Links en rechts wisselen elkaar steeds sneller af in Latijns-Amerika

Voormalig president Lula da Silva

Palacio do Planalto CC BY-NC 2.0​

In Mexico won de linkse kandidaat Andrés Manuel López Obrador afgelopen zondag afgetekend de presidentsverkiezingen. Zijn triomf maakte een einde aan de heerschappij van de Institutionele Revolutionaire Partij en de Nationale Actiepartij, die elkaar sinds 2000 afwisselden.

Erfgenamen van het peronisme

In Argentinië kondigt de snelle achteruitgang van de centrumrechtse regering van Mauricio Macri eveneens nieuwe veranderingen aan, veranderingen die de erfgenamen van het peronisme, dat eind 2015 van de macht verdreven was, in de kaart spelen.

In Argentinië kondigt de snelle achteruitgang van de centrumrechtse regering van Mauricio Macri eveneens nieuwe veranderingen aan.

In Brazilië waren de afgelopen twee jaar Michel Temer, in 2016 president geworden na de afzetting van Dilma Rousseff, fataal voor de centrumpartijen, die met hun orthodoxe economische beleid veel bijval kennen bij de ondernemers, maar niet bij de bevolking.

Centrumkandidaten voor de presidentsverkiezingen in oktober, zoals Geraldo Alckmin, oud-gouverneur van São Paulo, en Henrique Meirelles, voormalig minister van Financiën, halen in de peilingen slechts een paar procentpunten. Hun scores liggen ver onder het politieke gewicht van hun partijen, respectievelijk de Braziliaanse Sociaaldemocratische Partij (PSDB) en de Braziliaanse Democratische Beweging (MDB).

Beide partijen zijn partners in de huidige regering, maar ondervinden de toxische gevolgen van de impopulariteit van Temer, eveneens van de MDB, die door meer dan 80 procent van de ondervraagden wordt afgewezen.

Die situatie speelt in het voordeel van een terugkeer van een linkse of centrumlinkse president. Van 2003 tot 2016 was de linkse Arbeiderspartij (PT) aan de macht, eerst met Luiz Inacio Lula da Silva en vervolgens met Rousseff.

Opkomst van extreemrechts

De afwisseling van links en rechts heeft de neiging om te versnellen, zegt socioloog Elimar Nascimento, hoogleraar aan het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit van Brasilia.

Maar hij vreest de opkomst van extreemrechts in Brazilië, vertegenwoordigd door Jair Bolsonaro, een voormalig legerkapitein die kandidaat is van de Sociaalliberale Partij (PSL) en bijna 20 procent van de stemmen zou halen. Alleen Lula doet beter, maar omdat hij veroordeeld is voor corruptie en in de gevangenis zit, kan hij niet deelnemen aan de verkiezingen.

Volgens een peiling van het Datafolha-instituut in de tweede week van juni zou Lula 30 procent halen en Bolsonaro 17 procent. In een peiling zonder Lula loopt Bolsonaro’s score op tot 19 procent.

Hij wordt gevolgd door Marina Silva, voormalig minister van Milieu en leider van de partij Duurzaamheidsnetwerk, met 15 procent.

Bolsonaro nam het al op voor de militaire dictatuur (1964-1985) en zelfs voor collega’s waarvan bekend is dat ze toen gefolterd hebben. Hij heeft conservatieve opvattingen over maatschappelijke vraagstukken zoals seksuele geaardheid. Hij zag zijn populariteit stijgen toen het gerecht de corruptie in de politiek en het bedrijfsleven ging aanpakken en de bevolking het PT-beleid steeds meer afwees.

Herverkiezing van Trump

Die trend wordt versterkt door de mogelijke herverkiezing in 2020 van de Amerikaanse president Donald Trump, die ondanks zijn controversiële acties populair blijft dankzij de economische groei van zijn land, zegt Nascimento.

‘In een complexe, veelzijdige en veelkleurige wereld is een eendimensionale opdeling tussen links en rechts te mager, ook al is ze nuttig om over gradaties van vrijheid te discussiëren’

‘In een complexe, veelzijdige en veelkleurige wereld is een eendimensionale opdeling tussen links en rechts te mager, ook al is ze nuttig om over gradaties van vrijheid te discussiëren’, nuanceert Milton Seligman, professor aan het Hoger Instituut voor Onderwijs en Economisch Onderzoek (Insper) in São Paulo.

Volgens Seligman ‘reageert de politiek niet’ op het ‘einde van een klassieke cyclus van kapitalistische accumulatie’, met een wereld die ‘zich aan de vooravond van een vierde golf van technologische verandering bevindt’, waar ‘de toekomst al gearriveerd is, maar slecht verdeeld.’

In Brazilië ‘is de overheid, die zeer groot is en veel centraler georganiseerd is dan in de meeste vergelijkbare landen, over het algemeen een slechte beheerder. Bestuurders nemen meestal geen beslissingen op basis van bewijzen, feiten of gegevens. Alles wordt bemoeilijkt door een politiek systeem dat rampzalig is, met een presidentschap dat gebaseerd is op een coalitie, waarbij de verkozen president de steun van maximaal 15 procent van het parlement heeft.’

Om de meerderheid te verkrijgen moet hij ‘steun zoeken bij andere partijen, in ruil voor posten in de regering en staatsbedrijven en met beloften om bij toekomstige verkiezingen steun te verlenen.’

Nog meer frustratie

‘De politieke krachten zijn zwaar ontregeld’, terwijl het land voor ‘een revolutie in de productiewijze’ staat, die ‘een enorme impact zal hebben op inkomens en banen.’ Geen enkele kandidaat ‘laat zien dat hij die uitdagingen begrijpt’, zegt Seligman.

‘Als er niets nieuws verschijnt, zullen we nog meer frustratie creëren en zullen de democratische instellingen nog meer in diskrediet geraken, en zonder democratie zal de oplossing altijd een slechte oplossing zijn.’