Ruim een halve eeuw woedde een bloedig conflict in Colombia. Na jarenlange onderhandelingen tussen de Colombiaanse regering en de FARC-rebellen is het vredesakkoord eindelijk publiek gemaakt. Hoewel de vrede van het land internationaal collectief goed is, ligt de beslissing in handen van de Colombianen.
Op 2 oktober 2016 krijgt de Colombiaanse bevolking de kans om voor of tegen het vredesakkoord stemmen. Geven de Colombianen aanstaande zondag, na meer dan vijftig jaar conflict, vrede een kans?
De vrede van/voor iedereen
Sinds enkele jaren is het alom goed nieuws voor Colombia. In juni 2013 bereikten de Colombiaanse regering en de FARC een akkoord over de landhervorming. Ongelijke landverdeling lag namelijk mee aan de basis van het conflict.
Vervolgens berichtten kranten in september 2015 dat er een overeenkomst was over overgangsjustitie voor gepleegde misdaden, en de reparatie van slachtoffers. In mei dit jaar kondigde Unicef aan dat FARC kindsoldaten onder de vijftien jaar vrijkwamen.
Bij het akkoord en het tekenen van een bilateraal staakt-het-vuren in juni in Havana (Cuba) waren de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki Moon en verschillende regionale staatshoofden aanwezig.
Na vier jaar van deelakkoorden en uitgestelde deadlines is het eindelijk zo ver: de onderhandelaars bereikten een vredesakkoord.
Ban Ki Moon beschreef Colombia als een voorbeeld voor vrede in de wereld. De handdruk tussen de Colombiaanse president, Juan Manuel Santos, en de leider van de FARC, Timochenko, in bijzijn van de Cubaanse president Raúl Castro, zorgde voor een mooie visuele ondersteuning.
En zo was het eind vorige maand -na vier jaar van deelakkoorden en uitgestelde deadlines- eindelijk zo ver: de onderhandelaars bereikten een vredesakkoord.
Dit is niet alleen belangrijk voor het land, maar is relevant voor de wereld. De internationale organisatie the Conversation stelt het vredesproces van Colombia voor als een voorbeeld voor andere vredesprocessen wereldwijd.
Slachtoffers kregen de kans om deel te nemen aan de onderhandelingen en het akkoord stelt nieuwe vormen van herstelling voor. Een manier om vrede te bekomen en tegelijkertijd de schenders van mensenrechten verantwoordelijk te stellen.
Morele en materiele steun
Sinds het begin van de onderhandelingen betuigde de internationale gemeenschap haar steun, materieel en moreel. De paus gaf zijn zegen. President Obama zei trots te zijn bondgenoot te zijn van Colombia in het vredesproces en kondigde nieuwe samenwerkingen aan.
De Europese Commissie bekrachtigde een post-conflict fonds om de uitvoering van de vredesakkoorden te ondersteunen tot 2020. De VN Veiligheidsraad bevestigde zijn steun voor de uitvoering van het vredesverdrag, financieel en met een politieke missie in Colombia.
De Organisatie Insight Crime is bezorgd over de reële toekenningen van de fondsen, die cruciaal zullen zijn voor het uitvoeren van al die mooie intenties .
De vrede van president Santos
Bij de aankondiging van de datum van de officiële ondertekening van het vredesverdrag merkt Santos op: ‘Dit zou wel eens de belangrijkste aankondiging van mijn leven kunnen zijn.’ De vredesonderhandelingen zijn een paradepaardje voor Santos en zijn regering.
Meer dan de keuze voor een president betekende de overwinning van Santos op zijn concurrent Óscar Iván Zuluaga bij de presidentsverkiezingen in 2014 hoop op vrede. De campagne van Santos benadrukte de investeringen van de president in de vredesonderhandelingen met de FARC sinds 2012.
Zulunga, en zijn door ex-president Álvaro Uribe (2002-2012) opgerichte partij Centro Democrático, verweten Santos dat hij de FARC te veel ruimte gaf. Hierdoor zou Colombia het gevaar zou lopen terug in handen van de guerrilla te vallen.
In september verhuisde de vrede van de onderhandelingstafel in Havana, en het internationale podium, naar Colombia. Tijdens een persconferentie legt Santos de beslissing in handen van de Colombianen door formeel het referendum aan te kondigen dat zal plaatsvinden op 2 oktober.
Santos stelt de Colombianen voor aan een nieuwe etappe te beginnen voor ‘het land waarvan wij altijd van hebben gedroomd: een land in vrede.’ Zoals het een historische toespraak past, legt Santos retorisch grote nadruk op het woord paz, vrede.
Humberto de la Calle, hoofdonderhandelaar van de Colombiaanse regering, benadrukt in een interview met de Colombiaanse krant El Tiempo dat ‘het referendum niet gaat om de vraag of de Colombianen vrede willen of niet, maar of ze dat wat besproken is tijdens de onderhandelingen in Havana al dan niet goedkeuren.’
Het akkoord over overgangsjustitie en schadeloosstelling van slachtoffers is in Colombia, samen met politieke participatie van ex-guerrillastrijders, een van de meest controversiële punten.
Wie zijn misdaden niet toegeeft en veroordeeld wordt, kan tot twintig jaar gevangenisstraf krijgen.
Guerrillastrijders die misdaden pleegden onder de noemer “politieke rebellie” krijgen amnestie.
Voor de verantwoordelijken van de ergste mensenrechtenschendingen zoals ontvoering, verkrachting, bloedbaden, folteren, buitengerechtelijke executies en het rekruteren van minderjarige kindsoldaten, wacht wel een veroordeling.
Geweldplegers van beide kampen die hun misdaden bekennen, krijgen tot acht jaar lang beperkte vrijheid en alternatieve straffen zoals gemeenschapswerk om de slachtoffers te herstellen.
Wie zijn misdaden niet toegeeft en veroordeeld wordt, kan tot twintig jaar gevangenisstraf krijgen.
Amnestie International en Human Rights Watch benadrukten dat ze het vredesproces steunen, maar zijn tegelijkertijd sceptisch over de onduidelijkheid over mogelijke amnestie voor mensenrechtenschenders.
Nee is nee
Santos kondigde in augustus 2013 al aan een referendum te willen houden over het vredesakkoord al is er geen wettelijke verplichting.
Bij het referendum op 2 oktober mag -er is geen stemplicht- de Colombiaanse bevolking via de stembus antwoorden op de vraag: ‘Steunt u het finale akkoord om het conflict te beëindigen en een stabiele en duurzame vrede op te bouwen?’
Het vredesverdrag treedt in werking als een meerderheid van 13 procent van de kiesgerechtigden, goed voor 4,4 miljoen Colombianen, voor het akkoord stemt.
Colombianen in het buitenland met een geldig identiteitsdocument kunnen hun stem uitbrengen in ambassades en consulaten van 138 steden in 64 landen.
‘Na vier jaar onderhandelen kan er niet meer opnieuw onderhandeld worden. Als de nee-stem wint, is dit het einde van de vrede.’
Carlos Antonio Lozada, woordvoerder van de FARC, benadrukte in het politieke nieuwsmedium La Silla Vacía dat het akkoord niet opnieuw kan onderhandeld worden.
Ook het hoofd van het Hoog Commissariaat voor de Vrede, Sergio Jaramillo, vertelt in een radio-interview dat een nee-stem voor het akkoord ook echt nee betekent en er geen heronderhandeling mogelijk is.
‘Na vier jaar onderhandelen over een akkoord dat zin na zin, concept na concept, met zo veel moeite bereikt is, kan er niet meer opnieuw onderhandeld worden. Als de nee-stem wint, is dit het einde van de vrede.’
Verdeelde voorspellingen
Hoewel initieel in opiniepeilingen de ja-stem niet overweldigend groot was, lijkt het tij te keren. Midden augustus -nog voor het vredesakkoord bekend was- zette de nieuwssite Colombia Reports twee opiniepeilingen naast elkaar waaruit bleek dat geen van de twee campagnes zeker was van een overwinning.
Volgens de opiniepeiling van de onderzoeksgroep Invamer zou 67,5 procent voor het vredesakkoord stemmen en 32,5 procent tegen. In de opiniepeiling van Datexco gingen beide kampen gelijk op met 53 procent voor het vredesakkoord en 47 procent tegen.
Het percentage van Colombianen die mogelijk niet zouden stemmen en van nog onbesliste stemmers was hoog in beide opiniepeilingen.
Een recente studie van het onderzoeksbureau Ipsos, uitgevoerd begin september, in opdracht van verschillende Colombiaanse media geeft het ja-kamp een voorsprong van 72 procent.
Het ja-kamp is breed vertegenwoordigd in alle regio’s, leeftijdsgroepen en sociale klassen. Volgens het tijdschrift Semana is het voordeel voor het ja-kamp een gevolg van de grote media-aandacht voor het afronden van de vredesonderhandelingen.
Plattelandsbewoners en de stad
De peiling van internationaal marktonderzoekbedrijf Ipsos toont een grotere steun voor het vredesakkoord op het platteland dan in de stad. Dit is volgens Semana opvallend omdat Colombianen op het platteland de grootste slachtoffers zijn geweest van het conflict.
‘80 procent van de intern ontheemden komen van het platteland. Het effect van vrede is daar veel groter dan in de stad waar vrede een symbolische waarde heeft.’
Sanne Weber, doctoraatkandidaat en Reseach Assistant bij het Centre for Trust, Peace and Social Relations (Coventry University), vertelt dat de delen van het land die het zwaarst getroffen zijn door het conflict landelijke gebieden zijn.
‘Op een paar notoire bomaanslagen na zijn de grote steden veel minder getroffen door het conflict.
De landelijke gebieden, met name de dorpen, hebben veel meer te maken gehad met bezetting door guerrilla en paramilitairen.
Tachtig procent van de intern ontheemden wereldwijd komen van het platteland. Het effect van vrede is daar veel groter dan op een plek als Bogota, waar vrede een meer symbolische waarde heeft.’
Rechtvaardigheid vs. vrede
In een interview met de Spaanse krant El País geeft Santos toe dat een grote meerderheid van de Colombianen waarschijnlijk meer gerechtigheid had gewild voor de verantwoordelijken van oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen.
Volgens de president is geen enkel vredesproces perfect: ‘De onderhandelaars zochten naar maximale rechtvaardigheid die tegelijkertijd vrede toelaat.’ Dit is volgens Santos beter dan nog jaren oorlog.
De campagne tegen het vredesakkoord gaat hoofdzakelijk uit van de conservatieve politieke partij Centro Democrático van ex-president en senator Álvaro Uribe.
Campagne voor het Nee-kamp: ‘Stem nee bij het referendum. Voor de waardigheid van Colombia’
De politicus die zijn vader verloor aan geweld van de FARC bestempelt het vredesakkoord als een vrijgeleide voor de guerrilla en riep in mei dit jaar al op voor een ‘burgeropstand’.
Volgens senator Uribe is het onaanvaardbaar dat militairen en guerrillastrijders onder hetzelfde rechtssysteem zullen bestraft worden.
Volgens de senator is het onaanvaardbaar dat militairen en guerrillastrijders onder hetzelfde rechtssysteem zullen bestraft worden.
Uribe voert actief campagne in de straten van Colombia en via zijn enorm actieve Twitter-account.
De campagne van het ja-kamp vindt uiting in uiteenlopende acties van burgerorganisaties.
Met uitzondering van het Centro Democrático steunen alle andere politieke partijen de Si, onder andere ook de linkse oppositie.
De drie centrale vakbonden van Colombia gaven op 15 september op een massabijeenkomst in Medellín, samen met de Uruguayaanse ex-president José Mujica, hun steun aan het ja-kamp.
Sociale en feministische organisaties spraken zich op de Nationale Bijeenkomst van Vrouwen en Vrede van 19 tot 21 september uit voor het vredesakkoord.
Verschillende van de bekende ja-stemmen zijn slachtoffers van het conflict, zoals voormalig presidentskandidate Ingrid Betancourt die 6 jaar werd gegijzeld door de FARC. In het elkaar vergeven ziet de Colombiaanse politica en schrijfster de verzoening.
Dit is volgens haar niet vergeven en opnieuw beginnen, maar herinneringen reconstrueren.
Campagne voor het ja-kamp: ‘Ja voor de vrede’
Verbale strijd
In de nationale media en op het internet is het Colombiaanse conflict van het slagveld overgegaan op een verbale strijd. Iedere bekende Colombiaan die openlijk één van de kampen kiest, is groot nieuws.
Zo neemt de burgemeester van San Vicente del Cagun afstand van zijn politieke partij Centro Democrático ‘omdat zijn gemeente zo hard heeft geleden onder de oorlog dat vrede geen kans geven geen optie is’.
‘Omdat mijn gemeente zo hard heeft geleden onder de oorlog is vrede geen kans geven geen optie’
Auteur en diplomaat Plinio Apuleyo Mendoza schrijft verontwaardigd in El Tiempo dat het vredesakkoord op een overgave aan de FARC lijkt.
‘FARC-commandanten leiden met Cubaanse regeringsleiders in Havana een goed leventje, met mojito in de hand’, aldus Apuleyo.
De vrede is volgens de auteur slechts een partiële vrede. Humberto de la Calle, de leider van de onderhandelingen namens de Colombiaanse regering, dient Apuleyo van repliek.
‘Het is niet waar dat de slachtoffers niet schadeloos gesteld worden. De afspraken over de Vredesrechtspraak zijn op alle geweldplegers van toepassing, leden van leger en politie, maar ook guerrillastrijders.’
Referendum, democratisch podium?
Volgens de opiniepeiling van Ipsos heeft de Sí-stem meer kans naar mate dat de bevolking beter geïnformeerd is over de akkoorden in Havana.
Ook onderzoek van de Georgia State University (VS) uit 2015 benadrukt dat duidelijke informatie de publieke steun voor het vredesproces en de specifieke vorm van overgangsjustitie in Colombia kan helpen. Duurzame vrede staat en valt met de steun van de Colombiaanse bevolking.
President Santos nodigde iedereen uit om het akkoord te leren kennen: ‘Vanaf morgen zal de tekst van het eindakkoord gepubliceerd worden op websites, sociale media en de nationale media zodat alle, alle, Colombianen de mogelijkheid hebben het akkoord te kennen.’
Het finale document is publiek. Websites en kranten bieden informatie aan de burger over de inhoud van het akkoord. Het Hoge Commissariaat voor Vrede biedt op zijn website het akkoord aan in tekst, grafieken en animatiefilmpjes met gebarentaal.
Toch heerst het gevoel dat het finale akkoord niet voldoende gekend is onder de Colombiaanse bevolking.
Verschillende columnisten vergeleken het referendum in Colombia met Brexit en waarschuwen president Santos voor de lessen van Brexit.
Verschillende columnisten vergeleken het referendum in Colombia met Brexit. De Colombiaanse journaliste Maria Jimena Duzan waarschuwt president Santos voor de lessen van Brexit.
Een groot deel van de Colombiaanse bevolking zal volgens haar onvoldoende kennis hebben over een akkoord dat maar een maand voor de stemming bekend was.
In plaats van de democratie te versterken, hollen referenda, volgens de auteur, zo de democratie uit.
Jimenez Duran is verbaasd over hoe gemakkelijk de leugens die het uribismo verspreidt voet aan de grond krijgen. Zoals het exuberante maandloon dat ex-FARC-strijders zouden krijgen.
Of het verspreiden van angst bij zakenmensen over een scenario waarin de FARC de verkiezingen van 2018 zouden winnen en een communistisch bewind, in lijn met Fidel Castro en Hugo Chávez, een einde zou maken aan privé bezit.
Whats-Si
Het is niet eenvoudig om de eindovereenkomst van 297 pagina’s lang een maand voor het referendum te begrijpen.
Verschillende burgerinitiatieven ondernamen daarom acties om het referendum dichter bij de Colombiaan te brengen. Aangepast aan de verschillende realiteiten van een land als Colombia met een grote landelijke bevolking.
Zo is er, voor wie de moed niet heeft heel het akkoord te lezen, een podcast over het vredesverdrag.
Plebiscito Go, of Referendum Go, is een pedagogisch initiatief van universiteitsstudenten die de bevolking met de inhoud van het akkoord vertrouwd maakt.
Workshops van Plabiscito Go, een pedagogisch initiatief van universiteitsstudenten die de bevolking met de inhoud van het vredesakkoord vertrouwd willen maken.
© Plebiscito Go
Wie vragen heeft, kan ze naar Whats-Si sturen, die vervolgens via Twitter beantwoord worden.
En voor wie niet handig is met de moderne communicatiemiddelen lopen rechtsstudenten rond in T-shirts met de uitnodiging: ‘Vraag mij over de akkoorden van Havana, ik ben neutraal.’
De akkoorden vonden ook hun weg in striptekeningen en video’s.
Een initiatief in de landelijke gemeente Suarez, in het departement Cauca, zette de overeengekomen akkoorden op muziek. Het Hoog Commissariaat voor de Vrede keek de teksten na waarop ze verspreid werden op cd en gezongen op concerten.
Sí of No
De FARC heeft afgelopen weken een boetedoeningsrondje gehouden in Colombia.
President Santos en FARC-leider Rodrigo Londoño ondertekenden maandag het vredesakkoord in aanwezigheid van meer dan 2500 gasten, onder hen vijftien staatshoofden, zevenentwintig buitenlandministers en vierhonderd slachtoffers van het conflict.
Met de historische viering vers in het geheugen gaat de Colombiaanse bevolking zondag naar de stembus. Nu is het aan de Colombianen. Sí of No.