Inheemse gemeenschappen op klimaattop: enkel voor de show?

Protest op de COP28 voor de rechten van inheemse volkeren.

COP28 / Andrea DiCenzo (CC BY-NC-SA 2.0 DEED)

Sinds de COP23 in 2017 in het Duitse Bonn nemen inheemse volkeren steeds meer deel aan klimaatconferenties. Dat jaar werd het Local Communities and Indigenous Peoples Platform ([LCIPP](https://lcipp.unfccc.int/ opgericht om inheemse kennis https://unfccc.int/resource/docs/2017/sbsta/spa/l29s.pdf)) opgenomen in de klimaatonderhandelingen.

Zeven jaar na datum wachten de inheemse gemeenschappen onzeker af of die mijlpaal ook werkelijk wat heeft opgeleverd. De impact van hun kennis en deelname is namelijk nog niet erkend op de COP28 in Dubai.

Kleber Karipuna, de coördinator van de Braziliaanse Vereniging voor Inheemse Groepen, vraagt zich af of er wel degelijk resultaat geboekt is. ‘We wachten de onderhandelingen af’, zegt hij. ‘Maar tot hiertoe is er weinig vooruitgang geboekt om inheemse gemeenschappen te integreren. We zien nog geen positief resultaat.’

Karipuna maakt deel uit van een inheemse groep die dezelfde naam draagt. Hij is een van de honderden inheemse leiders die deelnemen aan de COP28. Tientallen van hen komen uit Latijns-Amerika. Hun slogan voor de klimaattop is “unir, actuar, cumplir” in het Spaans. Oftewel: “verenig, voer actie, maak je beloftes waar”. Dat scandeerden ze dinsdag, want die dag op de klimaattop stond in het teken van inheemse groepen.

Onzichtbaar

Inheemse leiders mogen officiële evenementen bijwonen en nemen een hoofdrol in tijdens parallelle fora. Ze lopen door de gangen van Expo City, de locatie waar de top in Dubai plaatsvindt. Maar de afstand tussen hun aanwezigheid en de beslissingen die daadwerkelijk genomen worden tijdens de COP28, liggen mijlenver uit elkaar.

Het meest recente ontwerp van de slotverklaring van de COP28 vermeldt ‘inheemse volkeren’ elf keer. In de tekst benadrukken de auteurs het belang van ‘zinvol sociaal overleg’ en de deelname van alle belanghebbenden, waaronder inheemse volkeren, om tot duurzame en rechtvaardige oplossingen te komen.

‘Wij hebben de klimaatcrisis niet veroorzaakt, maar we lijden er wel onder.’

In de tekst komt ook het belang van de rol van het LCIPP naar voor om oorspronkelijke bewoners en lokale volkeren te laten deelnemen aan de onderhandelingen, opdat regeringen rekening houden met hun standpunt als ze beslissingen nemen in het kader van het klimaat.

Tegelijkertijd komen inheemse kwesties niet of amper aan bod in Nationally Determined Contributions (NDC’s), de vrijwillige maatregelen die overheden kunnen nemen om de uitstoot in hun land in te perken. NDC’s zijn in het leven geroepen in het Klimaatakkoord van Parijs en zijn van kracht sinds 2021 om de doelstelling van 1,5 graden Celsius te behalen. In NDC’s verklaren landen de klimaatambities die ze tegen 2030 of 2050 willen behalen.

De inheemse q’anjob’al María Pedro, die aan het hoofd staat van de ngo AMEDIPK (de Vereniging voor Eulalense Vrouwen voor de Bevordering van de Ontwikkeling van Guatemala), zegt dat er te weinig rekening gehouden wordt met inheemse perspectieven om de klimaatimpact in te dijken.

‘Het valt te bezien of wereldleiders werkelijk rekening zullen houden met onze voorstellen’, zegt ze. ‘Misschien zijn we hier enkel maar aanwezig voor de vorm. Daar gaan we niet mee akkoord. We willen de kennis van inheemse volkeren om Moeder Aarde te beschermen uitdragen. Wij hebben de klimaatcrisis niet veroorzaakt, maar we lijden er wel onder.’

Kwart van de aarde

In inheemse gebieden zien we onder meer ontbossing, illegale mijnbouw en de constructie van megalomane commerciële projecten. Tegelijk blijven de volkeren niet gespaard van de opwarming van de aarde en hebben criminelen het gemunt op milieuactivisten. Om dat te voorkomen is er nood aan steun, maatregelen en financiering.

Inheemse volkeren benadrukken dat hun rol in de klimaatstrijd van vitaal belang is. Zij leven in ongeveer 22 procent van de gebieden op aarde en zijn zo verantwoordelijk voor 80 procent van de biodiversiteit.

Het vaak bosrijke gebied waar zij wonen, benadrukken ze ook op de COP28, levert ons schone lucht, water, voedsel en medicijnen op. Tegelijk vangt het CO2 op en vormt het een buffer voor de uitstoot van fossiele brandstoffen die verantwoordelijk zijn voor de opwarming van de planeet.

Levi Sucre, een inheemse bribri uit Costa Rica die aan het hoofd staat van de Meso-Amerikaanse Alliantie van Volkeren en Bossen, beschuldigt overheden ervan de oorspronkelijke bewoners te negeren. ‘Ze houden nul rekening met ons. De wereld begrijpt niks over onze rol en onze relatie met de bossen die de mensheid kunnen beschermen.’

Recente studies lijken dat te bevestigen. Overheden zouden de rechten van inheemse volkeren en de gebieden waar ze leven niet erkennen.

Minder geld voor inheemse bossen

Een fundamentele kwestie is de financiering voor de bescherming van inheemse gebieden. Een analyse van de Forest Tenure Funder Group, die vrijdag voorgesteld werd op de COP28, toont aan dat amper 2,1 procent van het geld dat zij ter beschikking hadden in 2022 bestemd was voor getroffen bewoners. Dat komt neer op 8,1 miljoen dollar, van de 494 miljoen dollar die beschikbaar was. Het gaat bovendien om een daling sinds 2021, wanneer inheemse volkeren nog over 2,9 procent van de beschikbare fondsen konden beschikken. Op de COP26 in Glasgow in 2021 was nochtans beloofd om 1700 miljoen dollar uit te geven aan inheemse gebieden in de periode van 2021 tot 2025.

‘We koesteren de verwachting dat de wereld inziet hoe belangrijk inheemse groepen zijn. Dat vinden we nu nog niet terug in de besluitvorming.’

Een ander rapport, dat afgelopen zondag voorgesteld is op de top, toont aan dat de meeste inheemse organisaties uit 24 landen een werkingsbudget van minder dan 200.000 dollar hebben. Dat rekende de Global Alliance for Territorial Communities uit. Gemiddeld hebben inheemse groepen 1 dollar ter beschikking per hectare grond. Dat bedrag staat in schril contrast met de voordelen op het vlak van schone lucht en biodiversiteit die de gebieden opleveren.

De Braziliaanse Karipuna hoopt dat de tweede week van de klimaattop anders zal zijn. ‘We koesteren de verwachting dat de wereld inziet hoe belangrijk inheemse groepen zijn. Dat vinden we nu nog niet terug in de besluitvorming. Tot hiertoe zien we vooral een gebrek aan investeringen en financiering.’

Pedro uit Guatemala hoopt dat er alsnog rekening wordt gehouden ‘met onze voorouderlijke kennis van milieubehoud en landbouwmethodes’. De Costa Ricaanse Levi vraagt tot slot respect voor de mensenrechten en hoopt dat inheemse leiders meer bevraagd en geïnformeerd worden bij het plannen van klimaatprojecten.