Het belang van Iran voor de wereld is de voorbije jaren spectaculair toegenomen door onder andere de oorlog in Syrië, maar ook dankzij het nucleair akkoord. De presidentsverkiezingen van 19 mei kunnen zwaar wegen op de Iraanse posities, al lijkt een revolutie uitgesloten. Analyse van de match Rouhani-Raisi.
In 1964 mobiliseerde Ayatollah Khomeini zijn opstand tegen de Iraanse Pahlavi dynastie vanuit de heilige stad van Qom, op 125 kilometer van Teheran. In diezelfde stad, op donderdag 20 april 2017, gaf de Raad der Hoeders van de Grondwet de namen vrij van zes presidentskandidaten die goedgekeurd zijn voor de aankomende race op 19 mei.
De Raad, het hoogste orgaan binnen de grondwet van Iran, kwam hiervoor bijeen in Qom en niet in Teheran. Qom, het belangrijkste centrum voor het sjiitische leer in de wereld en een beduidende bedevaartbestemming, heeft een symbolische betekenis voor Iraanse conservatieven.
Het belang van de dode ex-president
Deze verkiezingen zullen meer dan ooit in het licht staan van het revolutionaire dogma. In januari stierf Akbar Hashemi Rafsanjani, een van de pilaren van de Iraanse Revolutie, onverwachts aan een hartstilstand. Rafsanjani was een bekende en geliefde politicus. Honderdduizenden mensen waren aanwezig op zijn begrafenis in Teheran. Ayatollah Rafsanjani was ook de belangrijkste bondgenoot van de zittende president Hassan Rouhani en een cruciale bemiddelaar tussen de gematigde reformisten en de heersende geestelijken. Voor Rafsanjani’s dood kon Rouhani rekenen op de steun van de oudere politicus en dus leek hij zeker van een tweede termijn als president van de Islamitische Republiek. Die –altijd al wankele- zekerheid is nu weggevallen.
Zonder goedkeuring van de Hoogste Leider, Ayatollah Ali Khamenei, had de nucleaire overeenkomst nooit kunnen lukken
Rafsanjani speelde een belangrijke rol in het nucleaire akkoord van Iran met zes andere wereldmachten dat in 2015 werd bereikt. Zonder goedkeuring van de Hoogste Leider, Ayatollah Ali Khamenei, zou zo’n overeenkomst nooit kunnen plaatsvinden. Rafsanjani zorgde ervoor dat Khamenei het plan goedkeurde. De geestelijke elite van Iran staat kritisch en wantrouwend tegenover het Westen en zelfs Rusland, ongeacht het feit dat ze bondgenoten zijn, onder andere in het conflict in Syrië.
De Reformisten, waar Rouhani deel van uitmaakt, hebben een iets andere blik op de wereld. Het nucleaire akkoord heeft ervoor gezorgd dat het merendeel van de internationale sancties tegen Iran werden opgeheven, een van de grootste prestaties van Rouhani’s overheid. Iran wordt stilaan aantrekkelijk voor buitenlandse investeringen en samenwerkingen op economisch vlak. Landen zoals Zweden en Finland hebben al interesse getoond in Iran als potentiële afzetmarkt.
Pro-hervormingsgroepen zijn van mening dat de emotionele uitspraken van Rafsanjani en zijn volgehouden publieke steun voor Rouhani de maanden voor zijn dood, stimulerend kunnen zijn voor Rouhani’s campagne in aanloop van de verkiezingen. Maar ze zijn ook bang dat het conservatieve kamp zal kapitaliseren op zijn dood om Iran opnieuw in een periode van radicaal buitenlands beleid en binnenlandse onderdrukking te onderdompelen.
De abrupte dood van Rafsanjani vestigt de aandacht wat er zou gebeuren als Khamenei ook plots zou sterven
De abrupte dood van Rafsanjani vestigt ook de aandacht op de vraag wat er zou gebeuren als de Hoogste Leider, Ayatollah Khamenei, ook plots zou sterven. In dat geval heeft de president macht om mee te beslissen over de benoeming van zijn opvolger.
De conservatieven van Iran zien niets liever dan een hardliner met absolute macht, in plaats van een hervormingsgezinde Hoogste Leider. Ze vrezen ook dat, in afwezigheid van een resolute hoogste leider, de ideologische waarden van het systeem verloren zullen gaan en het vermogen om massaprotesten tegen te gaan zal verzwakken.
Een van de prioriteiten van het regime nu is om toekomstige eventuele opstanden te voorkomen.
De Hoogste Leider boetseert zijn opvolger
De geschiedenis staat aan Rouhani’s kant. Geen enkele president van de Iraanse Republiek heeft ooit een herverkiezingscampagne verloren. Zelfs de populistische ex-president Ahmadinejad kreeg twee regeringstermijnen, wat heeft geleid tot massaprotesten in 2009 tegen zijn herverkiezing.
Reformisten beschuldigen Raisi ervan de machtiging te hebben gegeven voor een brutale onderdrukking van de oppositie in de jaren 1980.
Rouhani zal het echter niet makkelijk hebben. De hardliners hebben Ebrahim Raisi als voornaamste uitdager voor de zittende president naar voren geschoven. Hij is een belangrijke geestelijke en voormalige procureur-generaal.
Raisi is 56 jaar oud en werd geboren in Mashhad in een geestelijke familie. Hij studeerde in religieuze scholen, onder meer in de Qom Seminarie, de topschool van Iran voor sjiitische moslims. Het is niet geweten of hij deel heeft genomen in de revolutie van 1979, maar kort nadien werd hij de procureur in Karaj en Hamedan.
In 1985 werd hij plaatsvervangend procureur van het Revolutionair Hof van Teheran. Reformisten beschuldigen hem ervan de machtiging te hebben gegeven voor een brutale onderdrukking van de oppositie in de jaren 1980.
Toen de zes kandidaten bekend werden gemaakt, waren de kansen van Raisi twijfelachtig. Door de machtsstrijd in het kamp van de hardliners, had Raisi zelfs oppositie aan zijn eigen kant. Zijn belangrijkste rivaal was Mohammad Baqer Qalibaf, de burgemeester van Teheran. Qalibaf heeft nationale bekendheid en politieke ervaring en zou meer potentieel hebben om de zittende president te kunnen verslaan.
Daar is verandering in gekomen. Raisi is een protegé van Khamenei en wordt gezien als zijn favoriet in deze verkiezingen. Het is dus waarschijnlijk dat Qalibaf uit de race zal stappen in het voordeel van Raisi.
Vorig jaar werd Raisi aangesteld als de bewaarder van het heiligdom van Imam Reza in Mashhad, de tweede grootste stad van Iran. Hij beheert ook de Astan-e Gods Razavi, de grootste liefdadigheidsinstelling van Iran. Het is hoogst ongewoon voor iemand om zo’n belangrijke functie te verlaten om president te worden. Juist daarom wordt er hevig gespeculeerd dat hij inderdaad de favoriet is van Khamenei in deze presidentsverkiezingen.
Raisi wordt via deze verkiezingen klaargestoomd voor de functie van de hoogste leider. Zijn verleden, trouw aan het regime en conservatieve standpunten worden daarbij belicht.
Ebrahim Raisi heeft geen politieke ervaring en heeft voordien ook geen neiging getoond tot politiek engagement. Maar de hechte band van Raisi met veiligheidsdiensten maken van hem een begeerde kandidaat voor de post van de opvolger van Khamenei. Zijn gebrek aan ervaring in leidinggevende macht is een probleem, maar een dat door presidentschap zou worden geëlimineerd. Dit is immers het pad dat Khamenei volgde naar het hoogste leiderschap.
Raisi wordt via deze verkiezingen klaargestoomd voor de functie van de hoogste leider. Zijn verleden, trouw aan het regime en conservatieve standpunten worden daarbij belicht. Net zoals Ahmadinejad aardappelen aan de armen uitdeelde, deed Raisi hetzelfde met bloem. Hardliners ronselen hun stemmen bij de armen, een deel van de bevolking dat zich genegeerd voelt door Rouhani. De zittende president is er niet in geslaagd om de werkloosheid na het nucleaire akkoord te doen dalen: momenteel zit 26 procent van de beroepsbevolking zonder werk. Vooral de Iraanse jongeren zijn getroffen. Zo’n 29,2 procent van jongeren onder de leeftijd van 25 zijn werkloos. Rouhani is er wel in geslaagd om de inflatie te doen dalen van 40 procent (een erfenis van zijn voorganger Ahmadinejad) tot 8,7 procent vorig jaar, maar het effect daarvan op erklozen is onvoldoende voelbaar om een positieve elektorale weerslag te hebben.
De onverschilligheid van Iraanse kiezers
Rouhani gelooft dat buitenlandse investeringen en toenemende olie-export voor economische groei zullen zorgen. Zijn doelstelling is om Iran in de globale economie te integreren. De conservatieevn zjin daar net tegen gekant.
De langdurige internationale sancties hebben zeer zwaar gewogen op de Iraanse economie, wat voor Khamenei nog maar eens bevestigde dat afhankelijkheid van de mondiale markt het land kwetsbaar maakt voor buitenlandse inmenging. Om volledig onafhankelijk te zijn, volgens hardliners, moet Iran een “weerstandeconomie” creëren, waarin voornamelijk wordt gefocust op binnenlandse industrieën en bescherming tegen buitenlandse concurrentie. Hun standpunt heeft veel gemeen met het isolationische discours van Trump-als-presidentskandidaat.
Raisi probeert zichzelf te portretteren als een man van het volk en betrekt zelfs zijn vrouw daarbij.
De betrokkenheid van Ebrahim Raisi in de veiligheidsdiensten en zijn rol in de executietribunalen in 1988 zullen het hem moeilijk maken om voldoende draagvlak te vinden voor een rechtstreekse overwinning. De conservatieve pers is haar best aan het doen om zijn imago bij te stellen en zijn verleden wit te wassen. Hij probeert zichzelf te portretteren als een man van het volk en betrekt zelfs zijn vrouw daarbij.
Het wat tot nu toe ongehoord voor conservatieve geestelijken, maar Raisi postte een video op sociale media waarin hij vol lof spreekt over Jamileh Alamolhoda, een professor aan de Shahid Beheshti Universiteit, een succesvolle carrièrevrouw én zijn echtgenote. ‘Als ik thuis kom en ze is er niet, vind ik het niet erg. Als er geen avondeten is, vind ik het niet erg,’ zegt hij in de video. ‘Ik geloof eerlijk dat haar werk het land helpt en ze heeft een impact.’
De concurrent is een medestander –of omgekeerd
Eshaq Jahangiri, de eerste vice-president van Rouhani’s regering, stapte onverwacht ook in de verkiezingsstrijd en werd goedgekeurd als een van de zes kandidaten. Niet als zijn rivaal, maar als zijn bondgenoot. ‘Ik zal aan de zijde staan van Mr. Rouhani en ik zal hem complementeren,’ zei hij. Volgens een politicus uit het kamp van reformisten was dit een strategische zet om te verzekeren dat de reformisten de greep op de verkiezingen niet zouden verliezen. ‘Het politieke lot van een groep mag niet gebonden zijn aan Rouhani of een andere persoon, daarom is er altijd een plan B nodig.’
Velen geloven dat Jahangiri uit de race zal stappen en dat zijn bedoeling is om de live televisiedebatten te gebruiken om de corruptie te benadrukken
Jahangiri stapte in de race omdat reformisten bezorgd waren dat Rouhani uitgesloten zou worden van de verkiezingen door machtige hardliners. In dat geval zou Jahangiri hun topkandidaat worden.
Nu zal hij strijden naast Rouhani als zijn “cover-kandidaat”. Jahangiri heeft beloofd om zijn campagne te gebruiken om corruptie aan te klagen. Velen geloven dat hij uit de race zal stappen en dat zijn bedoeling is om de live televisiedebatten te gebruiken om de corruptie te benadrukken die de huidige administratie heeft geërfd van de vorige president Ahmadinejad.
Rouhani moet vooral aantonen dat hij geeft om het welzijn van de lagere klasse en dat hij de economie effectief heeft kunnen verbeteren gedurende de voorbije vier jaar. De Iraanse armen voelen zich genegeerd en zijn gedesillusioneerd, terwijl een deel van Rouhani’s supporters niet zal gaan stemmen. Vele Iraanse jongeren vinden dat verkiezingen geen verschil maken, omdat de president niet genoeg macht heeft om verandering teweeg te brengen. Voor sommigen onder hen is dit een motivatie om niet te gaan stemmen.
Volgens een poll van Iraanse Press TV, wordt een opkomst van zo’n 70,6 procent van kiesgerechtigde Iraniërs verwacht. De verkiezingen in Iran worden gewoonlijk gekenmerkt door een hoge opkomst. In 2009 was de opkomst 75,5 procent, in 2013 was dit 72 procent. Een lage opkomst op 19 mei zou een indicatie zijn van serieuze ontevredenheid met de huidige regering.
De prioriteit in deze verkiezingen is de werkloosheid
De meeste Iraniërs zien de economie als het meest dringende onderwerp. Velen zijn teleurgesteld dat Rouhani niet in staat was om de economie te verbeteren in de twee jaar na het nucleaire akkoord. Rouhani heeft zijn beloftes aan de natie niet kunnen waarmaken. De prioriteit in deze verkiezingen is de werkloosheid en mensen zullen de kandidaat kiezen die dit probleem actief aankaart. Ondanks de groeiende teleurstelling, heeft Rouhani tijdens zijn eerste ambtsperiode veel kunnen bereiken op vlak van gezondheidszorg, veiligheid, milieu, en in zijn focus op afgelegen Iraanse dorpen die vaak het meeste lijden onder de economische ongelijkheid in de samenleving.
Iran op de wereldkaart
De Iraanse steun voor de Syrische ergering Assad staat niet ter discussie, ongeacht of de volgende president reformistisch of conservatief zal zijn. Een reformistische of gematigde president zou de steun voor de Syrische president al-Assad meer legitimiteit kunnen verlenen.
De houding ten opzichte van de internationale gemeenschap zou echter wel kunnen veranderen. De respons van de huidige regering van Iran op de nieuwe sancties van de VS en de vijandige retoriek van president Trump, is diplomatisch en terughoudend geweest. Het inreisverbod van Trump tegen landen met een moslimmeerderheid, namelijk Iran, Libië, Somalië, Soedan en Jemen, heeft bij alle Iraniërs echter een gevoelige snaar geraakt. Die gevoeligheid wordt bespeeld door de campagne van Raisi.
De oppositie beseft dat het nucleaire akkoord niet meer teruggedraaid kan worden en de meeste hardliners zullen het steunen
De oppositie beseft echter dat het nucleaire akkoord niet meer teruggedraaid kan worden en de meeste hardliners zullen het steunen, omdat het werd ondersteund door het Islamitische establishment. Maar het akkoord wordt ook gebruikt om Rouhani te bekritiseren. Een van de kandidaten, Qalibaf, zei op lokale televisie dat het akkoord ‘een serieuze zwakte is van de huidige overheid’.
Davoud Hermidas-Bavand, beroemde Iraanse politicoloog, denkt dat met de tijd de retoriek van Trump met betrekking tot Iran zal verwateren. ‘Hij heeft verklaringen afgelegd met betrekking tot China, NATO en de Europese Unie, maar heeft zijn standpunten weer veranderd,’ legt hij uit. ‘In het begin had hij goede wil geuit tegenover Taiwan, maar schaafde zijn mening dan weer bij in het voordeel van de eenheid van China. Met betrekking tot Iran geloof ik dat het voor hem afhangt van de attitude en de positie van andere grootmachten, voornamelijk de EU.’
Het is afwachten om te zien of Rouhani’s tekortkomingen hem effectief zijn presidentschap zullen kosten. Wegen de mislukkingen van zijn regering zwaar genoeg om de hele natie van het reformistische kamp naar het conservatieve kamp te verschuiven? De prognose is onhelder. Verdeeldheid en onzekerheid heerst in Iraanse politieke sferen.
Katya Bohdan volgt de bachelor Journalistiek aan de Erasmushogeschool Brussel en liep onlangs twee maanden stage op de politieke redactie van Tehran Times in Teheran, de grootste en eerste Engelstalige krant van Iran.