Op 7 juni trekken de Turken naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. Terwijl de regeringspartij AKP nu al zeker is van een overwinning, doemt een kleine politieke speler op. Als de nieuwe linkse partij HDP erin slaagt om straks de kiesdrempel te halen, beloven het boeiende tijden te worden in Turkije.
Alle peilingen wijzen uit dat de AKP van president Erdogan, aan de macht sinds 2002, voor de vierde maal de meerderheid krijgt in het Turkse parlement. Anders dan de vorige nationale verkiezingen zou nu “slechts” veertig procent van de kiezers voor de regeringspartij stemmen, geen vijftig procent. Daarmee lijkt gissen naar het aantal stemmen voor de AKP het enige spannende gegeven te worden op 7 juni.
Kiesdrempel
Dat de verkiezingen saai dreigen te worden, is echter buiten de Turkse politieke krijtlijnen gerekend. Voor twee partijen zijn deze verkiezingen immers uitermate belangrijk en best wel spannend: de AKP en de nieuwe pro-Koerdische oppositiepartij HDP.
Met een tweederde meerderheid kan de AKP de grondwet zonder meer veranderen.
De AKP van president Erdogan en premier Davutoglu gaat immers niet zomaar voor de meerderheid maar voor een “Super-Meerderheid”. Met een meerderheid van 367 parlementszetels, kan de partij immers de grondwet veranderen zonder hiervoor een referendum te moeten inroepen. Die grondwetsverandering staat al lang op het verlanglijstje van de AKP die ‘het huidige inefficiënte parlementaire systeem wil opschuiven naar een systeem met meer uitvoerende presidentiële macht’.
Voor de pro-Koerdische en progressieve HDP staat of valt alles met het halen van de kiesdrempel, geen sinecure in Turkije. Geen enkel land ter wereld hanteert een kiesdrempel die zo hoog is: tien procent. Haalt de HDP die kiesdrempel, dan krijgt de partij minstens zestig parlementszetels. Haalt de HDP die niet, dan gaan haar stemmen naar de grote partijen, analoog aan het Belgische kiessysteem, en dus ook naar de AKP die zo dichter bij een supermeerderheid kan komen. En dan blijven de Koerden alweer verstoken van een politieke partijvertegenwoordiging in het Turkse parlement.
Koerdische betogers voor de bevrijding van het Syrische Kobane.
Monteruz Foto
HDP: het Turkse Syriza?
De HDP van de populaire Selahattin Demirtaş en co-leidster Figen Yüksekdağ werd opgericht in 2012 als de politieke vleugel van het zogenaamde Volksdemocratisch Congres. Dit was een coalitie van linkse bewegingen die probeerden om als één blok gemakkelijker de kiesdrempel van tien procent te halen.
De HDP is een pro-Koerdische partij, maar werpt zich op als de verdediger van àlle minderheden in Turkije, die ook vertegenwoordigd zijn in haar kandidaten. Tevens draagt de partij gelijke rechten voor vrouwen (met quota van maar liefst 50 %) en holebi’s hoog in het vaandel.
De HDP verdedigt “Türkiyelileşme”, een Koerdische identiteit binnen het Turkse legale kader.
‘Maar zeer belangrijk is dat de HDP “Türkiyelileşme” verdedigt. Dat is het idee dat Koerden een politieke toekomst moeten nastreven binnen het Turkse legale systeem. Separatisme is geen optie’, zegt de Amerikaans-Turkse politicoloog Mustafa Gurbuz, verbonden aan de Hizmet- of Gülenbeweging.
Dit Turkse uitgangspunt, in combinatie met een pluralistische visie, kan ook linkse Turkse stemmen bekoren.
Een deel van de progressieve Turken zijn de “oude” politiek immers beu en herkennen zich niet meer in de te gecentraliseerde AKP, de pro-seculiere CHP (de tweede grootste partij, nu oppositie) en de rechts-nationalistische MHP (derde grootste partij).
Tegelijk aarzelen de kiezers. De HDP werkt immers samen met de Koerdische Democratische Regio Partij, de BDP, die net de nadruk legt op Koerdische zelfbeschikking, tegen de geest van een pluralistisch Turkije.
Volgens de peilingen schommelt de partij tussen 9 en 11 procent stemmen: de partij zal de kiesdrempel net niet of net wel halen. De grote vraag is hoe de Koerden in de Turkse regio’s zullen stemmen. De AKP heeft immers best wat Koerdische islamieten binnengehaald.
Een andere concurrent is het conservatieve Hüda-par die opkomt in de Koerdische regio. Hüda-par is de politieke vleugel van de verboden Koerdische islamitische Hezbollah. Elke stem die naar Hüda-Par en dus niet naar de HDP gaat, is onrechtstreeks een stem voor de AKP.
Erdogan symboliseert volgens velen de revival van het Ottomaanse Rijk
Valerly Osipov
Kiezen tussen oud en nieuw
Voor de Turkse en vooral de Koerdische kiezers zal de uitslag bepalen of ze een nieuw of een oud Turkije krijgen, zeggen AKP-critici. Dat zegt ook Derwich Ferho, de voorzitter van het Brusselse Koerdisch Instituut. ‘De HDP probeert Turkije toch nieuw leven in te blazen. De AKP daarentegen blijft een oude islamo-Turkse, neo-Ottomaanse traditie verderzetten. Daarmee gaat de AKP verder op zijn elan van de voorbije drie jaar.’
Na een HDP-doorbraak zal de regeringsvorming op een andere manier moeten.
‘Een HDP-doorbraak zal eindelijk de alleenheerschappij van de AKP verminderen’, aldus Ferho. ‘Want een eventuele regeringsvorming – ook al is de AKP daarvoor aan zet – zal dan op een andere manier moeten. Als de AKP minder dan de helft van de parlementszetels krijgt, is de vraag bovendien met wie ze in coalitie gaat: de seculieren van de CHP of de nationalisten van de MHP?’
Maar bovenal zal Turkije voor het eerst sinds tijden een sterke oppositiepartij die verandering wil in het parlement krijgen. ‘Zo’n nieuwe oppositiewind kan zeker een aanwinst zijn voor Turkije. Ook andere oppositiepartijen als de MHP en de CHP zullen het succes van de HDP analyseren en beseffen dat ze veranderingen moeten doorvoeren. En dat is ook veel progressieve kiezers, zeker post-Gezi, zeer dierbaar.’
De troeven van de AKP
De AKP zakte een paar keer tijdens de recente verkiezingspeilingen, naar aanleiding van politieke rellen. Recent ontlokten vooral de beschuldigingen door Erdogans advocaten aan het adres van de hoofdredacteur van de Turkse krant Cumhüriyet, enorme reacties. Nadat de krant foto’s over wapentransporten naar Syrië had gepubliceerd, beschuldigde Erdogan de hoofdredacteur van spionage en landverraad en dreigde hij met een levenslange gevangenisstraf. Het betekende de zoveelste blaam aan de vrije meningsuiting in Turkije.
Het repressieve antwoord op de Gezi-protesten was een aanfluiting op de vrije meningsuiting
Alan Hilditch
Maar ondanks dat, blijft de AKP erin slagen om heel uiteenlopende stemmen te verenigen. Dat dankt de partij aan het gegeven dat veel Turken niet meer terug willen naar het ultraseculiere Turkije van voor het millennium. Turkije dreef volgens velen op een politiek van assimilatie en verturksing. Toegevingen ten aanzien van minderheden en religieuze symbolen waren onmogelijk, klinkt het.
‘Iedereen was de situatie beu: de etnische minderheden als de Koerden, Armeniërs, Lazen, Tsjerkessen, Grieken, Pontussen, Assyriërs, en de religieuze groepen zoals de Alevi’s, de Jezidi’s, de Jarsani’s, de Turkmenen’, aldus Derwich Ferho. En ook de gelovige Turkse moslim had genoeg van het dogmatische secularisme dat de Turkse legerstaat hanteerde.
De AKP biedt de meeste garanties dat er geen terugkeer naar een verbod op publieke geloofsbeleving is.
‘Alles wat afweek van de unitaristische norm werd tachtig jaar als fanatiek en separatistisch bestempeld. En dan kwam Erdogan op het politieke toneel, een paar jaar na het lezen van zijn bekende gedicht. In naam van de islam trok hij naar de massa’s en haalde de kiesdrempel van tien procent. Hij won de ene verkiezing naar de andere en bracht Turkije in een economische groeikoers, wat ook de niet-gelovige Turken apprecieerden.’
‘De gelovige Turken willen die opnieuw verworven rechten – de terugkeer van publieke geloofsbeleving — niet meer teruggeven. Dat is de belangrijkste troef in de handen van de AKP. AKP biedt de meeste garanties dat er geen terugkeer naar het verbod is. Kiezers nemen de ondemocratische stappen die de AKP zet, erbij.’
Waar was de oppositiepartij CHP?
Een andere reden voor het succes van de AKP, ligt volgens waarnemers in het falen van de grote oppositiepartijen CHP en MHP. Na meer dan veertig jaar de macht in handen gehad te hebben, slaagde de CHP (in de peilingen goed voor 26 % van de stemmen) er onvoldoende in om te vernieuwen, klinkt het.
De CHP blijft teveel de oude secularistische elite representeren.
De partij had tijdens de voorbije AKP-regeringen tijd om te bezinnen maar heeft geen alternatief gecreëerd. De CHP blijft op die manier teveel de oude secularistische elite representeren.
Toch heeft de CHP vernieuwingen doorgevoerd, zeggen CHP-supporters. En dat is vooral te danken aan partijleider Kemal Kilicdaroglu. Terwijl de CHP nog steeds hardcore seculieren onder de vleugels heeft, leidde Kilicdaroglu de partij naar een meer inclusief (ook vrouwvriendelijker) karakter en meer richting centrum-links.
Belangrijke troef is dat de CHP sterk focust op de economie en de positie van de actieve bevolking. Opmerkelijk is dat de partij haar verkiezingsmanifest schreef in samenwerking met vakbonden, werkgeversorganisaties en andere middenveldorganisaties, aldus de krant The Guardian. En in dat programma ligt de klemtoon op betere pensioenen, het terugdringen van de werkloosheid terugdringen en het activeren van jongeren. En, niet onbelangrijk voor velen, en niet alleen de elite dus: de minimumlonen moeten omhoog.
De Turkse nationalisten
De MHP (in de peilingen goed voor 17%) zal ook na de verkiezingen de derde grootste partij blijven. Ondanks de ultranationalisten die de Grijze Wolven zijn, zijn ze bereid om meer rechten te geven aan minderheden zoals de alevi’s en de Koerden, zegt Mustafa Gurbuz. Een vredesproces tussen de centrale regering en de Koerdische PKK – terroristen en geen vrijheidsstrijders volgens vele Turken – is echter een paar bruggen te ver. Daarmee blijft de MHP vooral de anti-Koerdische stemmen binnenhalen.
Opgeofferde vredesdialoog
De AKP wrong zich in politieke bochten toen ze de vredesdialoog heropende. Voorafgegaan door geheime onderhandelingen in 2009, ook wel het Oslo-proces genoemd, volgden in 2013 officiële en open onderhandelingen met de gevangen PKK-leider Abdullah Öcalan. Opmerkelijk, want de Koerdische kwestie geldt als de achilleshiel van Turkije. Voor de AKP is dit een ijsgladde kwestie, waarbij ze zowel de Koerdische als nationalistische kiezers moet zien te bedienen.
PKK-strijder.
Thierry Ehrmann
Daarin schijnt de AKP niet te lukken. Tijdens de verkiezingscampagne keerde de regeringspartijhet vredesproces immers de rug toe. Gevolg: de teleurgestelde Koerden schijnen nu hetzelfde te doen met Erdogan. Ook zijn houding en uitspraken over het Syrische Kobani – een symbooldossier voor de Koerden – leverde Erdogan minpunten op. De Koerden begrijpen niet dat Turkije weigerde om zijn legertroepen naar Syrië te sturen om het IS-beleg van Kobani te doorbreken en de Koerdische troepen te helpen. De analyse van velen is dat Erdogan zijn vrees voor meer Koerdische autonomie in Turkije laat voorgaan op het staan of vallen van Kobani. En dat gaat er bij velen niet in.
Economische groei enkel voor West-Turkije
De Turkse kiezer hecht volgens peilingen veel belang aan de toestand van de Turkse economie, net zoals bij de CHP, ook een belangrijke inzet van de AKP. Onder AKP-vleugels kende Turkije immers een sterke financiële groei. Het land werkte zich onder Erdogan en co op tot de zeventiende economie in de wereld.
Terwijl Istanboel kreunde onder massa-investeringen blijft de werkloosheid hoog in de Koerdische regio.
Alleen was de vooruitgang vooral merkbaar in West-Turkije, schrijft journaliste Pinar Tremblay in al-Monitor. Van de groei is weinig te merken in het oosten en zuidoosten van Turkije. Terwijl Istanboel kreunde onder massa-investeringen blijft de werkloosheid hoog in de Koerdische regio, en met 15,6 procent bijna het dubbele van het landelijk gemiddelde. Terwijl de Koerden tijdens vorige verkiezingen hun hoop stelden in de Koerdische onafhankelijken bij de AKP, is de hoop op meer welvaart omgezet in frustratie. Ook hier weer is het afwachten welk resultaat dit 7 juni geeft.
Korancampagne en laster
Toen Erdogan in mei actie voerde in Koerdische steden als Van, Batman en Siirt, nam hij – zoals in een eerdere kiescampagne – korans vertaald naar het Koerdisch mee. Dat leverde hem langs alle kanten zware kritieken op. Het ‘Heilige Boek’ gebruiken als verkiezingspropaganda is aanmatigend, klonk het zowel bij conservatieven als bij oppositiepartijen als de CHP. En journalisten vroegen zich luidop af waarom het Koerdisch dan nog steeds verboden was in het onderwijs. Met andere woorden: eén vertaalde Koran maakt de Koerdische Lente niet.
Eén vertaalde Koran maakt de Koerdische Lente niet
‘Nog zo’n miskleun: Erdogan beschuldigde sommige Koerden van geloofsafvallig te zijn omdat ze Zoroastriërs zijn’, vult Derwich Ferho aan. ‘Alweer een polariserende interventie, want hij gebruikt het geloof van Zarathustra (Perzische niet-islamitische religie uit de tiende eeuw) als een scheldwoord. Dat wordt niet zomaar aanvaard in de Koerdische regio waar verschillende geloofsovertuigingen al zolang zonder problemen samenleven. Ook voor de soennitische religieuze Koerden klonk dit als een ernstige belediging.’
De toekomst is helder
Volgens AKP-critici is de HDP dus de hoop van de toekomst. De HDP biedt meer kansen om een nieuw Turkije te creëren, gebaseerd op samenleven en verbinding, weg van de polarisatie, zegt Derwich Ferho. Hij is optimistisch, denkt dat de HDP het zal halen, ‘tenminste als de verkiezingen gevrijwaard blijven van fraude’. Hij noemt de huidige peilingen niet noodzakelijk representatief, want vooral geconcentreerd in het niet-Koerdische westen van Turkije. Ferho verwijst ook naar de Europese stemgerechtigde Koerden die wel eens drie procent voor de HDP zouden kunnen opbrengen.