Iran tracht zich verder te wapenen tegen het coronavirus, ondanks nieuwe VS-sancties

Iraanse brandweermannen ontsmetten een gebouw in Teheran

© Wana News Agency / Reuters

Wereldwijd is Iran een van de zwaarst getroffen landen door het coronavirus. Voor Iran is het de zoveelste crisis op korte tijd. Omdat het geen dwingende maatregelen nam voor het Iraans nieuwjaar, verwacht men dat de echte piek nog moet komen. Dat is een rampscenario, want er is een enorm tekort aan medisch materiaal, mede als gevolg van de bestaande en nieuwe Amerikaans sancties.

Met 32.332 besmettingen en 2378 overlijdens op 27 maart, is Iran het zwaarst getroffen land in het Midden-Oosten door het coronavirus. De Wereldgezondheidsorganisatie schat echter dat het werkelijke aantal besmettingen tot vijf keer hoger zou kunnen liggen. Voor Iran is corona de zoveelste crisis op korte tijd.

In november 2019 vonden grote protesten plaats nadat de overheid een stijging van de benzineprijs aangekondigde. Die mondden nadien verder uit in een veel ruimere protestbeweging.

In januari werd Iraans topgeneraal Qassem Soleimani in Irak gedood door de VS. In de nasleep van die gebeurtenis haalde Iran een Oekraïens passagiersvliegtuig neer, waarschijnlijk per vergissing. Dat de autoriteiten hier aanvankelijk oneerlijk over communiceerden, schoot bij veel Iraniërs in het verkeerde keelgat.

De economie kromp de voorbije twee jaar met 10 procent sinds de VS zich in 2018 eenzijdig terugtrokken uit de nucleaire deal en opnieuw sancties oplegden tegen Iran. Iraanse olie-export daalde daardoor van 2,8 miljoen vaten per dag naar enkele honderdduizenden.

De coronacrisis is voor Iran de zoveelste crisis op rij.

Daarnaast werd Iran vorig jaar ook zwaar getroffen door overstromingen met een verwoestend effect op de landbouw.

Dat alles maakte de inflatie torenhoog waardoor een deel van de middenklasse het zich niet meer kan permitteren vlees of vers voedsel te kopen. Ook medicatie werd een luxeproduct omdat die vaak uit het buitenland komt en de Iraanse munt zo laag staat. De middenklasse is daardoor sterk gekrompen: terwijl die volgens het Amerikaanse magazine Foreign Affairs nog 60 procent van de bevolking uitmaakte in 2012, was dat in 2018 nog 53 procent en intussen hoogstwaarschijnlijk minder dan 50 procent.

Corona met verkiezingskoorts

Daar komt nu nog eens het coronavirus bovenop. Net als verschillende westerse overheden, reageerde ook de Iraanse overheid aanvankelijk traag op de nieuwe crisis: ‘Als we eufemistisch zijn, kunnen we stellen dat de overheid het risico onderschatte. Zijn we pessimistisch, dan kunnen we ervan uitgaan dat ze de epidemische proporties in het beginstadium probeerde te verbergen’, zegt een Iraanse journalist, die om veiligheidsredenen liever anoniem blijft.

The Britse krant the Guardian, BBC Persian en de New York Times verzamelden begin maart getuigenissen van parlementsleden, lokale gezondheidsautoriteiten en anonieme getuigenissen van personeel uit de medische sector. Zij stelden dat de overheid het werkelijke aantal besmettingen en overlijdens probeerde te minimaliseren. Tekenend is ook dat op 3 maart al 23 Iraanse parlementsleden, zo’n acht procent van het parlement, besmet waren met het virus.

‘De overheid wordt ervan beschuldigd dat ze het virus stilhield door de parlementsverkiezingen van 21 februari. Het virus kon kiezers een excuus geven om niet te gaan stemmen. Voor het theocratische regime is het belangrijk dat mensen gaan stemmen, want met een hoog aantal kiezers legitimeren de machthebbers zichzelf’, aldus de journalist. Het Iraanse politieke systeem is een complexe wisselwerking tussen autoritaire en democratische elementen.

Om te kunnen deelnemen aan de verkiezingen moeten kandidaten eerst goedgekeurd worden door de Opperste Leider ayatollah Khamenei en de Raad der Hoeders, die voor de helft door Khamenei wordt aangesteld en voor de helft verkozen wordt. Dit jaar werd meer dan de helft van de kandidaten van de parlementsverkiezingen gediskwalificeerd. Vooral kandidaten in de gematigde en hervormingsgezinde fracties werden buitenspel gezet, waardoor de meeste kieskantons geen enkele hervormingsgezinde kandidaat konden kiezen.

De parlementsverkiezingen kenden met 42,6 procent de laagste opkomst in de geschiedenis van de islamitische republiek.

De parlementsverkiezingen kenden met 42,6 procent de laagste opkomst in de geschiedenis van de islamitische republiek. Niet gaan stemmen is in Iran een vorm van protest, een veilige manier om je ontevredenheid en wantrouwen over het politieke systeem te tonen.

Dat vertrouwen in de overheid was al verder gedaald door het hardhandig neerslaan van de protesten in november en de oneerlijke communicatie over het Oekraïense passagiersvliegtuig in januari.

Armste Iraniërs kunnen zich thuisblijven niet permitteren

Ook het feit dat je in Iran met verschillende parallelle machtsstructuren te maken hebt die het met elkaar eens moeten worden, vertraagt doortastende beslissingen, zegt Bijan Khajehpour. Khajehpour is econoom bij het strategisch consultancy bedrijf Eurasian Nexus partners in Wenen en schrijft regelmatig bijdragen over de Iraanse economie voor de nieuwswebsite Al-Monitor. ‘Je hebt in Iran niet alleen de overheid, maar ook een veel grotere staatsstructuur’, zegt Khajehpour.

‘Enerzijds heb je president Rouhani en de minister voor Gezondheid die verantwoordelijk zijn voor het beheersen van de crisis. Anderzijds stelde de Opperste Leider opperbevelhebber majoor-generaal Mohammad Bagheri verantwoordelijk voor het aanpakken van de crisis.’ Bagheri is de opperbevelhebber van de Iraanse verenigde krijgsmacht die de politie, het leger en de Revolutionaire Garde omvat.

‘Het is een uitdaging hen allemaal op dezelfde lijn te krijgen en een knoop door te hakken. Zo was Bagheri er bijvoorbeeld voorstander van dat het leger de straten zou ruimen en mensen zou dwingen naar huis te gaan. Volgens de overheid zou die aanpak de crisis echter verdiepen’, zegt Khajehpour. Recente crisissen waarbij de krijgsmacht en oproerpolitie werden ingezet tegen burgers zitten namelijk nog vers in het geheugen.

85.000 gevangenen met een straf van minder dan vijf jaar, kwamen vrij om een drama in de gevangenissen te voorkomen.

‘Eens de omvang van de epidemie duidelijk werd, reageerde de overheid wél sneller’, zegt Khajehpour. De overheid nam inderdaad een hoop maatregelen om de epidemie in te perken: men komt al een maand niet meer samen voor het vrijdaggebed, heilige schrijnen in verschillende steden werden intussen ook gesloten en scholen en universiteiten zijn sinds eind februari dicht.

Sinds begin deze week zijn ook alle niet essentiële winkels dicht, enkel voedingswinkels en apotheken zijn nog open. Opvallend is ook dat 85.000 gevangenen — meer dan een derde van de totale gevangenispopulatie — die een straf van minder dan vijf jaar kregen, vrijgelaten werden om een dramatische situatie in de gevangenissen te voorkomen.

Tot vandaag (27 maart) werden burgers wel opgeroepen om thuis te blijven, maar werd er geen echte lockdown opgelegd. Sommige families zitten al sinds februari in een zelfopgelegde quarantaine, maar niet iedereen heeft die mogelijkheid: ‘De taxichauffeur die moet zien te overleven, de ongeschoolde arbeider, … Zij kunnen zich niet permitteren thuis te blijven en zo hun familie in de problemen te brengen’, zegt de journalist. Het armste deel van de bevolking, krijgt eenmalig geld van de overheid. Iran hoopt zo de verspreiding van corona tegen te gaan bij dit deel van de bevolking dat zich medische zorg voor deze crisis al niet kon permitteren.

Piek verwacht na vakantie Perzisch Nieuwjaar

Gisteren kondigde de overheid dan toch verstrengde maatregelen aan die vanaf vandaag in voege treden: mensen mogen zich bijvoorbeeld niet buiten hun eigen stad begeven tenzij om noodzakelijke redenen zoals werk. Bepaalde bedrijven moeten sluiten, overheidsdiensten stellen slechts een derde van hun personeel tewerk in roterende shiften, enzovoort.

Noodzakelijke maatregelen die helaas te laat komen. Op 21 maart vond het Perzische Nieuwjaar Nowroez plaats, een van de allerbelangrijkste feestdagen in Iran. Mensen kregen in die Nieuwjaarsperiode twee weken vakantie waarbij men gewoonlijk naar familie trekt. Sommige Iraniërs kozen voor nieuwe Nieuwjaarstradities en hingen bijvoorbeeld spandoeken met poëzie uit voor hun buren terwijl ze in quarantaine blijven. Maar een groot deel van de bevolking trok toch naar familie in andere steden, hoewel de overheid expliciet opriep dit niet te doen.

‘Miljoenen mensen trokken de steden uit. Bij het verlaten van de stad werden ze wel gecontroleerd door de Rode Halvemaan en de politie. Hun temperatuur werd genomen, maar dat volstaat niet. Dat mensen geen symptomen vertonen, betekent niet dat ze niet besmet zijn’, zegt de journalist. ‘Ze riskeren hun eigen leven en ook dat van anderen.’ Men verwacht dan ook een grote piek in het aantal besmettingen tegen het einde van de Nieuwjaarsperiode, over een week ongeveer.

‘Een gezondheidscrisis opvangen onder sancties, is als een marathon lopen met een handicap.’

Volgens Olivier Vandecasteele, directeur van de ngo Relief International in Iran, hadden ook de Amerikaanse sancties een impact op de snelheid waarmee en de schaal waarop Iran reageerde: ‘Een gezondheidscrisis opvangen onder sancties, is als een marathon lopen met een handicap’, zegt Vandecasteele. Relief International ondersteunt de ongeveer 3 miljoen Afghaanse inwoners van Iran en treedt ook op bij natuurrampen of noodsituaties, zoals de uitbraak van het coronavirus.

De sancties maken het voor Iran moeilijk om aan medische benodigdheden te komen, een probleem dat nog groter wordt in deze crisis. De VN en verschillende landen waaronder Rusland en China roepen dan ook op om sancties op te heffen voor landen zoals Iran en Venezuela.

Desondanks kondigde de Amerikaanse staatssecretaris Mike Pompeo vorige week aan bijkomende sancties op te leggen aan Iran, als vergelding voor twee recente raketaanslagen op het militaire kamp Taji in Irak. Hoewel de aanslagen niet geclaimd werden, wijzen de VS naar de militie Kata’ib Hezbollah die volgens de VS door Iran gesteund wordt.

Amerika spreekt met gespleten tong

Tegelijk bood Pompeo humanitaire hulp aan Iran om de coronacrisis te bedwingen, wat Iran weigerde. Iran vroeg wel een lening van 5 miljard dollar aan bij het IMF om de crisis de baas te kunnen, een unicum in de geschiedenis van de islamitische republiek. De EU liet alvast weten dat ze de Iraanse aanvraag ondersteunt. Het valt nu af te wachten of de VS een veto zullen stellen.

‘Elke overheid die blootgesteld zou zijn aan dit soort gedrag van de VS, zou zo reageren.’

‘Dat Iran het hulpaanbod van Pompeo weigerde is alleen maar logisch’, zegt Khajehpour. ‘Hulp en steun aangeboden krijgen van een overheid die zich eenzijdig terugtrok uit een getekend akkoord, die opnieuw sancties oplegde en zelfs tijdens deze crisis nieuwe sancties oplegt, strookt niet met de Iraanse waarden. Elke overheid die blootgesteld zou zijn aan dit soort gedrag van de VS, zou zo reageren. Het zijn de VS die de overeenkomst geschonden hebben en die ook alle andere ondertekenaars proberen te dwingen zich terug te trekken.’

‘De VS beweren bovendien dat de sancties geen humanitaire producten treffen. Op papier is het wel zo dat farmaceutische producten, medische apparatuur en voedsel niet onder de sancties vallen. Zelfs Amerikaanse bedrijven zouden die producten naar Iran mogen exporteren, maar je hebt voor gelijk welke export een functionerend banksysteem, verzekering en transport nodig en laat dat nu net drie gebieden zijn die wél onderhevig zijn aan sancties. Ofwel begrijpt de VS-regering dus niet hoe internationale handel werkt, ofwel zijn ze oneerlijk over de situatie.’

Het coronavirus efficiënt aanpakken, vraagt grote investeringen, maar de inkomsten van de Iraanse overheid zijn door de Amerikaanse sancties sterk gedaald: ‘De overheid haalt haar inkomsten vooral uit olie-export en belastingen. Met de gedaalde overheidsinkomsten en veel bedrijven die falliet gaan, staan die inkomsten dus sterk onder druk nu’, zegt Khajehpour.

‘Door de daling van de olieverkoop is het Iraanse overheidsinkomen naar schatting met veertig procent gedaald’, zegt Olivier Vandecasteele van Relief International. ‘De gedaalde overheidsinkomsten maken ook dat er minder budget is voor bijvoorbeeld het Ministerie van Gezondheid. Ook de private medische sector en veel ngo’s, zowel lokale als internationale, zijn getroffen door de sancties. Zelfs bepaalde VN-agentschappen zijn getroffen.’ Iran kan wel rekenen op een grootschalige nationale productie.

Medische producenten spelen op veilig en laten Iran links liggen

‘Toch is Iran voor bepaalde componenten en moleculen afhankelijk van import’, zegt Vandecasteele. ‘Maar uit angst voor sancties durft de farmaceutische industrie vaak niet met Iran te werken. Vooral omdat de VS ook dreigen dat Europese bedrijven hun afzetmarkt in de VS zullen verliezen als ze zakendoen met Iran. Terwijl de nationale productie verder werd opgedreven, gingen zowat alle bedrijven die medische apparatuur en medicatie importeerden failliet. Dat beperkt het Iraanse vermogen om COVID-19 aan te pakken, want is er bijna geen privésector meer die de gestegen nood aan medische invoer kan opvangen.’

Dankzij de opgedreven nationale productie kan Iran de basisbenodigdheden zoals eenvoudige gezichtsmaskers, antibacteriële handgel en dergelijke nu wel in voldoende grote getale produceren. ‘Maar bepaalde producten zoals de meer professionele gezichtsmaskers worden niet in Iran geproduceerd. De productie van testkits is nu pas in opstart. Voor die materialen zijn de sancties dus nog steeds een uitdaging.’

‘Zelfs geld overschrijven naar familieleden in Iran lukt niet. Het is één van de meest frustrerende dingen om te zien.’

Relief International is een van de weinige organisaties die wel een vergunning heeft om medisch materiaal te importeren, ook vanuit de VS. De organisatie stelt momenteel alles in het werk om Iran van medische benodigdheden en testkits te voorzien. Toch worden ze ondanks hun vergunning ook met problemen geconfronteerd: ‘Medische producenten worden op dit moment geconfronteerd met zo’n grote vraag, dat ze vaak de veiligste weg kiezen. Als ze moeten kiezen, bevoorraden ze liever een ander land dan Iran’, zegt Vandecasteele.

Ook internationale solidariteit wordt bemoeilijkt door de sancties: ‘Iraanse diasporagroepen hebben veel moeite om kanalen te vinden om hun families of gemeenschap te steunen met humanitaire hulp die levens kan redden. Zelfs geld overschrijven naar familieleden in Iran lukt niet. Dat vind ik op dit moment een van de meest frustrerende dingen om te zien’, zegt Vandecasteele, die met Relief International ook privé-initiatieven probeert te ondersteunen via de bevoorradingskanalen van de ngo.

Iran heeft ondanks alle uitdagingen wel een goede gezondheidszorg met goed opgeleid medisch personeel: ‘Rouhani investeerde de voorbije jaren ook om de gezondheidssector te moderniseren, onder meer met online platformen om de gezondheidstoestand van mensen in te schatten’, zegt Bijan Khajehpour.

Die platformen worden ook in de huidige crisis ingezet: meer dan 50 miljoen mensen werden al gescreend op corona. Dat is meer dan de helft van de 83 miljoen inwoners. De screenings gebeuren via online vragenlijsten en telefonisch. Op die manier krijgt men meer zicht op de epidemie en kan men aan triage doen. Het land bereidt zich intussen ook voor om duizenden extra coronapatiënten op te vangen. Het leger en het ministerie voor Gezondheid zijn volop bezig met het opzetten van veldhospitalen in het hele land.