Laptops willen en kunnen langer mee

Als producenten én consumenten meer gaan nadenken over de duurzaamheid van laptops, kan de gemiddelde levensduur van het toestel verdubbelen.

© Louis Lammertyn

In België kopen we jaarlijks meer dan 1 miljoen laptops, en die gaan gemiddeld slechts 4,5 jaar mee. De productie van een laptop heeft een CO2-impact die tot wel 10 keer groter is dan die van een smartphone. Maar met een goed uitgekiend hergebruik kan zo’n toestel vaak 10 jaar lang mee. Valt de laptop niet te herstellen, dan kan een nieuwe robot van de KU Leuven de laptop uit elkaar halen en de kleinste onderdelen recycleren.

De cijfers zijn indrukwekkend, maar weinig bekend. De CO2-impact van een laptop is tot wel tien keer groter dan die van een smartphone, en er gaan ook ongeveer tien keer zoveel kostbare materialen in. Van een laptop die 2 kilogram weegt, wordt vandaag in het beste geval 39% of nog geen 800 gram aan metalen en plastic gerecycleerd:

Grafiek: MO*/Roularta

Bij de hele levenscyclus van een laptop komt ook CO2 vrij, en 70% van die uitstoot gebeurt tijdens de productie. In de productie van één laptop gaat tussen de 400 en 600 kg CO2-equivalent. En toch produceren we laptops vandaag telkens opnieuw met alleen maar splinternieuwe onderdelen.

Grafiek: MO*/Roularta

De vraag naar laptops steeg in 2020 met één derde, onder andere omdat bedrijven thuiswerken mogelijk willen maken. De verkoop explodeerde wereldwijd, waardoor grote laptoptekorten ontstonden. 60% van alle laptops wordt gemaakt door HP, Lenovo en Dell. Merken zoals Apple, Acer en Microsoft hebben slechts een klein marktaandeel. Vóór de coronacrisis leek de markt verzadigd en daalde de verkoop wereldwijd.

Het lijkt er wel op dat de technologische vooruitgang van laptops een plafond bereikt heeft. Intel heeft moeite om de volgende stap van verkleining en versnelling in de chips te bereiken, en zo goed als geen enkele consument heeft die efficiëntiestap echt nodig voor zijn huidige gebruik.

Intussen moeten marketing en een constante lancering van nieuwe consumentenmodellen hun werk doen om ons te overtuigen dat we een nieuw toestel nodig hebben. Al kennen de bedrijfsmodellen deze marketinggrillen minder.

12 % van de gebruikers gooit zijn laptop na minder dan 2 jaar al weg. Omdat hij defect is, of omdat het toestel niet meer voldoet aan de verwachtingen.

In een ideale wereld kunnen we toch zoveel laptops produceren en recycleren als nodig, wanneer alle materialen gerecycleerd worden en de economie dus ‘circulair’ is? Zo eenvoudig is het niet. Zelfs al recupereren we alle materialen, dan nog blijft de productie van een nieuwe laptop zeer vervuilend.

Greenpeace onderzocht bij verschillende merken drie belangrijke criteria voor een duurzame laptop: het energieverbruik, of er gerecycleerde grondstoffen gebruikt werden, en of er in de laptop en tijdens de productie schadelijke chemicaliën gebruikt worden. Volgens de milieuorganisatie scoren Apple, Dell en HP het best qua duurzaamheid. Maar alle merken hebben nog een lange weg te gaan, zo blijkt.

Hij moet langer mee

Ik spreek met Ward, een collega-journalist, over zijn laptop. In 2019 kocht hij een toestel van 700 euro van het merk Asus. Het blijkt tot zijn verbazing ook een touchscreen te hebben. Na minder dan een jaar opent hij op een ochtend zijn laptop en blijkt een van de scharnieren geblokkeerd te zijn, waardoor het scherm breekt. Het verdict: de schade valt niet onder de garantie, en het kost meer dan 300 euro om het toestel te laten herstellen.

Uit een studie van het Duitse Öko-Institut in 2020 blijkt dat 12% van de laptops na minder dan twee jaar al weggegooid werd. ‘46% van alle ondervraagden verving zijn laptop omdat die defect was, 30% omdat het toestel niet meer voldeed aan hun verwachtingen’, legt Siddharth Prakash van het Öko-Institut uit.

‘Herstelbaarheid en de mogelijkheid om de laptop te kunnen opwaarderen, upgradability in het jargon, zijn dus twee belangrijke punten om op te focussen. Als we dat onder controle krijgen, moet een laptop in theorie tien jaar of langer kunnen meegaan.’

We gooien jaarlijks naar schatting meer dan 1 miljoen laptops weg in België, want herstel is vaak duur. De ecologische impact is enorm.

Daarnaast houdt 41% van de gebruikers in het Duitse onderzoek zijn oude laptop gewoon thuis bij, waardoor het toestel niet hergebruikt of gerecycleerd wordt. Er is nochtans geen toestel zo geschikt voor hergebruik al een laptop: leegmaken, herinstalleren en verder gaan.

“Refurbishen”

Oudere laptops inzetten voor minder veeleisend gebruik is alvast een duurzamere maatregel dan bijvoorbeeld nieuwe schoollaptops aan studenten blijven aanprijzen.

Digital For Youth zorgde er zo het voorbije jaar voor dat bedrijven meer dan 15.000 afgedankte laptops schonken aan schoolgaande kinderen en jongeren. Dat gaf hen een betere toegang tot onderwijs tijdens de coronacrisis. Het Mechelse bedrijf CTG Circular wiste de laptops volledig en maakte ze klaar voor een nieuw leven. Refurbishen, heet zo’n digitale opknapbeurt.

‘Bij smartphones zijn de toestellen voor bedrijven en die voor consumenten exact dezelfde, maar bij laptops is er een wereld van verschil’, zegt Alain Braeckmans van CTG Circular. ‘De bedrijfstoestellen zijn vaak wat duurder, maar steviger en dus beter geschikt voor hergebruik. Als de markt voor hergebruik van laptops verder groeit, kunnen bedrijven dus heel wat nieuwe banen creëren in België. Tegelijk kunnen consumenten geld besparen en bouwt de overheid mee een lokale ecologische economie uit.

Werknemers van het Mechelse CTG Circular maken laptops klaar voor een tweede leven. ‘Als de markt voor hergebruik verder groeit, kunnen bedrijven heel wat nieuwe banen creëren in België.’

© Louis Lammertyn

Maar bedrijfslaptops refurbishen gebeurt niet alleen lokaal. Er ontstonden de voorbije jaren ook grote internationale handelsstromen naar Azië. Daar maken arbeiders aan lage lonen grote loten van duizenden laptops klaar voor een tweede leven. Toch kiezen Belgische bedrijven vaak voor een lokale partner voor digitale opknapbeurten, omwille van de vertrouwelijke gegevens die hun toestellen kunnen bevatten. Dicht bij huis zijn ze zekerder dat het toestel volledig gewist wordt en dat er geen data gelekt worden.

Ook voor consumentenlaptops begint hergebruik op te komen. Al was er in 2020 nog een rechtszaak waarbij Apple gedaan kreeg dat werkende toestellen niet opnieuw op de markt gebracht mogen worden. Maar in de Verenigde Staten laat Apple nu toch toe dat officiële refurbishers hernieuwde MacBook Pro’s verkopen. In België lijkt het getolereerd te worden: er zijn meerdere refurbishers in ons land die MacBooks verkopen.

Goedkoop herstel

Voor Ward werd het een moeilijke keuze, met een herstelkost van meer dan 300 euro voor een nieuw aanraakscherm. Een goedkoper, normaal scherm installeren, in plaats van een aanraakscherm, bleek technisch niet mogelijk. Toch koos Ward voor herstel.

Toen zes maanden later het scherm opnieuw stuk ging, door hetzelfde defect, scheelde het maar een haar of hij had een andere laptop gekocht, refurbished dit keer. Maar de reparateur nam deze tweede herstelling voor zijn rekening. Toch koste de laptop in twee jaar tijd intussen al 1000 euro in plaats van de aankoopkost van 700 euro.

En zo gaat het vaak met goedkopere modellen: je betaalt minder voor de aanschaf, maar al vlug spendeer je meer dan wanneer je een duurdere laptop koopt. Het is al lang duidelijk welke onderdelen het vaakst stuk gaan: de batterij, de harde schijf en het scherm. Wat als die makkelijk en goedkoop vervangen zouden kunnen worden?

Als toestellen in de eerste plaats ontworpen worden om minder vaak stuk te gaan, is reparatie ook minder vaak nodig.

Vroeger had je vaak nog een tweede batterij, die je zelf kon meenemen en inpluggen. Maar de consument wil een telkens lichtere en dunnere laptop, met een batterij die zo lang mogelijk meegaat. Daardoor is een laptop vaak voor de helft gevuld met alleen al batterij. Meer en meer onderdelen worden dicht op elkaar gemonteerd en samengelijmd, waardoor het vervangen van bijvoorbeeld een batterij er niet eenvoudiger op wordt.

De evolutie gaat niet in de richting van herstelbaarheid: waar vroeger de processor (CPU) en werkgeheugen (RAM) nog afzonderlijk te vervangen waren, soldeert Apple nu alles op één grote chip. Dat bemoeilijkt zowel herstellen als upgraden.

De kost van herstel is afhankelijk van de wisselstukken, maar ook grotendeels van de tijd die nodig is voor de reparatie. Hoe beter het toestel ontworpen is voor herstel, hoe sneller en goedkoper dit ook bij ons kan gebeuren. De massaproductie van nieuwe laptops in lageloonlanden zal relatief goedkoop blijven, in vergelijking met manueel herstel in landen als België. Toch bleek uit de Duitse studie van het Öko-Institut dat 30% van de gebruikers zijn huidige toestel al laat repareren.

Al is blindstaren op herstelbaarheid ook geen duurzame oplossing. Als toestellen in de eerste plaats ontworpen worden om minder vaak stuk te gaan, is reparatie ook minder vaak nodig.

Betere recyclage

Onderdelen van afgedankte laptops worden vandaag zo goed als niet hergebruikt om andere toestellen mee te herstellen. ‘Het meeste plastic van onze laptops belandt nog vaak gewoon in de verbrandingsoven, omdat er heel wat specifieke plastics gebruikt worden die moeilijk uit te sorteren zijn’, zegt professor Jef Peeters (foto hieronder).

Een nieuwe robot van de KU Leuven kan detecteren welk model laptop er over de transportband rolt en kan hem ook demonteren.

‘In het ergste geval worden kapotte laptops zelfs geëxporteerd en in Azië of Afrika met de hand gerecycleerd. Daarbij worden nog minder materialen gerecupereerd dan bij ons. En dit gebeurt veelal in ongezonde werkomstandigheden.’ De onderdelen van printplaten worden er buiten Europa soms nog afgehaald boven een open vuur.

Jef Peeters heeft intussen tientallen jaren aan kennis over de recyclage van elektronica én ervaring met demontage door robots. Dat laatste zal nu voor het eerst op de recyclage van laptops toegepast worden. Jaarlijks zouden robots op die manier aan een hallucinante snelheid honderdduizenden laptops uit elkaar kunnen halen.

Al is er vóór demontage nog een tweede leven mogelijk voor veel ongebruikte toestellen in de vorm van hergebruik, benadrukt Peeters. Pas als de laptop echt niet meer te herstellen is of niet hergebruikt kan worden, kan die ontmanteld worden voor recyclage. En dat is zeer binnenkort mogelijk met een staaltje Belgische spitstechnologie, ontwikkeld in samenwerking met KU Leuven. Het gaat om een robot die bekijkt welk model laptop er over de transportband komt en die de laptop demonteert. Hij kan de verschillende onderdelen er zorgvuldig uithalen voor recyclage.

![© Louis Lammertyn](//images.mo.be/sites/default/files/styles/3_2_standard_photo_format/public/field/image/67294_137361_VXmV5q.jpg?itok=ZHNID1EO " Professor Jef Peeters (rechts) en de "demanufacturing robot" van de KU Leuven, die zelfstandig verschillende types laptops kan demonteren.")

Professor Jef Peeters (rechts) en de “demanufacturing robot” van de KU Leuven, die zelfstandig verschillende types laptops kan demonteren.

© Louis Lammertyn

Op termijn is het niet enkel de bedoeling dat zo’n robot onze laptops demonteert, maar ook dat hij helpt om op een kostenefficiënte manier wisselstukken bij te houden.

Deze omgekeerde manier van produceren of demanufacturing zorgt in de eerste plaats voor een betere recyclage. Maar het zou in de toekomst ook het herstel of de productie van nieuwe laptops duurzamer kunnen maken. Het maakt bedrijven en producerende landen minder afhankelijk van nieuwe grondstoffen.

Rol van de overheid

Consumenten kunnen het een en ander in beweging zetten, maar de overheid kan nog een pak meer doen. We vroegen het kabinet van Zakia Khattabi (Ecolo), minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal, wat de beleidsplannen zijn.

Infografiek: MO*

In een schriftelijke reactie laten ze weten dat er gewerkt wordt aan een Federaal Actieplan Circulaire Economie, en dat dat ook betrekking heeft op laptops. Zo zou bijvoorbeeld een reparatie-index kunnen worden ingevoerd, geïnspireerd op het Franse systeem. Bij onze zuiderburen kunnen consumenten die index raadplegen om makkelijker producten en merken te vergelijken. De producenten geven erin aan hoe eenvoudig het is om specifieke onderdelen of defecten te herstellen. Zo krijgt elk product een score op tien.

De overheid moet daarnaast ook de wettelijke garantie van elektronische toestellen afstemmen op de verwachte levensduur, zegt Siddharth Prakash van het Öko-Institut. De wettelijke garantie op een laptop zou eerder vijf jaar moeten zijn, stelt hij.

Op dit moment krijg je als consument zogenaamd twee jaar garantie wanneer je een laptop koopt. Maar alleen in de eerste zes maanden moet de producent, bijvoorbeeld Lenovo, Apple of HP, bewijzen dat de schade niet zijn schuld is. Na die zes maanden is het aan jou als consument om aan te tonen dat je de schade niet zelf hebt veroorzaakt. Dat blijkt in de praktijk zo goed als onmogelijk.

Het kabinet van Khattabi laat weten dat het vooral kijkt naar ‘circulariteit in de ontwerpfase van elektronica’, in het kader van de Europese Ecodesign-richtlijn. ‘Aangezien 80% van de milieu-impact van een product wordt bepaald in de ontwerpfase, moeten we hier op inzetten. Met de EU Ecodesign-richtlijn worden productspecifieke standaarden opgesteld die hier op inspelen.’

Gebruiksfases

Qua hergebruik kan de overheid ook zelf het goede voorbeeld stellen. Ze zou al haar laptops, of een minimum aandeel daarvan, door drie gebruiksfases kunnen laten gaan: de eerste 3 jaar voor het meest veeleisende en beveiligde gebruik, daarna 3 jaar voor normaal kantoorgebruik en dan nog eens 3 jaar in ons onderwijs.

Tussen elke fase kan een professionele partij de duizenden laptops opnieuw optimaliseren en een onderhoud uitvoeren, zodat de toestellen effectief 9 jaar meegaan. Dat kan meteen ook banen in België creëren.

Zo’n gecombineerde aanpak kan producenten en verkopers van laptops zo sturen dat die meer duurzame laptops gaan maken en verkopen.

Als ook consumenten meer gaan nadenken over hun aankoop en duurzaam gebruik van hun laptop, kan de gemiddelde levensduur van het toestel verdubbelen. Het zou alle Europeanen samen elk jaar 8 miljard euro helpen uitsparen. En het zou de CO2-uitstoot met 6 miljoen ton naar beneden halen. Wat hetzelfde effect zou hebben als 3 miljoen wagens – de helft van ons Belgische wagenpark – van de baan halen.

Hoe laat je je laptop langer meegaan?

Koop je een splinternieuwe laptop kopen of een “refurbished” exemplaar? Of kunnen de onderdelen uit je laptop nog gerecycleerd worden?

© Louis Lammertyn

Is je laptop stuk?

• Stimuleer hergebruik en laat je toestel herstellen.

• Is je huidige toestel te traag? Probeer: leegmaken, herinstalleren en verdergaan. Om er opnieuw een snelwerkende basislop van te maken, kan je een ander besturingssysteem installeren: Ubuntu, bijvoorbeeld, of Linux Mint, of Chrome OS (ontwikkeld door Google).

Heb je een nieuwe laptop nodig?

• Moet het echt een splinternieuw exemplaar zijn? Kan je vorige laptop misschien nog hersteld worden? Of kan een refurbished laptop eventueel aan je noden voldoen?

• Bij aankoop kan je letten op de herstelscore en op hoe stevig het toestel aanvoelt. Businesslaptops zijn vaak een stuk steviger dan consumentenmodellen en soms krijgen ze gratis een langere garantie mee. Dat kan er op wijzen dat die laptop iets degelijker gebouwd is, langer zal meegaan en ook makkelijker te herstellen is.

• Stel je bij een nieuwe laptop ook de vraag: welke specificaties heb je écht nodig, en welke bemoeilijken eventueel een reparatie?

• Stel je de vraag waarvoor je je laptop gaat gebruiken. Om op internet te surfen en muziek te luisteren heb je niet de nieuwste MacBook Pro nodig, maar kan een degelijke laptop van zes jaar oud voldoende zijn.

• Denk in ‘gebruiksfases’: een bedrijfslaptop kan drie jaar dienst doen voor het werk, daarna dienen als thuislaptop en nadien voor het schoolwerk van de kinderen. Belangrijk is daarbij wel dat de behuizing lang mooi blijft, want weinigen willen rondlopen met een toestel dat er versleten uitziet. Een toestel met aluminium behuizing, zoals een MacBook Pro van tien jaar oud, ziet er vandaag vaak nog goed uit, zeker als er een beschermhoes rond zat.

Werkt je laptop nog, maar heeft hij binnen je gezin geen toekomst meer?

In dat geval kan je hem binnenbrengen bij de Kringloopwinkel of een ander inzamelpunt.

Dit artikel is deel van een serie die tot stand kwam met steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.

Deze analyse werd geschreven voor het zomernummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.