Macho Men: Trump, Modi en de terugkeer van een viriel nationalisme

© REUTERS/Al Drago

Als parodie zou het jammerlijk falen, wegens ongeloofwaardig en overtrokken. Maar het was echt: vlak voordat de presidenten van de twee grootste democratieën ter wereld op het podium verschenen, werden de Village People door de boxen gestuurd. ‘Every man wants to be a macho man / To have the kind of body, always in demand / … / You can best believe that, he’s a macho man / Ready to get down with, anyone he can.’

Ongeveer 125.000 Indiërs applaudiseerden, want op dat moment verschenen Donald Trump en Narendra Modi in het Motera Sardar Patel Cricket Stadion. Plaats van het gebeuren: Ahmedabad, de grootste stad van de West-Indiase deelstaat Gujarat.

MO*magazine · Macho Men

Trump noemt namen

Het is niet toevallig dat de massamanifestatie met Trump in Gujarat doorgaat. Dit is de thuisbasis van premier Modi, waar hij deelstaatpremier was vanaf 2001 tot hij in 2014 doorstootte naar het niveau van de nationale macht.

Trump deed een gewaardeerde inspanning om niet alleen over zijn eigen grootsheid te praten

Trump genoot van de massa, het applaus, de spectaculaire ontvangst. Hij deed ook een gewaardeerde inspanning om niet alleen over zijn eigen grootsheid te praten, en dus verwees hij naar Bollywood, cricket en hindoe-wijzen uit het verleden. In de Engelstalige pers maakten sommigen zich vrolijk over het feit dat Trump struikelde over namen als Tendulkar en Swami Vivekananda. Als we met Trump kunnen lachen, is elke gelegenheid goed, blijkbaar.

De verwijzing naar een denker als Swami Vivekananda was opvallend. Trump deed hiermee duidelijk een poging om de spirituele brug te maken tussen de Verenigde Staten en de hindoenationalistische basis van premier Modi. De Swami – een hindoeïstische eretitel voor een gewaardeerd en wijs denker — staat namelijk hoog aangeschreven bij spirituele zoekers in het Westen.

Die waardering dankt hij vooral aan zijn toespraken voor het World Parliament of Religions in Chicago, in september 1893. Daarin zijn voldoende citaten te vinden die religieuze verdraagzaamheid en een algemeen multicultureel samenleven onderbouwen om hem tot patroonheilige van de religieuze Melting Pot te maken. Hij is tegelijk ook een van de sleutelfiguren in de heroplevingsbeweging van het hindoeïsme die rechtstreeks tot het hedendaagse hindoenationalisme geleid heeft.

Echte mannen weten waarom

Swami Vivekananda was heel erg een man van zijn tijd. De religieuze revival die hij voor de hindoes op het oog had, zag hij niet zozeer door scholing van de massa dan door fysieke heropleving. Daarin sloot hij heel nauw aan bij de Duitse Romantiek en bij de stellingen van Europa’s beginnende fascisme. Voor de hele hindoenationalistische beweging geldt trouwens dat de invloed van de vroege Italiaanse nationalist en inspiratiebron voor Mussolini, Guiseppe Mazzini, moeilijk overschat kan worden.

Hindoes moesten weer mannen worden, vond Swami Vivekananda

Hindoes moesten weer mannen worden, vond Swami Vivekananda, en minder dwepen met liefde en poëzie. Want die hadden ‘de hele natie verwijfd gemaakt – een land van vrouwen!’ India zou pas opnieuw een machtige natie worden als hindoes hun gevoel van krijgers en heersers zouden herwinnen, en dus moest god niet gedacht worden als liefde, maar als macht. Shakti.

Swami Vivekananda had zeker waardering voor andere religies. Hij bewonderde ‘de pure geest die Jezus was’ en de strijd voor gelijkheid binnen de islam. Maar in de historische context waarin hij leefde, had hij geen ruimte voor christelijke deugden: ‘Wie een klap krijgt, moet er tien teruggeven met verdubbelde woede… alleen dan is iemand een man…’

De profeet van de New Age-verdraagzaamheid in het Westen, blijkt in India dus de wegbereider van een viriel nationalisme dat liefde, verdraagzaamheid en gelijkheid in het politieke veld ziet als lafheid en “verwijfdheid”. De link tussen Trumps favoriete campagnelied van de Village People – Macho Man — en zijn verwijzing naar Swami Vivekananda is dus niet zo vergezocht.

Het is uitgerekend dat viriele nationalisme dat Trump en Modi bindt. Ten minste op het vlak van ideeën en politieke ideologie is de gelijkenis tussen America First en Ajay Bharat (zegevierend India) evident.

Het is dan ook geen verrassing dat de klemtoon van de inhoudelijke gesprekken op defensiecontracten en veiligheidssamenwerking lag, naast energie, technologie en menselijke uitwisseling. ‘We hebben de erfenis van Mahatma Gandhi besproken’, zei Trump op dinsdagmiddag. En meteen daarop: ‘Onze defensiesamenwerking werd bekrachtigd met de verkoop van Apache en Romeo helikopters ter waarde van drie miljard dollar.’

India is Trumpland

Pankaj Mishra, de gekende publieke intellectueel uit India, schreef een scherp opiniestuk in The New York Times, onder de titel: Trump gaat naar India om zichzelf te vinden. Premier Modi heeft er alles aan gedaan om Trump daarbij te helpen. Op de tweede dag van het bezoek zei Modi dat de 125.000 aanwezigen in het Patel Stadion meer voor Trump dan voor hem gekomen waren.

De bloemetjes gingen mooi over en weer, want Donald Trump schreef in het bezoekersboek van Mahatma Gandhi’s Sabarmati Ashram: ‘Voor mijn grote vriend Eerste Minister Modi. Bedankt voor dit prachtige bezoek.’ Dat Trump niet eens een kleine referentie maakte naar de Mahatma zelf, viel bij een deel van het Indiase publiek slecht.

Dat Trump niet eens een kleine referentie maakte naar de Mahatma zelf, viel bij een deel van het Indiase publiek slecht

Historisch is dat niet zo vreemd, misschien. Want Gandhi en Savarkar, de echte oervader van het hindoenationalisme, waren tijdgenoten en felle tegenstanders. Gandhi werd bovendien vermoord door een extremistische hindoenationalist, een militant van de beweging waaruit ook Modi komt. Maar premier Modi en zijn partij de BJP zijn al een hele tijd bezig met het recupereren van Gandhi als onderdeel van hun hindoenationalisme. Het onderscheid tussen een compliment voor Modi of Gandi doet er dus voor een ander deel van het publiek niet zo toe.

De basisstelling van Mishra is dat Modi op het vlak van macht en controle realiseert waarvan Trump droomt, onder andere dankzij een bijna volledig volgzaam medialandschap. ‘India is Trumpland’, schrijft hij.

Mishra verklaart dat door te wijzen op de mentaliteitsomslag in het India van de jaren 1990, toen de basis gelegd werd voor de machtsovername van het hindoenationalisme. Tot dan was er tenminste in woorden en overtuiging een sterke waardering voor eenvoud in India, maar die werd ingeruild voor wat het noodzakelijke “moordenaarsinstinct” genoemd werd: de viriele houding die nodig was om in de neoliberale wereldorde groot en machtig te worden.

Mededogen voor de armen werd zelfs in het openbare vertoog en in de populaire verbeelding van Bollywoodfilms vervangen door misprijzen voor verliezers. Nochtans zou dat zelfs tegen het gespierde hindoeïsme van Vivekananda ingaan, want hij schreef: ‘Ik geloof niet in een God of een religie die de tranen van een weduwe niet kan drogen of die niet zorgt voor een stuk brood in de mond van de wezen.’

Immigratiestop

In een opiniestuk in The Guardian betoogt Jason Stanley dat er een duidelijke link te vinden is tussen Trumps America First en Modi’s Ajay Bharat – en die lijn loopt langs de opkomst van Europees fascisme, rassenwetten en immigratie-angst.

Het America First nationalisme van Trump, schrijft Stanley, verlangt terug naar de Verenigde Staten van begin twintigste eeuw, toen strikte immigratiewetten er de toegang voor Aziatische migranten blokkeerden. Dat verlangen wordt het duidelijkst zichtbaar in het “inreisverbod” dat nu al burgers uit dertien landen treft.

Het hindoenationalisme van huidig premier Modi is schatplichtig aan het Europese fascisme van begin twintigste eeuw

De Amerikaanse immigratiewet uit 1924 kon daarom rekenen op bewondering van Adolf Hitler in Mein Kampf. De “nationale staat” waarvan Hitler droomde en die hij in aanzet aanwezig zag in de Verenigde Staten van die periode, werd volgens Stanley in Duitsland gerealiseerd door de Nürnberg wetten van 1935. Vanaf dat moment waren joden tweederangsburgers, zoals de zwarten in de zuidelijke VS, en werden er grote detentiecentra gebouwd om hen en andere onderburgers op te sluiten. Dat model ziet Stanley terugkeren in het burgerschapsbeleid van de regering Modi, die niet alleen nieuwe wetten aanneemt, maar ook detentiecentra is beginnen bouwen.

De hinkstapsprong tussen VS, nazi Duitsland en India is niet toevallig, stelt Stanley nog. Want het hindoenationalisme van huidig premier Modi is schatplichtig aan het Europese fascisme van begin twintigste eeuw. Met name de onverbreekbare samenhang van volksoevereiniteit en religie haalden de hindoenationalisten bij Guiseppe Mazzini. V.D. Savarkar vertaalde die ideeën van Mazzini in swadharma én swaraja: het heroveren van de eigen religie en van het eigen bestuur.

De consequentie van die herbevestigde eigenheid is voor de brede hindoenationalistsiche beweging een verwerping van islam als een vreemde, niet-Indische religie. Ook daarin raken Trumps en Modi’s agenda’s elkaar: beide nationalismes zetten zich uitdrukkelijk af tegen de islam en tegen moslims.

Same same but different

Donald Trump en Narendra Modi zijn, alle berenknuffels ten spijt, ook heel verschillend. Modi heeft als jongeman vrouw en familie achtergelaten om zich helemaal ten dienste van de hindoenationalistische beweging te stellen. Hij leeft eerder sober en is op persoonlijk vlak onbesproken. Niets van dat alles kan gezegd worden van Donald Trump.

Ook hun respectieve nationalistische agenda’s botsen natuurlijk. Modi heeft al zes jaar geprobeerd om meer maakindustrie naar India te halen, en zo de groei van de economie beter te aarden en te spreiden. Of meer import van Amerikaanse wapens en Amerikaanse energie daartoe bijdraagt, is zeer de vraag. Maar het is een vraag die pas beantwoord kan worden als de details van de contracten bekend worden.