkwater- & Rioolzaken. Premier Narendra Modi kondigde in een van zijn eerste speeches na het aantreden van zijn tweede termijn aan, dat de overheid voor 2024 alle huishoudens in India wil aansluiten op een waterleidingsysteem. De speech riep gemengde reacties op. De meeste critici beschouwen integratie van departementen watermanagement een vooruitgang, maar tegelijk rekende onder andere online nieuwssite The Wire uit dat het totale budget dat aan het nieuwe ministerie werd toebedeeld kleiner is dan het jaar ervoor.

Ook is er scepsis over de doelstelling. Tijdens de eerste regeerperiode van Modi deed minister Nitin Gadkari de belofte om de Ganges-rivier voor 2020 schoon te krijgen. Een grote industriële rioolafvoerpijp die bij Kanpur zwaar vervuild water in de Ganges loosde, is afgesloten. Maar de Ganges is nog steeds ernstig vervuild. En de kans dat hij volgend jaar schoon is, is onbestaand.

De regenval is nog niet geluwd. De komende dagen zullen met name Kerala en Maharasthra met extra stortbuien en waterstromen te maken krijgen. Pas daarna kan de wederopbouw opnieuw beginnen. Voor veel mensen betekent dit met lege handen terug naar een modderige woestenij.

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!