Rechts houdt niet van holebi's, maar gebruikt hen wel

If you can’t be with the one you love, love the one you’re with. Het is een van die heerlijke oneliners die de vrije geest van de late jaren zestig mooi verwoordt. Al zou je hem ook heel goed kunnen gebruiken om mensen aan te sporen de realiteit van een gearrangeerd huwelijk of een verstandshuwelijk te aanvaarden en er het beste van te maken. Maar zo bedoelde Stephen Stills, van het onovertrefbare Amerikaanse kwartet Crosby, Still, Nash & Young, dat zeker niet, zoals blijkt uit de rest van het oppervlakkige en vrolijke popnummer.

Politici of opiniemakers die nog eens verwijzen naar de jaren van flower power en vrije liefde, spoelen daarna meestal de mond met bleekwater

De jaren zestig, en dan vooral het magische jaar 1968, hebben eigenlijk een slechte naam in de 21ste eeuw. Politici of opiniemakers die nog eens verwijzen naar de jaren van flower power, massaal verzet tegen de imperialistische oorlog in Vietnam, experimenten met geestverruimende middelen en vrije liefde, spoelen daarna meestal de mond met bleekwater.

Dat oorlogsverzet bleek later nogal elitair en weinig bezorgd om al die zwarte jongens die geen andere keuze hadden dan zich in de Indochinese rijstvelden te laten sturen. Experimenten worden altijd betaald door de meest kwetsbaren, ook als ze met wederzijdse toestemming aangegaan worden, en de nieuwe feministische golf uit die periode wordt vandaag gereduceerd tot een zaak van tuinbroeken, okselhaar en mannenhaat.

Met andere woorden: volgens de geldende lezing van de recente geschiedenis kwam in de jaren zestig niet de verbeelding, maar de lelijkheid of het gebrek aan beschaving aan de macht.

Flower power, massaal verzet tegen de imperialistische oorlog in Vietnam, experimenten met geestverruimende middelen en vrije liefde hebben een slechte naam vandaag

CC Nastya Marinkovich (CC BY-NC 2.0)

Van seksuele revolutie tot seksuele burgeroorlog

En toch staan zelfs de meest conservatieve politici vandaag mee op de barricaden om de essentiële idealen van de seksuele revolutie te verdedigen en in wetten vast te leggen –minus de vrije liefde, uiteraard. De voorbeelden zijn legio: de gelijkheid van man en vrouw, en dus ook het recht van vrouwen op eigen, individuele keuzes en ambities; de gelijkheid van traditionele huwelijken en een steeds breder gamma alternatieve relatievormen; de gelijkheid tussen hetero’s en holebi’s; de aanvaarding van het naakte of nauwelijks bedekte menselijke lichaam in de openbare ruimte, met name in reclame, in de kunsten, in de media…

Zelfs de meest conservatieve politici staan vandaag mee op de barricaden om de essentiële idealen van de seksuele revolutie te verdedigen en in wetten vast te leggen

Het hoort allemaal tot wat de voorbije jaren steevast omschreven wordt als “onze waarden en normen”. Als je al die conservatieve opiniemakers en politici met de teletijdmachine terug zou flitsen naar 1968, dan zouden de bloemenjongens en –meisjes in San Francisco of op Jazz Bilzen hun oren niet geloven.

Het is alsof je twee heren in maatpak, bekend om hun publieke pleidooien voor een terugkeer van conservatieve waarden, ziet staan op het podium van Woodstock, naast Jimi Hendrickx en Janis Joplin. Ze wensen het massaal opgekomen publiek geluk met het tegendraadse gebruik van de pas verworven rechten op vrijheid van levensstijl.

Tussen haakjes: toen de boer die de legendarische three days of peace & music op zijn weiden toeliet een dergelijke tussenkomst deed, ook al was hij het niet eens met de manier waarop die kids op zijn boerderij omsprongen met drugs, vrije liefde en verzet tegen de oorlog, bekocht hij dat met een economische en maatschappelijke boycot in zijn thuisstadje. Toen de conservatieve waarden en normen nog springlevend waren en nog niet moesten terugkeren, was het duidelijk waar die echt voor stonden. Maar dat dus even terzijde.

De reden dat het hele politieke spectrum in West-Europa vandaag de wezenlijke keuzes van de libertaire revolutie eind jaren zestig omarmd heeft, is op de eerste plaats –en misschien wel helemaal- te verklaren door de komst van een “vijand” die belangrijker en bedreigender is dan de morele aftakeling die zogezegd samenhing met zelfstandige vrouwen of autonome keuzes over vruchtbaarheid en seksualiteit. Die vijand is De Islam. Het besef bij rechts of conservatief Europa dat die vijand het opschorten van de kruistocht voor fatsoen, gezin en natie vereist, is zeer recent.

De reden dat het hele politieke spectrum in West-Europa de libertaire revolutie omarmd heeft, is te verklaren door de komst van een “vijand”

Nog maar een decennium geleden profileerde bijvoorbeeld het Vlaams Blok zich nog als de betrouwbare verdediger van de traditionele gezinswaarden –en die opstelling resoneerde bij het publiek. Want uit een grootschalige bevraging van de kiezers bleek toen dat het aantal mensen dat bij verkiezingen voor de partij koos uit ethisch conservatieve overwegingen even groot was als het aantal kiezers dat vooral aangesproken werd door het anti-vreemdelingenstandpunt van de partij.

Het VB was op dat moment met andere woorden de politieke partij die het verzet tegen 1968 organiseerde en volhield, op een moment dat de centrumpartijen allemaal al overstag gegaan waren en op de grafieken van de politicologen en sociologen allang in het veld “ethisch progressief” waren ingeschaald.

Ook Bart De Wever doet in persoonlijke naam nog wel eens een poging om de Vlaamse Dalrymple te zijn, en als hij geen partijleider was, zou dat hem wellicht goed lukken. Maar ook hij kiest eieren voor zijn geld, en kiezers voor zijn persoonlijke principes.

De plaats van het langharig, werkschuw tuig dat de beschaving aftakelde – en dus te vuur en te zwaard bestreden moest worden – werd na 11 september 2001 immers plots ingenomen door de militante en gewapende aanhangers van een extremistische, gepolitiseerde islam. En omdat die omschrijving te lang is en te intellectueel klinkt, werd dat ingekort tot de moslim.

De plaats van het langharig, werkschuw tuig dat de beschaving aftakelde, werd na 11 september 2001 plots ingenomen door de militante en gewapende aanhangers van een extremistische, gepolitiseerde islam.

In alle krantenkaternen, boeken, praatprogramma’s en debatavonden die plaatsvonden in de context van de aanslagen en de War on Terror die daarop volgde, stond namelijk één vraag centraal: Why Do They Hate Us? En het antwoord op die extreem gepolitiseerde vraag was verrassend genoeg: “zij” haten onze vrijheid, onze gelijkheid tussen mannen en vrouwen, onze ethische progressiviteit (en onze shopping malls, natuurlijk, omdat de rekken er gevuld zijn met honderd soorten ontbijtgranen).

Eenmaal die stelling gepopulariseerd was tot een comfortabele hymne die “ons” verenigde tot de vooruitgeschoven post van de menselijke beschaving, die onder vuur lag omwille van ons humanistische gelijk, was er in het politieke spectrum in West-Europa geen ruimte meer voor conservatieve ethische waarden. Want als er iets is dat de generaals van een Mondiale Oorlog willen vermijden, dan toch zeker dat de eigen troepen op de vijand gaan lijken.

En dus zingen rechtse en linkse, groene en geelzwarte, christelijke en liberale partijen hand in hand: ‘Love the one you’re with!’

Op minder dan vijftig jaar werd, wat begon als revolutionaire contestatie van religieus onderbouwde of gewoon kleinburgerlijk opgelegde moraal, verheven tot de nieuwe nationale norm die gebruikt wordt om schapen van bokken te scheiden. In het decennium voor de seksuele revolutie waren bikini’s nog verboden op de Franse stranden aan de Atlantische kust, vandaag zijn ze de norm en het scheelt niet veel of ze worden verplicht –in elk geval worden zwempakken die het lichaam minder ontbloten en die gedragen worden om religieuze redenen nu verboden aan Franse stranden. Tempus fugit.

De conservatieve meerderheid

De komst van de moslim als de radicaal en vijandig andere, is een politieke constructie. Maar dat betekent niet dat er geen grond van waarheid of ervaring zit achter de stelling dat veel islamitische gelovigen huiverig staan tegenover de seksuele en ethische omwenteling die het Westen de voorbije decennia doormaakte. Alleen blijkt die waarheid te ingewikkeld en daardoor niet bruikbaar genoeg.

Grote groepen mensen, inclusief in het Westen, voelen zich ongemakkelijk in een samenleving die op korte tijd de seksuele revolutie als ethische norm hanteert en oplegt

Er zijn effectief grote groepen mensen op de wereld, inclusief de westerse wereld, die zich ongemakkelijk voelen in een samenleving die op korte tijd, en voor een goed deel uit economische of electorale overwegingen, de seksuele revolutie als ethische norm hanteert en oplegt. Dat zijn allesbehalve alleen moslims, dat blijkt al uit de vaak christelijk geïnspireerde anti-homo wetten in Afrikaanse landen en uit de puriteinse partijlijn van de Chinese Communistische Partij, uit de uitspraak van het Opperste Gerechtshof in India in 2013 dat ‘homoseksualiteit tegennatuurlijk is, en wij niets kunnen steunen dat tegen de natuur ingaat’en uit het enorme taboe op seksualiteit dat onder ultraorthodoxe joden gehandhaafd wordt, uit de overtuiging van de Poolse sterke man en overtuigd katholiek Kaczinsky dat ‘homoseksualiteit naar het einde van de westerse beschaving leidt’.

CC Beverly Yuen Thompson (CC BY-NC 2.0)

Homoseksualiteit is niet de enige steen des aanstoots. Bloot zorgt voor minstens evenveel morele irritatie bij wat wellicht omschreven kan worden als de “conservatieve meerderheid”, zeker op mondiale schaal. Wie opgegroeid is na 1980 in een geseculariseerd gezin in België, ziet het wellicht niet eens meer: het (meestal vrouwelijke) bloot in films, advertenties en cultuurbrochures. Naakt, in zijn gecommercialiseerde vorm, is zo alomtegenwoordig, dat het niet meer opvalt en ook zijn explosieve seksuele lading verloren heeft.

Tussen haakjes: de naam bikini werd expliciet gekozen omdat de mannelijke schepper van het zwempak hoopte op een culturele en commerciële reactie die vergelijkbaar zou zijn met de schok en de kracht van de atoomproef op het Bikini-atol, enkele dagen voordat de eerste bikini in 1946 voorgesteld werd. De schok voor conservatieve mensen was dus vanaf dag één intentioneel. Intiem naakt, daar heeft ook onze “bevrijde” wereld het nog moeilijk mee en dat is dus slechts zelden in de openbare ruimte te zien. Gelukkig, zou ik zeggen.

Maar wie opgevoed wordt met de idee dat ontbloten om culturele en religieuze redenen schandelijk is, ziet elke G-string, elke Rosas-danseres, elke kanten bh natuurlijk wel. Want ze delen de openbare en politieke ruimte met degenen die de nieuwe seksuele en relationele moraal ervaren als vanzelfsprekend, onvermijdelijk of onontkoombaar.

De extreme versie van de botsing die hierdoor ontstaat –zeg maar de visie die gedrenkt is in de haatideologie en daardoor meteen de link maakt tussen het eigen morele ongemak en het gebruik van geweld tegen al wie anders is – is te vinden in het “testament” van Khalid El Bakraoui, de man die zichzelf opblies in metrostation Maalbeek en daarbij twintig doden maakte. Volgens dat, door IS gepubliceerde en wellicht ook geschreven testament, spreekt El Bakraoui onder andere zijn afkeer uit tegen de heidense westerse moraal, en stelt hij dat het Westen geen respect heeft voor vrouwen. ‘In plaats van moslimlanden binnen te vallen en vrouwen te bevrijden, zouden jullie je beter ontdoen van jullie trottoirs (verwijzing naar prostitutie, red.), van jullie pornofilms, van jullie shampooreclame en dergelijke’, citeert De Standaard.

Uit de woorden van Khalid El Bakraoui spreekt een gevoel van bezoedeling, van schuldige bezoedeling zelfs

Uit die woorden spreekt een gevoel van bezoedeling, van schuldige bezoedeling zelfs. En voor de lezers die dat woord misschien niet eens meer kennen: bezoedeling is een gevoel dat ontstaat wanneer je deel wordt van iets dat ingaat tegen een absolute en heel diep ingesleten norm. Schuldige bezoedeling ontstaat wanneer je bewust deel hebt aan die normoverschrijding en er godbetert ook nog van geniet.

Wie bezoedeld is, moet zich zuiveren. In een gewone religieuze context bestaan daar rituelen voor, in de denkwereld van de jihadi’s wordt zelfmoord die tegelijk massamoord is, een manier om radicaal en finaal gezuiverd te worden van de smet die zondig genot op de ziel gegooid heeft. Dat toont meteen hoe fundamenteel verschillend geloof en ideologie zijn, zelfs al bevinden ze zich binnen hetzelfde veld van traditie en taal.

Brokken maken, levens schenden

Het is intussen een platitude, maar omdat ze door zoveel verlichte geesten verworpen en bestreden wordt, herhaal ik ze hier toch nog eens: het geweld van de extremisten is gebaseerd op een politiek-religieuze ideologie, maar heeft niets te maken met de islam die beleden en beleefd wordt door de hele grote groep van gelovige moslims.

Dat belet niet dat die heel diverse en dagdagelijkse islam, net als zo goed als elke georganiseerde religie, overwegend een conservatieve seksuele en familiale moraal predikt. De basisregel is altijd dezelfde: seksualiteit behoort strikt binnen een door god en gemeenschap bevestigde en geregelde huwelijksgemeenschap tussen man en vrouw –of, in het geval van veel islamitische landen, vrouwen. Dat de geloofsgemeenschap, die ook een sociale gemeenschap is, die norm met sociale controle probeert af te dwingen, is eerder logisch dan bizar, maar kan uiteraard heel repressief zijn tegenover iedereen die in gedachten, oriëntatie of gedrag van die norm afwijkt.

Sociale controle kan uiteraard heel repressief zijn tegenover iedereen die in gedachten, oriëntatie of gedrag van de norm afwijkt

Ik vind persoonlijk niet dat die repressieve kant geminimaliseerd mag worden, ook al blijft het wellicht vaak beperkt tot huiselijke ruzies over alleen uitgaan, allerlei uiterlijkheden of partnerkeuze. Bovendien wordt het hele gewicht van het handhaven van conservatieve moraal op de schouders –of beter: op het hele lichaam- van de vrouwen gelegd. Ook als de mannen zich misdragen, worden de vrouwen verantwoordelijk gehouden.

Iedereen die in zich de dorpen en kostscholen van voor 1968 herinnert, heeft een idee van wat zulke bekrompenheid in de realiteit van jonge levens kan aanrichten, de anderen moeten het zich proberen verbeelden. Als een conservatieve religieuze moraal gecombineerd wordt met een cultuur van eer en schaamte, in een samenleving die daar geen wettelijke paal en perk aan stelt, kan die repressieve wijzer helemaal doorslaan tot eremoorden. In Pakistan registreert men een kleine duizend eremoorden per jaar.

Mij hoor je de nadelen van een conservatieve en streng gecontroleerde moraal dus niet minimaliseren. Het verbaast mij wel dat de andere kant van het spectrum als geheel onproblematisch voorgesteld wordt. Alsof er geen echtscheidingen zijn (24.310 in België in 2014, tegenover 39.879 huwelijken dat jaar), alsof er geen seksueel misbruik is (8 aangegeven verkrachtingen per dag in België, en dat is het laagste cijfer dat je kan vinden), alsof er geen anorexia bestaat. Alsof er geen brokken gemaakt worden door de individuen die twijfelend en al te menselijk een weg zoeken door het open gemaakte terrein van de seksuele ethiek.

Dat is geen pleidooi voor het terugdraaien van een omwenteling waaraan mijn generatie enthousiast deelgenomen heeft. Het is hoogstens een vaststelling die noopt tot iets meer culturele bescheidenheid in politieke debatten.

Maar wie opgevoed wordt met de idee dat ontbloten om culturele en religieuze redenen schandelijk is, deelt de openbare en politieke ruimte met degenen die de nieuwe seksuele en relationele moraal ervaren als vanzelfsprekend, onvermijdelijk of onontkoombaar

IsoBrown (CC BY-NC-ND 2.0)

Seks is macht

Maar het is moeilijk bescheiden te blijven, als je zo machtig bent als wij. En die “wij” is niet etnisch, religieus of nationaal. Ik ken weinig landen waar er zo fel en militant geprotesteerd wordt tegen eremoorden als Pakistan. Dat protest komt van mensen die geleerd hebben de individuele keuzes en waardigheid van mensen hoger te achten dan de collectieve norm, mensen zoals u en ik, dus. Hoger geschoold, vaak ook hogere inkomens.

De seksuele revolutie als leidend ethisch principe wordt vooral verdedigd door mensen die er de scholing en het inkomen voor hebben

Het is een gegeven dat je bijna overal ziet terugkomen: de seksuele revolutie als leidend ethisch principe wordt vooral verdedigd door mensen die er de scholing en het inkomen voor hebben. Niet dat de arme meerderheid op de wereld minder vreemdgaat of minder tolerant is in de dagelijkse omgang, ze combineren die menselijke praktijk alleen vaker met een conservatieve moraal.

De strijd om de seksuele revolutie verplicht te maken en via wetten (weloverwogen en gegrond, zoals het homohuwelijk, of populistisch, zoals het boerkiniverbod) op te leggen, is dan ook voor een goed deel een politieke machtsstrijd. Daarin is empathie zwakte, en polarisering winst. En dus vermoeien we ons niet meer met luisteren naar de echte motivaties van echte mensen.

Iedereen oordeelt vanuit het eigen universum over de betekenis die daden van anderen hebben, en over de redenen die ze hebben om die daden te stellen. De conservatieve brigade weet zeker dat “het Westen” decadent is en alle vrouwen er sletten zijn; de verlichte brigade weet zeker dat “de islam” vrouwen onderdrukt en dat in alle eeuwen der eeuwen zal volhouden.

Zo opgeschreven lijkt het op een speelpleinruzie. Maar dat is het niet: het conflict speelt zich af in een wereld die onaanvaardbaar ongelijk is, waarin militaire antwoorden het halen op diplomatieke, waarin beschaafde politiek weggehoond wordt als institutioneel bedrog en waarin we steeds dichter op elkaar dorpels wonen.

De meningsverschillen over seksuele en familiale moraal zijn zeker niet de oorzaak van de huidige conflicten, maar door de intensiteit waarmee seksualiteit, eer, waardigheid, liefde en schaamte beleefd worden, hebben ze wel een explosieve potentialiteit.

Update 16 maart 2021
De oorspronkelijke titel van dit artikel (‘Let’s talk about sex, Daesh!’) werd aangepast.