‘Latijns-Amerika is voorbeeld in opvang van Venezolaanse vluchtelingen’

Een opvanginiatiatief in Brazilië voor Venezolaanse migranten.

Kalu Institute (CC BY-NC-ND 2.0)

In 6 jaar tijd ontvluchtten meer dan 5 miljoen Venezolanen hun land. Het merendeel daarvan wordt opgevangen door andere landen in de regio. Deskundigen roemen de manier waarop deze landen met de Venezolaanse migranten omspringt. Want ondanks interne spanningen en vreemdelingenhaat, wordt effectief getracht om hen op te vangen en te integreren in de samenleving. ‘Iets waaruit de rest van de wereld kan leren.’

‘Deze regio is een levend experiment, waar de inspanningen voor absorptie en integratie lijken te werken’, zegt Eduardo Stein. ‘De nieuwkomers, die vaak als een last worden gezien, groeien uit tot bijdragers voor de gemeenschappen en landen die hen opvangen.’

Stein is hoofd van het grootste hulpprogramma voor ontheemde Venezolanen: het Regionale Coördinatieplatform voor Venezolaanse vluchtelingen en migranten (R4V). Het werd opgericht door de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties (UNHCR) en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), in samenwerking met 159 andere uiteenlopende partijen die in de regio actief zijn.

‘Dit is de grootste migratiecrisis in de geschiedenis van Latijns-Amerika.’

Volgens cijfers van UNHCR en IOM verlieten nu al 5.650.000 mensen Venezuela, als migranten, ontheemden of vluchtelingen. De meeste Venezolanen trokken naar buurlanden. ‘Dit is de grootste migratiecrisis in de geschiedenis van Latijns-Amerika’, zegt Stein aan de telefoon vanuit Guatemala-Stad.

1,8 miljoen Venezolanen in Colombia

Colombia, het buurland met de meest intensieve historische relatie, ontvangt dagelijkse honderden tot zelfs duizenden Venezolanen. Er zijn nu bijna 1,8 miljoen Venezolanen in het land. Het land onderscheidt zich ook door Venezolanen een tijdelijk beschermde status te geven. Daardoor krijgen ze papieren, kunnen ze werken en hebben toegang tot de nodige diensten en andere rechten.

De Colombiaanse organisatie Fundación Renacer is een stichting die duizenden kinderen en jongeren helpt die commerciële seksuele uitbuiting en andere vormen van seksueel en gendergerelateerd geweld overleefden. De organisatie vormt een voorbeeld voor de manier waarop ontheemden worden geholpen en verwelkomd.

De stichting redt meisjes en vrouwen uit bordelen of bars waar ze worden gedwongen tot seksuele of arbeidsuitbuiting, vaak door netwerken van mensenhandelaars die zich richten op de meest kwetsbare migranten.

‘In de 20ste eeuw verwelkomde Venezuela de door geweld en crisis ontheemde Colombianen.’

‘In de Colombiaanse samenleving was een proces van begrip zichtbaar. De situatie was tientallen jaren omgekeerd. In de 20ste eeuw verwelkomde Venezuela de door geweld en crisis ontheemde Colombianen’, vertelt Camilo González, voorzitter van het Colombiaanse Instituut voor Ontwikkelings- en Vredesstudies.

Goedkope arbeidskrachten

De grote migratiegolf vanuit Venezuela begon in 2014-2015, vertelt González. ‘Veel Venezolanen werden door bedrijven aangenomen als goedkope arbeidskrachten, bijvoorbeeld als koffieplukkers. Maar die situatie verbeterde, ondanks de pandemie.’

Stein geeft het voorbeeld van Colombiaanse bloemenexporteurs. Ze namen veel Venezolaanse vrouwen in dienst om verpakkingen van bloemen te snijden, een taak waarvoor weinig opleiding nodig is.

De Colombiaanse politie draagt een Venezolaanse vrouw de rivier Táchira over in 2015.

National Police of Colombia (CC BY-SA 2.0)

In eerste instantie, zegt Stein, waren ontvangende landen blij met de komst van hoogopgeleide Venezolanen, professionals. ‘Denk aan de duizenden Venezolaanse ingenieurs die naar Argentinië trokken en binnen enkele weken werden geïntegreerd in de arbeidsmarkt’, vertelt hij.

Maar, vervolgt hij, ‘de volgende groep Venezolanen die hun land verlieten, bestond niet uit hoogopgeleide professionals. Het profiel veranderde naar laagopgeleide mensen met onvervulde basisbehoeften. Toch bleven de grenzen open en konden ook zij rekenen op een genereuze behandeling.’

Stein geeft ook aan dat het niet wegneemt dat ‘de komst van deze migranten zonder papieren soms ook gepaard gaat met gewelddadigheden die interne spanningen veroorzaakten’.

Iván Briscoe, regionaal hoofd van het in Brussel gevestigde conflictonderzoeksbureau International Crisis Group, zegt het indrukwekkend te vinden hoe Colombia bijna 2 miljoen Venezolanen ontving. ‘In een land met 50 miljoen inwoners, van wie 40 procent in armoede leeft.’

Toegenomen spanningen

Maar Colombia wordt nog steeds geplaagd door sociale problemen. Sinds april woeden straatprotesten.

‘Daarom garandeert de tijdelijke beschermingsstatus, een genereuze maatregel van de regering Duque, niet dat Venezolaanse migranten toegang hebben tot de sociale diensten die ze nodig hebben’, zegt Briscoe. Het grote aantal Venezolanen betekent ‘een extra kostenpost van 100 miljoen dollar per jaar voor alleen de gezondheidsdiensten’, zegt González.

Tegen die achtergrond waren er uitingen van vreemdelingenhaat. Een opvallende uitspraak van de burgemeester van Bogotá werd zo door verschillende media geïnterpreteerd. Claudia López stelde na een misdaad begaan door een Venezolaan voor om ‘ongewenste onderdanen uit het land te deporteren’.

‘Het gaat zeker niet allemaal over rozen. Denk aan de risico’s voor de kwetsbaarste migrantenmeisjes en -vrouwen.’

Ook in Ecuador en Panama ontstonden demonstraties tegen de toestroom van Venezolanen, net als in Peru. Het beleid van de pas verkozen president Pedro Castillo tegenover één miljoen Venezolaanse immigranten is vooralsnog onduidelijk. Vanuit Chili en Trinidad en Tobago werden Venezolanen uitgezet, en aankomst op de naburige Nederlandse Antillen wordt steeds moeilijker gemaakt.

‘Het gaat zeker niet allemaal over rozen’, erkent Stein. ‘Complexe problemen spelen mee. Denk aan de risico’s waarmee de kwetsbaarste migrantenmeisjes en -vrouwen worden geconfronteerd. En de uitingen van vreemdelingenhaat en het gevaar van mensenhandel.’

Toch stelt het hoofd van R4V dat er sprake is van een nieuwe fase. ‘Die gaat voorbij aan onmiddellijke hulp die wordt geboden aan wie net toekomt. Het gaat om integratie in werk en school binnen de gemeenschappen’.

‘In de hele regio is opgemerkt dat immigranten aantrekkelijk zijn voor investeringen en kansen creëren voor werk en productie voor de gastgemeenschappen zelf.’

Operatie Welkom

Een ander voorbeeld is Brazilië met zijn Operação Acolhida (Operatie Welkom). Het omvat onder meer een programma om Venezolanen die via de noordelijke grens binnenkomen en zich in de staat Amazonas vestigen, verder over het land te verspreiden.

Meer dan 260.000 Venezolanen kwamen in Brazilië aan, onder wie zo’n 5000 inheemse Warao’s uit de Orinoco-delta, en een vergelijkbaar aantal inheemse Pemon. Zo’n 50.000 werden door de Braziliaanse regering als vluchteling erkend.

Brazilië heeft de 7de grootste Venezolaanse gemeenschap, na Colombia, Peru, de Verenigde Staten, Chili, Ecuador en Spanje. Daarna volgen Argentinië, Panama, de Dominicaanse Republiek en Mexico.

In de hele regio schieten organisaties als paddenstoelen uit de grond, niet alleen om hulp te bieden, maar ook om de integratie van Venezolanen actief te stimuleren. Dat gebeurt in sommige gevallen onder leiding van Venezolanen zelf, zoals bij de stichting Fundacolven in Bogotá.

‘We zijn op twee fronten actief: we motiveren bedrijven om werknemers aan te nemen die als immigranten bereid zijn een extra stap te zetten’, vertelt de Venezolaan Mario Camejo, een van de directeuren van Fundacolven. ‘Daarnaast helpen we de immigranten hun vaardigheden op te poetsen, zodat ze met succes naar een stabiele baan kunnen zoeken, als ze inderdaad niet meer van plan zijn terug te keren.’

Voorbeeld voor andere landen

Volgens een volkstelling 10 jaar geleden was er nu een verwachte bevolking van 32,9 miljoen Venezolanen in het land. Maar vandaag zijn dat er ongeveer 28 miljoen.

‘De rest van de wereld kan veel leren van de inclusie en integratie van vluchtelingen in Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied.’

Zo ziet Stein de crisis verder evolueren zolang een interne oplossing uitblijft. Op basis van enquêtes weet hij dat de meerderheid van de gemigreerde Venezolanen niet geïnteresseerd is om op korte termijn terug te keren.

Volgens Filippo Grandi, de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR), profiteren ze van de voorbeeldfunctie van landen in de regio. ‘De rest van de wereld kan veel leren van de inclusie en integratie van vluchtelingen in Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied.’