Indiase rechter verbiedt homogenezing: ‘Onwetendheid rechtvaardigt discriminatie niet’

Een deelnemer zwaait met de regenboogvlag tijdens de Queer Azadi Pride in Mumbai, India, 1 februari 2020.

© Reuters / Francis Mascarenhas

In India deed een enkele rechter wat in België en Nederland nog niet gebeurde: een verbod op homogenezing doorvoeren. Straffer nog: nadat twee jonge vrouwen die een koppel vormen zijn hulp inschakelden, ging hij aan zelfstudie doen over homoseksualiteit. ‘Dat iemand als hij zich openstelt voor nieuwe inzichten is zeldzaam.’

Op 7 juni werd aan het Hooggerechtshof van de Indiase zuidelijke deelstaat Tamil Nadu een opvallende uitspraak gedaan. Rechter Anand Venkatesh legde een verbod op voor homogenezingstherapie en gaf in een oordeel van ruim honderd pagina’s nauwgezette richtlijnen voor politie, onderwijs, gezondheidszorg en rechtspraak om vooroordelen tegen de LGBTQI+-gemeenschap uit de weg te ruimen.

Dat is zeer opvallend, want in India is het gearrangeerde heterohuwelijk de norm en dat grotendeels binnen de eigen kaste en geloof. Pas sinds 2018 is homoseksueel contact in India legaal.

Veel mensen denken dat homoseksualiteit nog steeds illegaal is.

Bovendien is in veel westerse landen, waaronder België en Nederland waar het homohuwelijk is ingevoerd, homogenezingstherapie nog niet strafbaar gemaakt. Het Nederlandse parlement voerde begin dit jaar wel een debat over homogenezingstherapie, maar doordat het kabinet-Rutte III begin januari viel, werd tot nog toe geen verbod aangenomen.

‘Onwetendheid mag nooit een rechtvaardiging zijn voor discriminatie. Dat geldt ook voor mij’, lichtte rechter Venkatesh zijn uitspraak toe. ‘Ik heb geen moeite om eerlijk te zeggen dat ik bij de meerderheid hoor die weinig kennis heeft over homoseksualiteit’, waarop hij activisten van de LGBTQI+-gemeenschap bedankte voor het openen van zijn ogen.

De houding van de rechter is zeer opmerkelijk, stelt de 54-jarige Lakshmikantan Ramakrishnan, ook gekend als ‘Ramki’. Deze activist van het eerste uur runt vanuit Chennai de organisatie SAATHII die de LGBTQI+-gemeenschap ondersteunt.

Ramki maakte deel uit van het team dat rechter Venkatesh informeerde over de obstakels waarmee de LGBTQI+-gemeenschap te maken krijgt. ‘Dat iemand zoals de rechter, een traditionele vijftiger, zich zo kwetsbaar en bescheiden opstelt en zich openstelt voor nieuwe inzichten is zeldzaam’, weet Ramki.

‘Ik kwam nog maar weinig mensen zoals hem tegen. Er was iets in deze zaak dat hem persoonlijk raakte.

“Vermist”

De uitspraak van Venkatesh kwam er naar aanleiding van een verzoek van twee vrouwen. Sushma (22) en Seema (20, beiden afkomstig uit de stad Madurai in deelstaat Tamil Nadu, vroegen om bescherming tegen hun ouders. Het verliefde stel woonde samen, maar door ernstige bedreigingen van de ouders van Sushma moesten ze vluchten naar Chennai, de hoofdstad van Tamil Nadu.

‘Madurai is een conservatieve tempelstad in een regio die ervoor bekend staat eerwraak toe te passen,’ legt Ramki uit. Dat gebeurt bij huwelijken tussen leden van een verschillende kaste, maar ook mensen in een niet-hetero relatie kunnen het slachtoffer worden.

In Chennai vonden de vrouwen hulp bij de LGBTQI+-organisatie Nirangal die hen een schuilplaats gaf. Maar de ouders van Sushma bleken zo invloedrijk dat ze de politie inschakelden om hun dochter terug te halen door ze als vermist op te geven. Dergelijke aangifte gebeurt vaak wanneer dochters een gearrangeerd huwelijk willen ontlopen of een niet-aanvaarde partnerkeuze maken.

‘De ouders luisterden zelfs de telefoons van de vrouwen af’, zegt Ramki. Ook in Chennai waren de vrouwen niet veilig. De agenten vielen Nirangal, de ngo die hen onderdak bood, lastig en eisten het adres van het stel. ‘Ze dreigden met arrestaties, onder het mom van ontvoering en prostitutie, om de activisten schrik aan te jagen. Er vielen zelfs klappen.’

Daarop schakelden de jonge vrouwen een LGBTQI+-vriendelijke advocaat in. ‘Manuraj Sundaram is een progressieve én invloedrijke advocaat,’ vertelt Ramki, ‘omdat hij goede contacten heeft met de politieke partij DMK (Dravida Munnetra Kazhagam, nvdr.).’ De progressieve partij is in Tamil Nadu de grootste en regerende partij.

‘Psycho-educatie’

Zo ging de bal aan het rollen. Om vast te kunnen stellen of de relatie tussen de twee jonge vrouwen een relatie uit vrije wil was, schakelde de rechter een psychologe in met expertise over homoseksualiteit. Die kennis maakte zo’n indruk op hem dat hij zelf om een sessie bij haar vroeg. ‘Ik ben helemaal niet woke’, verklaarde hij, dus om een oordeel te vellen zou hij in ‘psycho-educatie’ gaan.

Er bestaan nog hardnekkige misvattingen in India. ‘Veel mensen denken dat homoseksualiteit nog steeds illegaal is’, verklaart Ramki. ‘Of dat het een afwijking is. Homoseksuelen zouden zich aan kinderen vergrijpen. Ze zouden kinderen op jonge leeftijd homoseksueel of transgender maken.’

Toen Ramki hoorde dat de rechter zich op die manier liet informeren, zag hij een kans om de bredere problemen waarmee de LGBTQI+-gemeenschap te maken krijgt onder de aandacht te brengen. ‘In tegenstelling tot in Noord-India, is hier in het zuiden nauwe samenwerking in de gemeenschap. Er bestaat een netwerk van progressievelingen, ngo’s en activisten die samenwerken op vlak van gelijkheid, feminisme, anti-kaste, en LGBTQI+-rechten. Er wordt werk gemaakt van toegang tot gezondheidszorg, rechtspraak en scholing. Als je een queer-vriendelijke arts nodig hebt, kunnen wij je doorverwijzen.’

Zo kwam ook de samenwerking bij deze rechtszaak tot stand, gaat Ramki verder. ‘We kennen elkaar. De advocaat Manuraj is een vriend van me. Via hem kwam ik in contact met de rechter.’

Elektrotherapie en antidepressiva

Tijdens een Zoomgesprek bracht Ramki Venkatesh in contact met een moeder die de geaardheid van haar dochter had geaccepteerd. ‘Zo brachten we meerdere ervaringsdeskundigen erbij. Hij luisterde naar al hun verhalen.’

Ondanks de legalisering van homoseksualiteit sinds 2018, blijven talloze problemen bestaan, legt Ramki uit. ‘Er zijn politieagenten die niet weten dat homoseksualiteit niet meer illegaal is. Kinderen worden op school gepest. Mensen uit de LGBTQI+-gemeenschap kunnen geen baan vinden… Er is op allerlei manieren sprake van uitsluiting.’

‘Therapeuten denken dat een homoseksueel persoon geconditioneerd zou kunnen worden.’

Op die manier kwam ook homogenezing ter sprake. ‘Het komt vaak voor dat ouders willen dat hun kind “weer normaal” wordt of “geneest”. Ze gaan naar klinieken die allerlei genezingstherapieën bieden. Zoals elektrotherapie waarbij een homoseksuele man bijvoorbeeld een schok krijgt als hij naar beelden van een naakte man kijkt. Deze therapeuten denken dat een homoseksueel persoon zoals de honden van Pavlov geconditioneerd kunnen worden. Ook wordt een overdosering van antidepressiva gebruikt om lust te onderdrukken.’

Regels uitgevaardigd door een regionaal Hooggerechtshof zijn bindend. Na de gesprekken vroeg Venkatesh om een lijst met aanbevelingen. ‘Hij vond niet alleen dat de therapieën verboden moesten worden, hij stelde ook dat artsen die ze aanbieden hun licentie kunnen verliezen. Ook werden aanbevelingen voor sensitiviteitstrainingen opgesteld voor leden van de politie, leraren, ouderorganen van scholen, mensen werkzaam in de gezondheidszorg en de rechtspraak.’

Patriarchaat

Hoewel Sushma en Seema de zaak wonnen, wonen ze nog steeds op een geheim adres. Door de media-aandacht die de zaak kreeg, zal hun familie hen waarschijnlijk met rust laten. Maar de maatschappij verandert niet zomaar, aldus Ramki. ‘De uitspraak is een stap vooruit, maar het gaat nog te traag. Er is nog een lange weg te gaan.’

De beeltenis van Venkata Ramasamy op een postzegel.

Kannansivaram CC BY-SA 4.0

Het zuiden van India kent een sterke anti-kastestelselbeweging, dankzij een progressieve denker die zijn tijd ver voor was: Venkata Ramasamy, bekend als Periyar. Net als zijn tijdgenoot Gandhi was hij een invloedrijk activist. Hij richtte de voorloper van de grootste politieke partij (DMK) in Tamil Nadu op.

Periyar was atheïst en streed tegen de dominantie van de priesterkaste, en voor radicale gelijkheid tussen gemeenschappen en tussen man en vrouw. In zijn visie was het huwelijk een afspraak tussen twee gelijkwaardige individuen. Periyar was ook de grondlegger van de ‘zelfrespectbeweging’ in Tamil Nadu, vertelt Ramki. ‘Jullie hebben de Gay Pride. Die houden we hier ook, maar dan in de geest van Periyar.’

Maar ondanks die erfenis en traditie van een lange anti-kaste politiek, blijft de maatschappij er zeer patriarchaal. ‘De politiek is doordrongen van Periyars denken, maar dat gedachtengoed kon het patriarchaat nog niet doorbreken. Toch bestaan er ook vandaag nog Periyarista’s (iemand die de leer van Periyar volgt, nvdr.) ’, aldus Ramki.

Binnen die mannelijk gedomineerde maatschappij is het ook vaak moeilijker voor LGBTQI+-vrouwen dan voor mannen om eigen keuzes te maken. Voor transvrouwen is dat bijvoorbeeld makkelijker dan voor transmannen, legt Ramki uit

‘Toen ik vijftien was, wist ik niets over homoseksualiteit. Ik ontdekte mijn geaardheid pas toen ik in de VS studeerde.’

‘Nog interessant: transgenderideniteit is in India veel minder controversieel dan in Europa. De derde sekse, de hijra’s, bestaat hier al eeuwenlang. Dat zijn mannen die zich identificeren en presenteren als vrouw. Ze worden hier als geluksbrengers beschouwd en zijn bijvoorbeeld welgekomen gasten op bruiloften om families geluk en voorspoed te brengen. Van oudsher zegenen ze mensen in ruil voor een gift.’

Ramki is hoopvol. ‘Ondanks de trage veranderingen gaat deze uitspraak een verschil maken. Dit oordeel heeft aandacht voor de houding van ouders, agenten, artsen en leraren. In de steden is de afgelopen jaren al veel veranderd. Toen ik vijftien was, wist ik niets over homoseksualiteit. Ik ontdekte mijn geaardheid pas toen ik in de Verenigde Staten studeerde. Vandaag weten en accepteren jongeren hun geaardheid en die van anderen veel meer. Ze zien zoveel diverse mensen op Instagram en zijn beter geïnformeerd dan ik was.’

Het is zittende rechters in India niet toegestaan om met de media te praten. Om die reden was een interview met Anand Venkatesh zelf onmogelijk.