Explosieve ontwikkelingen in Mali zijn zorgwekkend voor regio én Europa

Omdat onze media zo goed als niet berichten over Mali, en omdat niets is wat het lijkt in het West-Afrikaanse land, ging MO* ter plaatse kijken. Bijkomend belang om meer te weten over Mali: het Belgisch leger leidt de Europese trainingsmissie voor het Malinese leger en leidt momenteel ook de VN-toepenmacht Minusma. In het Lentenummer van MO* verschijnt een grote tekst- en fotoreportage over ons onderzoek naar de conflicten en de impact daarvan op de regio en op de EU. In afwachting publiceren we hier alvast de hoofdingrediënten van de explosieve Malinese cocktail.

1. Klimaatverandering en droogte

De Niger is de levensader van Mali. De rivier ontspringt in Guinée, op 250 kilometer van de Atlantische Oceaan. In plaats van meteen naar het zuiden te stromen, beschrijft ze een halve maan van 4200 kilometer. Zo vormt ze de levensader van vijf West-Afrikaanse landen waar water een zeldzaam en gekoesterd goed is. Het hele land is afhankelijk van de Niger voor veeteelt, visvangst en landbouw. Maar door de droogte slinken de vruchtbare gronden. Een zestigjarige veeteler maakt zich grote zorgen: ‘ik heb in heel mijn leven het water van de Niger nog nooit zo laag gezien’. Zijn vee is in zijn semi-nomadische bestaan het belangrijkste bezit. Er loopt een directe lijn tussen zijn lot en dat van zijn vee.

De strijd tegen de droogte wordt elk jaar heviger. De gevolgen eveneens © Arne Gillis

2. Etnische spanningen

Professionele activiteiten overlappen in Mali grotendeels met etnie: word je geboren als Bozo, dan ga je later vissen. Als Peul zal je vee telen. Daarnaast zijn er ook handelaars, jagers, smeden en landbouwers. Kleine conflicten bestaan al decennialang en gaan in grote mate over toegang tot het water en de vruchtbare gronden gelegen rond de levensader, de Niger. Nu die vruchtbare gronden schaarser worden, stijgt ook de competitie tussen de etnische groepen.

Peul-veetelers komen van heinde en verre aan in Mopti, net voor de oogst. Hun vee zal zich tegoed doen aan de overblijfselen op de velden © Arne Gillis

3. Val van Khaddafi

Na de val van Khadaffi in Libië werd Mali overspoeld met wapens die mee terugkwamen met Toeareg-strijders die in het leger van Khadaffi hadden gediend. Bestaande conflicten, ook etnische, worden sindsdien niet zelden uitgevochten met modern oorlogstuig.

4. Corruptie en afwezigheid van de staat

Mali staat op de 116e plaats in de Corruption Perception Index. Corruptie wordt over het algemeen gepercipieerd als een zeer groot probleem. Zodra de nacht valt, duiken er op strategische punten in de steden politiepostjes op die voorbijgangers afpersen. Dit is de vorm van corruptie waar Mamadou met de pet elke dag opnieuw mee in contact komt. Maar uiteraard gaat het probleem verder. Zowat alles is te koop: vervalste facturen, een uitspraak in een rechtszaak, … Daarnaast is de staat volledig afwezig in grote delen van het land: scholen zijn dicht, het veiligheidsapparaat onbestaande. Mensen beginnen zich voor hun veiligheid te organiseren in privémilities, die niet zelden alweer langs etnische lijnen georganiseerd worden…

Autokerkhof tussen Mopti en Sévaré © Arne Gillis

5. Demografie

Mali heeft één van de hoogste geboortecijfers ter wereld. Het grootste deel van de bevolking overleeft hand to mouth. Als toekomstperspectieven uitblijven, bestaat het risico dat de jeugd massaal gerekruteerd of verleid wordt door het banditisme of militant islamisme. Zo leven er vooral in de centrale regio rond Ségou en Mopti grote groepen talibés, leerlingen van koranscholen. De overgrote islamitische bevolking van Mali vindt het belangrijk dat hun kinderen onderricht krijgen in de Koran. Maar de overheid reguleert de koranscholen niet en de leraars worden niet betaald. De leraars staan in voor het onderhoud van de leerlingen. In de praktijk brengen de kinderen dikwijls de dag door al bedelend. Het lijkt erop dat deze groep zeker in de toekomst laaghangende vruchten zullen worden voor rekruterende jihadisten. Het startpakket voor de jihadist is een kalasjnikov, een motorfiets en 150.000 CFA (zo’n 230 euro). Verleidelijk voor de verpauperde jeugd.

Voetballende kinderen in de schaduw van de wahabistische moskee van Mopti © Arne Gillis

6. Islam

Het grootste deel van de Malinese bevolking hangt de zogenaamde modéré versie van de islam aan, waarbij verschillende religieuze gebruiken worden gemengd met de islam. Maar de wetteloze Sahel trekt ook een andere soort predikanten aan. Verschillende groepen die zich beroepen op een “radicale islam” verschenen vooral sinds 2012 ten tonele. Het gaat over groepen die zich gesteund weten door Al-Qaida dan wel Islamitische Staat. In voortdurend wisselende allianties met elkaar strijden ze tegen de Malinese regering en buitenlandse troepenmachten. Politieke islam heeft bovendien een lange traditie in Mali: begin negentiende eeuw stichtte Sékou Amadou al een kalifaat in de centrale regio rond Mopti. Sinds enkele jaren roert Amadou Kouffa zich in de streek rond Mopti. Zijn beweging Katibat Macina beroept zich op de erfenis van Sékou Amadou.

Biddende man in de Grote Moskee van Mopti © Arne Gillis

7. Banditisme

De lijn tussen een vrome jihadi en opportunistische bandiet is zeer vaag. Bestaat er wel zoiets als een vrome jihadist in Mali? Om hun activiteiten te financieren, bedienen de verschillende groepen zich van drugs- en mensenhandel, wapentrafiek en ontvoering. ‘Dat zijn zaken die strikt verboden zijn door de Koran. De oplossing voor ons probleem is net meer islam’, zo zegt de imam van de Grote Moskee in Mopti, Centraal-Mali. ‘Dan zouden we leren om respectvoller met elkaar om te gaan.’

8. Internationale aanwezigheid

Verschillende troepenmachten leveren strijden op het Malinese grondgebied: het Malinese leger, de MINUSMA-troepen van de Verenigde Naties, Frankrijk met operatie-Barkhane, een West-Afrikaanse troepenmacht die G5 gedoopt werd, en de EUTM-missie die het Malinese leger moet opleiden. Zowel Minusma als EUTM werden de voorbije tijd geleid door Belgische militairen. De mening over de buitenlandse aanwezigheid is verdeeld. Maar er woedt ook een strijd om de hearts and minds van de Malinezen. Overal in het landschap duiken kleine moskeetjes op, betaald door Saudi-Arabië en andere Golfstaten. Imams, waaronder de wahabistische imam van een van de grootste moskeeën in Mopti, worden opgeleid in Saudi-Arabië. Hun conservatieve invloed zorgt voor diepe kloven in de traditioneel tolerante Malinese maatschappij.

Brandnieuwe moskee op het platteland rond Mopti © Arne Gillis