Klimaatgeneratie heeft 70.000 gezichten, maar wil één ding: het leven beschermen

Joe Brusky (CC BY-NC 2.0)

Vandaag gaat de COP24 van start en duizenden jongeren zullen de straat weer op trekken om hun ongenoegen te uiten over het globale klimaatbeleid. Wie zijn deze jongeren, wat drijft hen en hoe staan millennials tegenover de urgente milieuproblematiek?

Jeugd vs. Regering

‘See you in court! (Tot in de rechtzaal!)’, zegt Levi Draheim uitdagend. Levi is slechts 11, afkomstig uit Florida en maakt deel uit van de 21 jonge Amerikanen die sinds 2015 trachten de federale Amerikaanse regering voor de rechter te slepen. De jongeren krijgen hiervoor steun van de stichting Our Children’s Trust die de regering beschuldigt van roekeloze en gevaarlijke ontwikkeling van fossiele brandstoffen, die de gezondheid van de gemeenschappen schaadt en de toekomst van de opgroeiende jeugd bedreigt.

Het proces van de Jeugd versus de Regering startte op 29 oktober 2018 en vormt een precedent in cases die een beroep doen op klimaatrecht. Niet zonder reden: door ingrijpende verandering van ecosystemen, uitroeiing van biodiversiteit, bodemvervuiling, hormoonontregeling wijzen steeds meer burgers hun leiders op hun verantwoordelijkheden.

Alles wijst erop dat de jeugd van tegenwoordig op korte termijn de volle impact zal voelen van de ineenstorting van de ecosystemen: extreme hitte, steeds vaker voorkomende natuurrampen, een stijgende zeespiegel, massale migratiegolven.

Geboren en getogen in volle antropogeen, men zou verwachten dat deze generatie jongeren zich geroepen zou voelen om de planeet te redden.

‘Wij zijn zo’n beetje de generatie van de laatste kans’, zegt Louise, (20) studente politieke wetenschappen. ‘Als wij niets ondernemen, vraag ik me af of er überhaupt nog een generatie na ons zal zijn die over het klimaat kan praten.’

Het lijkt er nochtans op dat de zogenaamde e-generatie (18 tot 35-jarigen) zich niet altijd even betrokken voelt bij de klimaatstrijd. Volgens de jeugdbarometer van 2017 van het nationaal instituut voor jeugd en volkseducatie (INJEP) zou meer dan de helft van de Franse jeugd het gevoel hebben dat hun mening niet meetelt.

‘Wij worden nog steeds niet beschouwd als volwaardige deelnemers aan de officiële onderhandelingen over het klimaat’, zegt Jason Dozier, co-vicepresident van CliMates, een denktank voor het verdedigen van de mening van de jeugd over de klimaatinzet en die iedere twee jaar een internationale top organiseert. ‘Nochtans hebben de beslissingen een rechtstreeks weerslag op ons leven, wij gaan namelijk de gevolgen ondervinden van de klimaatverandering. Daarom willen wij betrokken zijn bij het vinden van oplossingen.’

Ninon (29) milieu-ingenieur gespecialiseerd in de plattelandsontwikkeling, is het ermee eens: ‘De urgentie is te groot, wij kunnen ons de luxe niet veroorloven te wachten tot onze generatie in bestuursfuncties terechtkomt.’

Philippe Leroyer (CC BY-NC-ND 2.0)

Andersglobalisten

Bestaat er zoiets als de klimaatjeugd: een homogene generatie die zowel milieubewust is als vastberaden is alles te doen om de klimaatverandering tegen te houden? Het idee is idyllisch, maar niet helemaal waar. En hoewel deze jongeren de klimaatverandering in volle werking hebben meegemaakt, zijn ze lang niet allemaal milieubewust en zeker niet de enige ecowarriors.

Deze jonge mensen zijn immers niet allen geboren met groene ideeën. Bovendien is milieubewustzijn niet aangeboren, het is een aangeleerde eigenschap, afhankelijk van de sociale klasse, het sociaal-economische milieu van de ouders, de opleiding, het opleidingsniveau.

‘Andersglobalistenzijn vaak afkomstig uit de hogere middenklasse en hebben een hoog sociocultureel niveau’, stelt de Belgische socioloog Geoffrey Pleyers, onderzoeker aan het NFWO en professor aan de Université Catholique de Louvain. Er zijn dus meer studenten in milieubewegingen dan jonge arbeiders, wat ook logisch is. Studenten hebben immers meer vrije tijd en minder verantwoordelijkheden. Wat nog opvalt aan de actoren van de klimaatinspanning is de belangrijke aanwezigheid van vrouwen.

Een klimaatgeneratie van millennials is dus eerder een mythe dan de werkelijkheid. Niet het minst omdat de jeugd van tegenwoordig niet de eerste generatie is die zich bezighoudt met de klimaatinspanning. Al decennialang mobiliseren mensen.

De jaren ‘60-‘70 waren een belangrijk keerpunt: de strijd tegen kernenergie, het verlangen naar een terugkeer naar de natuur, kleinschalige landbouw, bodembescherming, energiebesparing en ontwikkelingssamenwerking.

Voorlopers als de bioloog Théodore Monod, de agronoom René Dumont, de extreem liberale journalist Pierre Fournier of de filosoof André Gortz trokken aan de alarmbel en leverden een belangrijke bijdrage aan het verspreiden van een ecologisch en politiek gedachtegoed in Europa.

‘Ik heb soms het gevoel, jammer genoeg, dat mijn generatie zich nauwelijks meer betrokken voelt dan de vorige’

‘Mijn generatie is, denk ik, gevoeliger geworden dan de vorige, maar is ook zo ongelooflijk vervuilend, en de perspectieven [9, 8 miljard mensen in 2050 tegenover 7,8 miljard vandaag, nvdr], tonen aan dat zij ook veel kinderen zullen krijgen’, vindt Corentine (31), stichter het online magazine Dot-to-Dot, dat groene initiatieven in de stad in de spotlight plaatst.

Net als de generaties voor hen zijn zeker niet alle jongeren bereid hun consumenten-en energieverslindende levensstijl te veranderen.

‘Ik hoor vaak bedenkingen in de aard van “Ik vind het super dat mensen vegetariër zijn, maar het is niet aan mij besteed, ik houd te zeer van vlees”’, vertelt Claire, (26) veganist.

Maar laten we vooral niet vergeten dat mensen in het Zuiden vandaag al moeten omgaan met de klimaatgevolgen die vooral het werk zijn van de industriële ontwikkeling van het Noorden. Jongeren in het zuidelijk halfrond zijn volop bezig met de aanpassing aan een veranderend klimaat.

Klimaattoppen van de laatste kans

Het grote verschil tussen de pioniers van de milieubeweging en de opgroeiende generatie is wellicht de groeiende media-aandacht die het klimaat geniet. Sinds het begin van de jaren ’90 winnen internationale topconferenties steeds meer aan belang. Van de Top van de Aarde in Rio (1992) tot de lang verwachte COP24 die op 1dember begint in Katowice (Polen) met het oog op de toepassing van de Parijsakkoorden.

De mobilisatie rond deze topconferenties is echter niet lineair gegroeid. Het falen van de top van Kopenhagen in 2009 leidde tot een echte ecologische kater.

‘Een deel van het grote publiek heeft sindsdien zijn interesse in het onderwerp verloren. Er heerste een vorm van milieudefaitisme’, vindt Nicolas Van Nuffel, president van de Klimaatcoalitie, koepelorganisatie voor meer dan 70 Belgische organisaties rond de klimaatwetgeving.

Dit gebrek aan engagement houdt aan tot het begin van de jaren 2010, in de aanloop naar COP21 in 2015, is er opnieuw meer energie voor de klimaatstrijd. Er verschijnen steeds meer rapporten, boeken en documentaires over het klimaat die vaker worden overgenomen door de media, de sociale media. Ook nemen wetenschappers en beroemdheden vaker het woord om het brede publiek te informeren over het klimaat.

‘Deze generatie is opgegroeid met angst en onzekerheid. De aanslagen van 9/11, de groeiende impact van de globalisering, de verschillende klimaattoppen die iedere keer bestempeld werden als “de laatste kans” Deze generatie is er voortdurend aan herinnerd dat de bronnen van de planeet eindig zijn en dat in de wereld van morgen geen ruimte meer is voor vooruitgang en uitbreiding’, stelt Geoffrey Pleyers.

Stemmen met de portefeuille

Deze sensibilisering gaat onder andere gepaard met de invoering van milieueducatie op school en een nieuwe wetgeving rond energie en zet de overheid aan tot een milieuvriendelijker beleid. Deze initiatieven gaan niet voorbij aan de jonge generatie.

‘Zoals zovelen, heb ik tijdens mijn opvoeding geleerd het licht te doven, wanneer ik een kamer uitga en de kraan uit te draaien, als ik mijn tanden poets’, zegt Ninon (29).

De invoering van biologische producten in de supermarkten in de loop van de jaren ‘90 zorgde ervoor dat deze producten betaalbaarder werden en sindsdien groeit zowel de consumptie van bio produkten als milieubewust gedrag in het algemeen.

Volgens de enquête Génération what vindt 46 procent van de jonge Franstalige Belgen dat het milieu het meest urgente probleem is.

Ook volgens een internationale enquête in 2017, gelanceerd door Global Shapers, een jongerennetwerk opgericht door het World Economic Forum, denkt bijna de helft van de ondervraagden tussen 18 en 35 jaar dat klimaatverandering en de vernietiging van de natuur de meest serieuze issue is waar de wereld vandaag mee kampt.

‘Wat ons onderscheidt van vorige generaties is dat wij geen keuze hebben. Wij moeten wel iets doen omdat wij voor een absolute urgentie staan’, zegt Cleo (22) ecologisch activiste. ‘Als we het ergste willen vermijden, moet deze generatie van de laatste kans nu meteen handelen. Het point of no return is namelijk dichtbij.’

Een andere bijzondere eigenschap van deze categorie van 18-35 jaar is dat zij tijd heeft en beschikbaar is, verlangt naar sociale relaties en naar nieuwe ervaringen.

Doordat ze zich beter bewust zijn van de gevaren, kiezen veel jongeren ervoor hun levensstijl te veranderen (gezond eten, duurzame aankopen, groene mobiliteit). Een enquête van de INJEP (2015) toont ook aan dat er steeds meer vrijwilligerswerkers zijn in het bijzonder bij milieubewegingen.

CC Gustave Deghi Lage

Corrupt en traditioneel

Van de jeugd van tegenwoordig wordt nogal gemakkelijk gezegd dat ze onverschillig zijn aan de politiek. Dit klopt maar half, wat jongeren verwerpen is de traditionele politiek. Volgens de opiniepeiling Génération what verklaart 90 procent van de geïnterviewde jongeren geen of weinig vertrouwen in de politiek te hebben. Niet minder dan 98 procent denkt dat tenminste enkele, zoniet bijna alle verkozenen corrupt zijn.

Met andere woorden zijn de klimaatjongeren wel geëngageerd, maar distantiëren ze zich van de traditionele beweging. In de huidige context, waar meer ruimte is voor actievoeren, neemt hun activisme een diverse en fluctuerende vorm aan.

Stemmen van de klimaatgeneratie

Louise, 20 jaar oud, overtuigd vegetariër, stelt zich strijdbaar op binnen de vereniging voor dierenbescherming L214 en woont in een tiny house.

Jordanne, 34 jaar oud, boycot de supermarkten en animeert de evenementen rond zero afval in gemeentes dichtbij haar woonplaats.

Maxime, 29, muzikant, is lid van ANV-COP21, een geweldloze beweging die ‘de klimaatuitdaging wil aangaan’. Hij organiseert debatten over onderwerpen die met veerkracht te maken hebben en kiest ervoor niet meer per vliegtuig te reizen.

Roxane, 21, leidster in een jeugdbeweging, organiseert sedert drie jaar een vakantiekamp zonder afval.

Alice, 28, verandert haar consumptiegedrag op gebied van voeding, cosmetica en kleding drastisch en start een blog om anderen aan te sporen hetzelfde te doen.

Benjamin, student van 19 jaar en vrijwilliger in natuurverenigingen, bereidt zich voor zijn leven te wijden aan de bescherming van kikvorsachtige.

Milieubewuste jongeren van vandaag willen echt daad bij woord voegen en gezonde gewoonten creëren.

‘Ik ben begonnen met het weigeren van reclame in mijn postbus, daarna besloot ik te veranderen van elektriciteitsleverancier. Tegenwoordig koop ik mijn groente en fruit op de markt, maak ik mijn eigen compost en fiets ik overal naartoe’, aldus Clémence (26).

Jongeren nemen een kritische houding aan en worden cosum’actoren, hun uitgaven zijn steeds vaker ecologisch verantwoord.

‘Mijn mantra is “kopen is stemmen”. Daarom kies ik ervoor iedere dag te stemmen voor verandering’, zegt Corentine (31) tevreden.

Door hun consumptiegewoonten te veranderen willen sommigen ook de materialistische en kapitalistische maatschappij aan de kaak stellen. Ze steunen producten of ondernemingen die zij ethisch verantwoord vinden en boycotten wie zij schadelijk achten voor de planeet.

Ten slotte stelt een deel van deze jongeren zich heel wat vragen over de kinderwens, ze vragen zich af of het verantwoord is kinderen te krijgen op een planeet die overbevolkt en gesatureerd is.

Beleving en ethiek

Voor socioloog G. Pleyers van de KULeuven staan twee begrippen centraal in het activisme van deze klimaatgeneratie. ‘Het belang van nieuwe ervaringen en ethiek.’ Andersglobalisme manifesteert onder andere door een sterke lokale en individuele betrokkenheid, maar dat niet zonder collectieve betekenis is.

‘Een van hun drijvende krachten is de behoefte om iets concreets te doen, samen ervaringen op te doen en zich nuttig te voelen.’

‘Het is al heel wat zelf te veranderen, maar milieubewustzijn moet vooral groeien en de norm worden, als we een kans willen maken om het tij te keren’

‘Ik ben terechtgekomen bij Alternatiba, een burgerbeweging tegen de klimaatverandering, omdat ik me in een groter project wilde engageren, mijn kleine stapjes vond ik niet meer voldoende’, vertelt Margot (29), een ex-projectverantwoordelijke die binnenkort een ecologisch café met kruidenierszaak opent in een Bretoens dorp.

‘Ik had zin om mijn ervaring te delen en anderen te tonen dat je echt kan veranderen. Ik ben betrokken een aantal online milieugroepen waar ik raad geef en ontvang. Ik heb me ingeschreven in een milieuvereniging waar ik deelneem aan sensibiliseringsateliers. Het is al heel wat zelf te veranderen, maar milieubewustzijn moet zich vooral verspreiden en een norm worden, als we kans willen maken om het tij te keren,’ aldus Claire (26).

Zinvol actievoeren uit egoïsme

De inspanning van deze klimaatgeneratie is alleszins zinvol, zij het individueel, collectief, persoonlijk, professioneel.

‘Hun inspanning is zeer persoonlijk’, vat G. Plyers samen. ‘Mijn bijdrage lever ik alleen voor mezelf en voor de planeet, niet voor een partij, een vakbond, of voor ngo’s.’

‘Sinds ik me ervan bewust ben dat er dringend moet worden gehandeld, voel ik mij nuttiger en meer betrokken. Ik heb de indruk naar mezelf en de natuur te luisteren. Ik voel mij gelukkiger’, stelt Clémence (26).

‘We moeten het beeldontkrachten van de activist die louter uit altruïsme handelt_’_, vindt Emeline de Bouver, doctor in politieke sociologie en debatleider aan de KULeuven. ‘Dat speelt natuurlijk wel een rol, maar er zijn ook persoonlijke redenen, zoals erkenning en bij een gemeenschap horen. Activist zijn vaak op zoek naar manieren om te voorzien in hun levensonderhoud.’

In ruil hiervoor zijn ze bereid veel te geven, meer dan je je kan voorstellen. ‘Deze generatie is niet bang om haar inzet ver te drijven.’ Dit ontdekte Jean-Gabriel Vermeire, van de ngo 11.11.11. vorig jaar.

‘In Bonn werden verschillende activiteiten voorgesteld voor de COP23: simulaties van onderhandelingen van de Verenigde naties, manifestaties en ook een blokkade van een steenkoolmijn. Tot mijn grote verwondering waren 25 van de 80 jonge aanwezigen bereid de mijn te blokkeren en zelfs zich hiervoor te laten arresteren. Ik merk ook dat velen van hen op zoek zijn naar radicalere acties, omdat zij inzien dat klassiek protest ons geen stap verder brengt.’

Burn-out

Zulke radicale acties zijn natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. Binnen de klimaatgeneratie streven verschillende activisten verschillende doelen na: bijvoorbeeld, de verstoring van ecosystemen afremmen, een nieuw maatschappelijk model creëren, de aangekondigde catastrofe overleven door erop te anticiperen.

Iedereen engageert zich in functie van zijn of haar levenservaringen, van hun eigen realiteit, van hun materiële middelen. Voor sommigen gaat de klimaatinspanning zeer ver gaan. Soms zelfs ten koste van hun gezondheid.

‘Activisten zijn vaak bang om hun twijfels kenbaar te maken, om toe te geven dat ze niet meer in de zaak geloven. Het is belangrijk een ruimte te scheppen waar dit mogelijk is.’

‘In het begin van mijn hogere studies ben ik zwaar depressief geweest vanwege persoonlijke redenen, maar ook omdat ik behoorlijk pessimistisch was in verband met het lot van de mensheid.

Om uit mijn depressie te geraken, heb ik mezelf ervan moeten overtuigen vanaf 2012 dat niet alles verloren was. In 2016 ben ik hervallen door mijn overdreven inzet in de sociale beweging.

Moe en vernederd, verloor ik alle hoop ondanks de inspanningen van mensen rondom mij’, bekent Savannah, (27). Sinds het einde van haar studies en de geboorte van haar dochter, enkele maanden geleden doet ze het rustiger aan.

‘Verschillende activisten hebben een burn-out gehad na de COP21’, bevestigt Sandra Blondel, mederegisseur van de documentaire Irritzina die de organisaties ANV-COP21 en Alternatiba in 2015 volgde.

‘In deze bewegingen moet iedereen leren zichzelf te beschermen. Activisten zijn vaak bang hun twijfels kenbaar te maken of toe te geven dat ze niet meer in de zaak geloven. Het is belangrijk een ruimte te scheppen waar dit mogelijk is.’

Angst, twijfel. De klimaatgeneratie ondervindt ze meer dan verwacht.

‘Onze tegenstander is hoger dan een berg’, zegt Jordanne (34) een tikkeltje afgemat. Net als Roxane (21) die graag toegeeft. ‘Op politiek vlak zie ik de mislukkingen: uitersten die sterker worden, de democratie die stervende is. Ik maak mij zorgen.’

De klimaatgeneratie is heterogeen en genuanceerd. Hoe groot de verschillen in ideeën, inspanning en sociale achtergrond ook mogen zijn, wat deze jongeren verbindt is de keuze die ze maken om zich in te zetten voor het milieu.

Hoopvol, maar niet naïef

Maar naïef zijn ze niet. Sommigen, zoals Savannah (27) of Maxime en Franck (29) bereiden zich reeds voor op de ondergang. ‘Als het huidige broeikaseffect zich voortzet, zullen we het gevecht om het klimaat verliezen’, waarschuwt Lea, (24).

Wel stellen ze hoopvol vast dat steeds meer tijdgenoten zich inzetten voor het milieu en kunnen ze geloven dat het nog mogelijk is het ergste te vermijden.

‘Als er een mogelijkheid is, hoe klein ook, om een doemscenario te vermijden, moeten we die aangrijpen’, stelt Claire (26). ‘Als alles om ons heen van plastic zal zijn, als alle dieren verdwenen zijn en de temperatuur ’s zomers 50 graden Celsius bedraagt, wil ik weten dat ik tot het uiterste ben gegaan om dat te voorkomen.’

‘Momenteel is mijn ecologisch engagement mijn hele leven’, bekent Lea (24).

‘Het huidige traject is volledig uitgestippeld en leidt recht naar een leed en vernietiging zoals we nog nooit meegemaakt hebben. Maar in de loop van de geschiedenis zijn er wel vaker radicale veranderingen en onverwachte overwinningen geweest. Ik ben geen voorstander van de richting die wij nu inslaan, daarom wil ik mijn steentje bijdragen om dit te veranderen, zegt Cleo (22) stellig. ‘Het kan nog alle kanten uitgaan.’

De toekomst kan niet voorspeld worden, maar wel voorbereid. En als de jeugd strijdt om de klimaatverandering tegen te houden door anders te gaan leven, kan iedere daad bijdragen tot een nieuw maatschappelijk model dat veerkrachtiger en solidair is.

Met ‘vreugde, leven, pit’, zoals Margot (29) het uitdrukt. ‘Ik voel dat al deze vragen, deze angst en deze oplossingen mij vooruit helpen. Ze doen me leven!’

Want wat deze jongeren zo graag willen beschermen, is heel simpel: het leven.

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Imagine Demain le monde in de editie van november/december 2018. Vertaling: Ingrid Redig.