Lula: ‘Brazilië is terug op het wereldtoneel’

Naast het terugdringen van de armoede, wil Lula de internationale geloofwaardigheid van Brazilië herstellen en opnieuw een leidende rol opnemen in de strijd tegen de klimaatcrisis.

Lula Marques/Agência PT (CC BY 2.0)

De nipte overwinning van Lula da Silva (77) bij de Braziliaanse presidentsverkiezingen geeft de democratie en de Amazone in het Zuid-Amerikaanse Brazilië een nieuwe kans. De nieuwe president is vastberaden om de internationale geloofwaardigheid van Brazilië te herstellen en opnieuw een leidende rol op te nemen in de strijd tegen de klimaatcrisis.

Het kamp-Bolsonaro hield Braziliaanse kiezers voor dat Lula da Silva als president de kerken zou sluiten en drugs en abortus de vrije loop zou laten. Daardoor werd de linkse oud-president in de laatste rechte lijn van de campagne in het defensief gedwongen.

Toch behaalde de leider van de linkse Arbeiderspartij (PT) na een van de felst bevochten verkiezingen sinds het einde van de militaire dictatuur in 1985 50,9 procent van de stemmen tegenover de 49,1 procent voor de uiterst-rechtse voormalige legerkapitein Bolsonaro. Wat nu?

Checkpoints

De verkiezing op zondag was lange tijd een ware nek-aan-nekrace. In de aanloop naar de stembusslag kende Bolsonaro de bevolking allerlei extra financiële steun toe, wat tijdens een verkiezingsjaar bij wet verboden is. Steun aan 21 miljoen arme gezinnen verhoogde hij met de helft. Bolsonaro verdubbelde ook de subsidies voor gas en dwong Braziliaanse staten om hun belastingen te verlagen om benzine en diesel goedkoper te maken.

De verkiezing op zondag was lange tijd een ware nek-aan-nekrace.

‘We werden niet geconfronteerd met een verkiezingskandidaat, maar met de machine van de Braziliaanse staat die in dienst is gesteld om te voorkomen dat we de verkiezingen winnen,’ zei Lula in zijn overwinningstoespraak.

Bolsonaro mobiliseerde ook de federale wegpolitie om zijn rivaal stokken in de wielen te steken. De politie zette in het noordoosten van het land meer dan zeshonderd checkpoints op om bussen die kiezers vervoerden te controleren. Het voor de hand liggende doel was om het voor de overgrote meerderheid van de Lula-kiezers moeilijk te maken naar de stembureaus te raken.

Triomf voor de democratie

‘Dit is de overwinning van een immense democratische beweging die werd gevormd, over de politieke partijen en persoonlijke belangen en ideologieën heen, voor het behoud van de democratie’, zei Lula. Bolsonaro had in navolging van zijn geestesgenoot en voormalig VS-president Donald Trump opgeworpen dat hij zich niet bij het resultaat zou neerleggen en dat het Braziliaanse kiessysteem niet te vertrouwen was.

Oud-vakbondsleider Lula heeft zijn zege vooral aan het verarmde noordoosten van het land te danken, waar 69,3 procent van de kiezers voor hem stemden. Zij hopen wellicht op een terugkeer van Lula’s sociale beleid dat miljoenen Brazilianen uit de armoede hielp wanneer hij eerder president was tussen 2003 en 2011. Bij zijn vertrek genoot Lula een tevredenheidsgraad van meer dan 80 procent.

Lula belooft te regeren voor alle 215 miljoen Brazilianen en niet alleen voor zijn kiezers.

In de rijke industriestaat São Paulo is het plaatje net omgekeerd, daar oogstte Bolsonaro meer stemmen. Lula belooft in zijn diep verdeelde Brazilië ‘vrede en eenheid’, en ‘de permanente staat van oorlog’ te sussen. Volgens hem moet de democratie heropgebouwd worden na de autoritaire manier van regeren van Bolsonaro, die wel eens ‘de Trump van de tropen’ werd genoemd. Lula belooft te regeren voor alle 215 miljoen Brazilianen en niet alleen voor zijn kiezers.

Toch zal de nieuwe president het niet makkelijk krijgen. Bij de eerste ronde van de verkiezingen begin oktober kwam in het Braziliaanse parlement een rechtse tot extreemrechtse meerderheid uit de bus. En voor wetgevende initiatieven heeft Lula natuurlijk de samenwerking van dat parlement, onder wie uiterst-rechtse getrouwen van Bolsonaro, nodig.

Leidende rol inzake klimaat

De eerste prioriteit van Lula is om honger uit te bannen. In 2014 verdween Brazilië van de hongerkaart van de Verenigde Naties, als gevolg van de inspanningen van Lula en zijn opvolger Dilma Rousseff (2011-2016). Maar in 2021 telde het land alweer 33 miljoen hongerige mensen.

Economisch wanbeleid door Rousseff zette mee een diepe recessie in gang waarvan het land nog steeds niet hersteld is. Ook de coronapandemie maakte veel sociale vooruitgang ongedaan.

Naast het terugdringen van de armoede, wil Lula de internationale geloofwaardigheid van Brazilië herstellen en opnieuw een leidende rol opnemen in de strijd tegen de klimaatcrisis. Brazilië is volgens hem ‘terug op het wereldtoneel’, dit na enige jaren van pariastatus onder Bolsonaro.

Ontbossing

Onder Bolsonaro nam de ontbossing in het Amazonegebied immers gevoelig toe. De president ontmantelde milieubescherming van het land ten behoeve van de machtige agrosector en (illegale) mijnbouwers die vervolgens oerwoud vrijmaakten voor commerciële doeleinden.

Lula wil de internationale geloofwaardigheid van Brazilië herstellen en opnieuw een leidende rol opnemen in de strijd tegen de klimaatcrisis.

Vooral de inheemse bewoners van de Amazone verloren beschermd woongebied en zagen hun milieuverdedigers vermoord door gewapende actoren in dienst van agro- en mijnbouwspelers. Om de rechten van inheemse volkeren te beschermen belooft Lula een ministerie van Oorspronkelijke Volkeren op te richten. Bovendien wil hij de Amazone met rust laten.

Bolsonaro’s coalitie

‘Het rad van de economie zal weer gaan draaien’, speechte Lula afgelopen zondag. Zijn plannen om de economie te herstellen, het land te herindustrialiseren en daarbij miljoenen banen te creëren beschouwen vele waarnemers echter als onmogelijk.

Niet alleen heeft Bolsonaro (te) veel geld gespendeerd, ook staat Lula tegenover die rechtse meerderheid in het Congres. Bovendien hebben de dichtstbevolkte en rijkste staten van het land de komende vier jaar conservatieve gouverneurs.

Toch is het mobilisatiepotentieel die een progressieve president in Brazilië kan hebben niet te onderschatten, zeker als je rekening houdt met Lula’s nieuwe inclusieve agenda. Bolsonaro’s coalitie, onder wie de evangelische christenen, de agrobusiness, het leger en het bedrijfsleven, zal moeilijk standhouden.

Extreemrechts heeft in Brazilië bovendien geen sterke partij zoals de Republikeinen in de VS waarin het Trumpisme verder leeft.

Zonder de lijm van Bolsonaro zullen hun uiteenlopende belangen ze uit elkaar drijven. Extreemrechts heeft in Brazilië bovendien geen sterke partij zoals de Republikeinen in de VS waarin het Trumpisme verder leeft.

Lula de feniks

Lula op zijn beurt is als een feniks die uit de as herrijst, wéér eens. Hij overleefde twee grote corruptieschandalen en zat zelfs 580 dagen achter de tralies. Nadat hij in 2019 werd vrijgesproken wist hij terug te keren als de enige leider die in staat blijkt de democratie en het gevoel van nationale eenheid te redden – of die zich dat althans als taak vooropstelt.

Zijn boodschap is eenvoudig en gaat over het herbouwen van beschadigde instellingen en nationale cohesie. Zijn eerste stap, het samenstellen van een democratisch front, leidt naar de volgende.

En even leek het alsof Bolsonaro de macht niet zou willen loslaten, maar inmiddels hebben hij en zijn entourage duidelijk gemaakt dat ze de fakkel aan Lula doorgeven. Brazilië, en de wereld, halen opgelucht adem.