Malta: pushbacks naar Libië moeten druk zetten op de Europese Unie

Een reddingsoperatie van een ngo in Libische wateren. EU-lidstaat Malta doet er alles aan om bootjes met migranten ver van eigen wateren te houden, zodat het ze zelf niet moet gaan redden.

Hannah Wallace Bowman/MSF/Handout via Reuters

Malta doet er alles aan om vluchtelingen uit zijn stuk van de Middellandse Zee te houden. En dat ‘alles’ gaat ver: mensen dagenlang laten ronddobberen zonder eten of drinken, privéboten huren om de bootjes naar Libische wateren te trekken en eigenhandig akkoorden afsluiten met Libië. Malta heeft steeds minder geduld met het uitstel van Europese solidariteit.

Update 8 september 2020

‘Malta grijpt steeds vaker naar verachtelijke en illegale methodes om zich te onttrekken aan zijn verantwoordelijkheden ten opzichte van mensen in nood.’ Dat zegt mensenrechtenorganisatie Amnesty International in een nieuw rapport. Sommige maatregelen kunnen geleid hebben tot strafbare handelingen die resulteerden in vermijdbare sterfgevallen, zegt Amnesty nog.

Vooral de afschuiving van de verantwoordelijkheid op commerciële cargobedrijven op zee, is een zorgwekkende ontwikkeling. Zo redde een commercieel cargoschip, de Maersk Etienne, opnieuw 27 migranten op vraag van de Maltese autoriteiten, maar Malta weigert al meer dan een maand om de migranten te ontschepen. ‘De scheepvaartindustrie neemt haar wettelijke en humanitaire verplichtingen tegenover mensen in nood ernstig. Maar commerciële schepen zijn niet voor dit doel ontworpen of uitgerust. Staten moeten hun verantwoordelijkheid opnemen’, reageerde de International Chamber of Shipping, de grootste koepelorganisatie van cargobedrijven ter wereld.

‘De onrechtmatige praktijken van Malta zijn verbonden met de inspanningen van EU-lidstaten en -instellingen om de controle over het centrale deel van de Middellandse Zee over te dragen aan Libië, zodat de Libische autoriteiten met EU-steun vluchtelingen en migranten op zee kunnen onderscheppen voor ze Europa bereiken’, schrijft Amnesty International. Op 6 juli werd een Libisch-Maltees coördinatiecentrum ingehuldigd in Malta, in aanwezigheid van de Libische premier Fayez Mustafa al-Sarraj. Een dag later kwam ook hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken Josip Borrell naar Malta voor gesprekken over migratie.

‘Zeven mensen waren dood voor de redding kwam. Twee mensen zonken met de rubberboot. En drie mensen stierven op de boot die ons kwam redden. Ze stierven omdat er geen water was en geen eten.’

Dat zegt een overlevende van een recente Maltese pushback-operatie. Die zogenaamde pushbacks slaan op acties waarbij vluchtelingen en andere migranten meteen weer de grens overgezet worden.

De regering van Malta had een private Libische vissersboot gehuurd. Die moest het vluchtelingenbootje terugbrengen van Malta naar Tripoli, Libië, een haven die op dat moment het toneel was van raketbeschietingen tussen strijdende partijen. Redding werd lang uitgesteld. Twaalf mensen stierven daardoor van honger en dorst. Een Maltese ngo diende klacht in tegen de premier wegens moord.

‘We zijn wel wat gewoon, maar de afgelopen maanden zagen we een escalatie van tragische episodes op zee.’

‘We zijn wel wat gewoon, maar de afgelopen maanden zagen we een escalatie van tragische episodes op zee’, zegt Emanuel Delia, activist van de ngo achter de klacht. ‘Private toeristenboten huren om honderden vluchtelingen en migranten wekenlang op zee te houden, tot andere EU-lidstaten hen zouden overnemen. Boten van de eigen reddingszone naar Italië duwen, zonder de Italiaanse overheid te verwittigen. Motoren van vluchtelingenboten saboteren. Geheime akkoorden sluiten met de Libiërs. Redding tientallen uren uitstellen terwijl helikopters boven verzwakte mensen circuleren. Noem maar op.’

‘We moesten het Maltese reddingscentrum eens 42 keer bellen voor het in actie schoot’, zegt Maurice Stierl, vrijwilliger bij de ngo Alarm Phone. Dat is een hotline die migranten in nood kunnen bellen om hun situatie onder de aandacht te brengen. ‘Steeds vaker zien we dat de Maltese autoriteiten de reddingsoperatie uitstellen, in de hoop dat de Libische kustwacht de boten toch nog onderschept.’

Toen de VN-mensenrechtencommissaris aan de alarmbel trok, schreef de Maltese premier Robert Abela in een antwoord: ‘We moeten maatregelen nemen om de verspreiding van COVID-19 tegen te gaan.’ VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR stelt dat je de volksgezondheid kan beschermen met quarantaines en gezondheidscontroles, niet door boten in nood te negeren.

Wie moet ronddobberende migranten redden?

Vooral het gebrek aan solidariteit van andere EU-lidstaten heeft de dwergstaat in een nationale crisis gestort. Op een piepklein eiland als Malta lijkt het aantal migranten dat aankomt immers snel op te lopen.

Vijf jaar geleden was het nog stil aan het Maltese front: er kwamen bijna geen vluchtelingen en migranten aan, omdat Italië hen allemaal overnam. Dat is normaal, zou je denken, voor een dwergstaat van 245 vierkante kilometer groot en een klein half miljoen inwoners.

Maar het genereuze Italiaanse gebaar stopte toen Matteo Salvini aantrad als minister van Binnenlandse Zaken. Vorig jaar moest Malta 3406 vluchtelingen en migranten op zee redden en opvangen. Meer dan dubbel zoveel als het jaar daarvoor. Nooit eerder kwamen zoveel nieuwkomers toe op Malta.

‘Om deze aantallen in perspectief te plaatsen: dit zou betekenen dat er op één jaar tijd 646.000 mensen in Duitsland zouden aankomen’, schreef de Maltese premier in zijn brief aan de VN-mensenrechtencommissaris.

In 2020 namen andere lidstaten slechts 17 van de 1699 aangekomen vluchtelingen over van Malta. Dat is slechts 1 procent.

In 2019 namen andere lidstaten slechts 489 mensen van die 3406 over. Dat is 14 procent. Frankrijk en Duitsland namen het grootste deel voor hun rekening. België nam er geen over. In 2020 is het aantal nog lager: 17 van de 1699. Dat is slechts 1 procent. ‘Deze aantallen zijn veel te laag’, zegt Charlie Yaxley, een woordvoerder van UNHCR. Dit leidt tot overvolle detentiecentra in Malta. Vluchtelingen en andere migranten worden er soms maandenlang in slechte omstandigheden vastgehouden.

Een structureel verplicht spreidingsplan, wat Malta wil opgenomen zien in het toekomstig Europese asiel- en migratiepact, is al jaren geblokkeerd. ‘Sinds juni 2018 faciliteert de Europese Commissie wel ad hoc oplossingen voor de relocatie naar andere lidstaten van mensen die op Malta zijn ontscheept’, zegt Adalbert Jahnz, een woordvoerder van de Commissie. Er was een permanent akkoord tussen een aantal lidstaten om Malta te helpen, maar sinds de coronacrisis gaat dat niet meer vooruit.

Daarom neemt Malta zijn toevlucht tot steeds extremere methodes om de aankomst van nieuwe migranten op Malta te verhinderen. De coronacrisis lijkt een handig voorwendsel te zijn.

Buiten houden

Op 1 april 2020 werd de militaire Operatie Sophia van de Europese Unie stopgezet en vervangen door een nieuwe militaire operatie, Operatie Irini. Die heeft als hoofddoel om een VN-wapenembargo tegen Libië af te dwingen. Secundaire opdrachten zijn ‘opleiding van de Libische kustwacht’ en ‘de strijd tegen mensensmokkel’.

Operatie Sophia had een jaar eerder al patrouilles en reddingen op zee stopgezet. Vanaf 1 april 2019 verwittigde ze enkel de Libische kustwacht als haar helikopters een vluchtelingenboot opmerkten. De ngo Alarm Phone publiceerde hierover vorige week nog een rapport.

De Europese Commissie benadrukt dat mensenlevens redden haar belangrijkste bekommernis is. ‘De meeste doden vallen in de Libische reddingszone, en dan is het maar goed dat de Libische kustwacht beter uitgerust is’, zegt woordvoerder Jahnz.

Van 1 april 2019 tot vandaag werden zo 12.728 mensen naar Libië terug gebracht, laat UNHCR aan MO* weten. Deze mensenlevens mogen dan wel gered zijn, maar wat als het hoofddoel wordt om te verhinderen dat ze in Europese reddingszones terecht komen? Om ze in internationale wateren of Libische reddingszones te houden? De geredde mensen, vaak Eritreërs die erkend zouden worden in Europa, komen immers terecht in Libische detentiecentra waar foltering schering en inslag is.

Deze mensenlevens mogen dan wel gered zijn, zij komen wel terecht in Libische detentiecentra waar foltering schering en inslag is.

Charlie Yaxley van UNHCR probeert klaarheid te scheppen in deze grijze zone: ‘Als reddingsschepen van Europese overheden geredde vluchtelingen overdragen aan de Libische kustwacht, zou dit een schending van het internationaal recht zijn. Dit zou ook het geval kunnen zijn als Europese overheden indirect bijdragen aan operaties van andere schepen die mensen terugbrengen naar Libië, maar het hangt af van de omstandigheden.’

Pushbacks door commerciële schepen

Europese en Maltese militaire schepen verwittigen vaak commerciële schepen die het dichtst in de buurt van de vluchtelingenbootjes zijn. Dat is een plicht onder internationaal zeerecht, maar het leidt tot moeilijke situaties.

Emanuel Delia legt uit waarom: ‘Hoe meer de Europese overheden zich terugtrekken van reddingsoperaties op zee, hoe meer dit op het bord van commerciële schepen terecht komt. Misschien gebeurt het te vaak, en zien we daarom steeds vaker dat commerciële schepen weigeren in te gaan op de oproepen van regeringen, of dat ze smoesjes verzinnen om eronderuit te komen. Deze schepen zijn niet uitgerust voor zulke stressituaties en het kost hen handenvol geld.’

Als Europese overheden aan commerciële schepen niet alleen vragen om vluchtelingen en migranten te redden maar ook om hen terug te brengen naar Libië, kunnen we zelfs spreken van geprivatiseerde pushbacks door commerciële schepen. Dat gebeurde vorig jaar met de olietanker El Hiblu 1.

Chaos op olietanker die migranten moest oppikken

Op 26 maart 2019 zagen ambtenaren van de Europese militaire Operatie Sophia een vluchtelingenboot in internationale wateren. Ze riepen de Libische kustwacht op en gaven in tussentijd richtlijnen aan de olietanker El Hiblu 1 om de vluchtelingen op te pikken.

Van zodra de vluchtelingen begrepen dat de olietanker hen naar Libië zou terugbrengen, brak protest los aan boord. De kapitein van de olietanker zei aan Operatie Sophia dat hij de controle over zijn schip had verloren, een zware beschuldiging.

Het Maltese leger verklaarde in de pers dat ‘migranten een schip op zee hadden gekaapt’. Het nieuws verspreidde zich als een lopend vuurtje, en ook de toenmalige Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini (van de rechts-populistische partij Lega Nord) liet van zich horen.

Twee dagen later bestormden zwaarbewapende agenten van Malta’s antiterrorisme-eenheid de olietanker. Drie migranten, waaronder twee minderjarigen, werden opgepakt en beschuldigd van ‘kaping van een schip’. Hen hangt veertig jaar gevangenisstraf boven het hoofd.

‘Deze migranten handelen in het belang van hun eigen veiligheid’, zegt hun advocaat Neil Falzon. ‘Internationaal maritiem recht zegt immers dat je geredde mensen op zee meteen naar de dichtstbijzijnde veilige haven moet brengen. VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR zegt al jaren dat geen enkele Libische haven veilig is. De migranten hadden gelijk om te protesteren tegen een terugvaart naar Libië.’

‘In een recent gelijkaardig geval,’ zegt Falzon, ‘waarbij migranten in het water waren gesprongen om gered te worden door de ngo Sea Watch in plaats van door de Libische kustwacht, oordeelde de Italiaanse rechter dat de migranten uit zelfverdediging hadden gehandeld. Hoe kan een ongewapende vijftienjarige trouwens een boot kapen?’

UNHCR heeft Malta opgeroepen om de aanklacht te laten vallen.

Geheime akkoorden met Libië

‘Malta lijkt niet meer te wachten op solidariteit van andere EU-lidstaten en sluit liever akkoorden met de Libiërs’, zegt advocaat Neil Falzon, directeur van de Maltese mensenrechtenorganisatie Aditus.

Een persoonlijk adviseur van de Maltese oud-premier Joseph Muscat, Neville Gafà, sloot buiten de Maltese diplomatie om jarenlang geheime akkoorden met de Libiërs.

Recent begon hij zijn activiteiten en ontmoetingen, zelfs met Libische militieleden, voor te stellen als een heldendaad. ‘Van het Maltese leger ontving ik de coördinaten van de boten die uit Libië waren vertrokken. Die informatie stuurde ik rechtstreeks naar de Libische kustwacht’, verklaarde Gafà openlijk in de Maltese pers.

Hij zorgde ervoor dat honderden boten niet in de reddingszone van Malta kwamen. Dit betekent dat de Maltese overheid rechtstreeks verantwoordelijk is voor deze operaties in Libische wateren.

Deze geheime akkoorden lijken nu de basis te vormen voor het officiële akkoord tussen Malta en Libië. Dat treedt volgende week, op 1 juli 2020, in werking. Twee coördinatiecentra zullen openen in Malta en Libië, om ‘de boten die mensensmokkelaars vanuit Libië naar Europese landen sturen, in te dammen’. Malta plaatst een ambtenaar in Libië, Libië plaatst er één in Malta.

Twee coördinatiecentra zullen openen in Malta en Libië. Malta plaatst een ambtenaar in Libië, Libië plaatst er één in Malta.

‘Laten we hopen dat dit akkoord geen illegale pushbacks zal mogelijk maken, met de bedoeling om vluchtelingenboten te blokkeren in Libische of internationale wateren’, zegt de prominente advocaat en oppositiepoliticus Paul Borg Olivier. ‘Dit akkoord is de vijf pagina’s niet waard waarop het gedrukt werd. Het bevat geen enkele vermelding van de mensenrechten. Trouwens, je kan met zo’n akkoord je internationale verplichtingen niet afschaffen.’

Pushbacks op paasdag

UNHCR en de Europese Commissie erkennen dat er in 2020 nog altijd te veel grijze zones bestaan over reddingsoperaties en pushbacks. Maar verheven boven alle twijfel was een controversiële operatie van het Maltese leger in het paasweekend.

Op de middag van 12 april, paasdag, merkt een Maltees militair vliegtuig een rubberbootje op in Maltese wateren. Het was enkele dagen eerder samen met drie andere bootjes vertrokken van de Libische kust. Op dat moment zijn de opvarenden al vier dagen op zee. Alarm Phone stuurt herhaaldelijk de coördinaten van de bootjes naar het Maltese leger.

‘In plaats van een uitgeruste reddingsboot van het leger te sturen, of het dichtstbijzijnde commerciële schip te verwittigen,’ zegt Emanuel Delia, ‘betaalt de Maltese regering een Libische vissersboot in de Maltese haven om de opvarenden terug naar Libië te brengen.’

Advocaat Paul Borg Olivier vertegenwoordigt de familie van twee dodelijke slachtoffers, Filimon Ghebremedhin en Mogos Welday, in een rechtszaak tegen de Maltese premier. ‘Pas negen uur nadat het leger de vluchtelingenboot opmerkt, vertrekt de reddingsboot, de vissersboot dus, uit de Maltese haven,’ zegt hij.

‘Nog eens 28 uur later komt de vissersboot bij het rubberbootje aan. In totaal blijven de opvarenden veertig uur verstoken van enige hulp, waardoor twaalf mensen sterven van honger en dorst terwijl ze onder de controle zijn van het Maltese leger.’

De Maltese regering betaalde een Libische vissersboot in de Maltese haven om vluchtelingen terug naar Libië te brengen.

UNHCR laat er geen twijfel over bestaan: er mag geen uitstel of aarzeling zijn om te antwoorden op noodoproepen. Ontvang je zo’n oproep, dan moet je meteen de dichtstbijzijnde boot verwittigen. Geen vissersboot die nog in de haven aangemeerd is.

Bovendien getuigden overlevenden dat er op de vissersboot nog twee mensen stierven omdat er niet genoeg eten en medische verzorging werd voorzien tijdens die “reddingsoperatie”.

(onderstaande video is een exclusieve getuigenis die verscheen in de Maltese media en die MO* mocht overnemen, nvdr)

Neville Gafà, die de geheime operatie zou gecoördineerd hebben, verklaarde zelf aan de Maltese nieuwssite Newsbook: ‘Ik bevestig dat ik in de paasnacht en de dagen daarna betrokken was bij een missie in opdracht van het kantoor van de premier. Die vroeg me om rechtstreeks te coördineren met het Libische ministerie van Binnenlandse Zaken en de Libische kustwacht.’

De stafchef van het leger bevestigde dan weer in de rechtbank dat hij de vissersboot inzette. ‘Ik was op de hoogte van de zeven doden op het rubberen bootje. En ik was ervan op de hoogte dat het bootje zonk met twee dode lichamen erin’, verklaarde hij nog.

Dit zou betekenen dat de doden vielen onder de effectieve controle van de Maltese premier.  ‘Het Europees Mensenrechtenhof oordeelde eerder al dat “effectieve controle” het enige geldige criterium is’, zegt Borg Olivier.

De Italiaanse krant Avvenire identificeerde de doden. Ze stierven in de nacht van maandag 13 april. De 51 overlevenden waren terug in Libië op 16 april, een week nadat ze de haven van Garabulli in Libië hadden verlaten. ‘Geen enkele boot, ook geen private vissersboten of commerciële schepen, zou mensen naar Libië mogen terugbrengen. Er zijn immers geen veilige havens’, reageert Charlie Yaxley van UNHCR.

De teruggebrachte migranten werden prompt opgesloten in Tarik al-Sikka, een van de beruchte Libische detentiecentra. ‘Ze beschikken allemaal over officiële papieren van UNHCR in Libië, die bevestigen dat ze asielzoekers en dus potentiële vluchtelingen waren’, zegt Borg Olivier. ‘Het gaat om Eritreeërs. Als Malta hen had ontscheept, zou het verplicht zijn geweest hun asielaanvraag in behandeling te nemen.’

‘En dat wil Malta niet, om de cijfers laag te houden’, voegt Neil Falzon van de ngo Aditus toe. ‘De officiële uitleg was dat de Maltese havens gesloten waren wegens het coronavirus. Maar de Libische overheid had ook een sluiting van haar havens aangekondigd. Voor Libië zou corona dus geen probleem zijn, en voor ons wel? Ik vind dat een vreemde redenering.’

Doofpotoperatie

Na een klacht van de ngo Repubblika tegen de premier wegens moord begon de onderzoeksrechter een strafrechtelijk onderzoek.

‘De onderzoeksrechter werd aangeduid met de bedoeling om politici buiten schot te zetten in rechtszaken tegen de staat.’

‘Het werd in sneltempo op amper drie weken afgerond’, zegt Emanuel Delia van Repubblika. ‘De 419 pagina’s bevatten meer dan 100 pagina’s persoonlijke overpeinzingen van de onderzoeksrechter. Hij beschrijft de operatie, waarbij twaalf doden vielen en 51 mensen werden teruggebracht naar Libië, als “een succes”. Dat is een politiek waardeoordeel. De eigenlijke analyse van de strafrechtelijke aanklacht bedraagt slechts 56 bladzijden.’

‘De onderzoeksrechter was vroeger een hooggeplaatst partijlid van de regerende sociaaldemocraten’, zegt Delia. ‘Hij werd aangeduid met de bedoeling om de staat en politici buiten schot te zetten in rechtszaken tegen de staat. De afbouw van de rechtsstaat is Malta’s grootste probleem. Gerechtigheid krijgen in zaken waar de staat bij betrokken is, is onmogelijk.’

Volgens Delia is het onderzoek een doofpotoperatie. Advocaat Paul Borg Olivier formuleert het voorzichtiger: ‘Het rapport laat ruimte voor speculatie over andere motieven van de onderzoeksrechter. Verbergt hij iets?’

Borg Olivier maakt die verdenking hard met een opsomming van de gebreken van het onderzoek:

• Het onderzoek gaf geen antwoord op de vraag waarom de regering niet gewoon een van de vijf militaire schepen op zee gebruikte om de reddingsoperatie uit te voeren.

• Het onderzoek zegt niets over de contacten tussen Neville Gafà en de kabinetschef van de premier. ‘Dit is wel cruciaal om te kunnen vaststellen dat de hele operatie werd uitgevoerd op instructies van de staat.’

• De onderzoeksrechter hoorde geen enkele overlevende. UNHCR Libië verzekerde Borg Olivier dat het pogingen aan het ondernemen was om hen vrij te krijgen uit detentie in Libië. Maar de onderzoeksrechter wachtte daar niet op en sloot het onderzoek af zonder UNHCR Libië zelfs maar te contacteren.

• De stafchef van het leger verklaarde in de rechtbank dat hij een veilige corridor moest regelen met de Libische marine. Toch zeggen de conclusies van het onderzoeksrapport niets over de levensgevaarlijke situatie in de haven van Tripoli.

Migranten dumpen in Italiaanse wateren

‘Volgens het Internationaal Verdrag inzake opsporing en redding op zee van 1979 is Malta verplicht om mensen in nood te redden op zee’, zegt Paul Borg Olivier. ‘Maar Malta is daarom nog niet verplicht om geredde mensen in eigen havens aan land te brengen.’

Als Malta geen andere haven vindt omdat zelfs Italië niet meer wil meewerken, probeert Malta de vluchtelingenbootjes gewoon uit de Maltese wateren te duwen, richting Italiaanse wateren. Dat gebeurde met een van de andere vluchtelingenboten die rond Pasen uit Libië vertrokken. Videobeelden tonen hoe een patrouilleboot van het Maltese leger de boot in Maltese wateren benadert, heel dicht bij de Maltese kust.

De soldaten hielden de mensen die in het water waren gesprongen onder schot tot ze terug op het rubberbootje waren gekropen. Een van de migranten getuigde in The Guardian: ‘De soldaten kwamen naar ons en riepen: “We kunnen je niet naar Malta brengen, omdat iedereen in Malta ziek is door het coronavirus”. Ze gaven ons een nieuwe motor en brandstof, en toonden ons de weg naar Italië.’

‘Maar waarom zou Malta ervan uitgaan dat Italië de vluchtelingen en migranten dan wél zou overnemen, een land dat sterker werd getroffen door het coronavirus?’, vraagt Emanuel Delia zich af. ‘Italië liet hen nochtans wél ontschepen op Lampedusa. Je havens sluiten om een pandemie tegen te gaan, betekent immers niet dat je je plots kan onttrekken aan je verplichting om mensenlevens te redden.’

De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Luciana Lamorgese noemde de houding van Malta ‘absurd’. Minister van Buitenlandse Zaken Luigi Di Maio verklaarde in het Italiaanse parlement dat ‘Malta illegaal handelt en zijn eigen probleem in Italië dumpt’.

De Italiaanse openbare aanklager onderzoekt de zaak. Er is sprake van een mogelijke strafrechtelijke aanklacht tegen de regering van Malta wegens illegale immigratie.

Gevangen op plezierboten

‘We dachten dat we alles gezien hadden, maar toen kwamen de plezierboten’, zegt Neil Falzon. In de nacht van 28 april kwam een vluchtelingenboot de Maltese wateren binnen. Alarm Phone verwittigde het leger, maar kreeg geen antwoord.

Meer dan een dag later kondigde de Maltese regering aan dat ze de vluchtelingen en migranten zou vasthouden op een plezierboot juist buiten de Maltese wateren. Aanvankelijk was de reden: de havens blijven gesloten wegens het coronavirus. Maar nadat de twee verplichte quarantaineweken voorbij waren, verklaarde de regering dat ze de migranten toch op zee zou houden tot andere EU-lidstaten hen zouden overnemen.

‘De vorige Maltese premier, Muscat, probeerde dat vroeger al eens. Hij had wel de juiste diplomatieke contacten om achter de schermen te werken aan die overnames’, zegt Emanuel Delia.

‘De regering heeft migranten als menselijk schild gebruikt. Dat andere EU-lidstaten meer moeten doen, klopt. Maar je kan niet onderhandelen met je partners als die mensen als drukkingsmiddel inzetten’, zegt advocaat Paul Borg Olivier. ‘Levens redden op zee moet boven alle politieke overwegingen staan. Dat officiële pestgedrag op zee is illegaal en immoreel.’

‘De klacht van Malta is legitiem’, zegt ook Delia. ‘Maar als Malta buiten de wet handelt, overlijdens veroorzaakt, mensen terugstuurt naar foltering en het probleem zonder waarschuwing in Italië dumpt, dan worden anderen gefrustreerd. Dat heeft diplomatieke gevolgen.’

De regering betaalde het bedrijf Captain Morgan elke dag 3000 euro. In de Maltese pers verklaarde premier Abela dat de Europese Commissie de kosten zou betalen. ‘Dat deed me denken aan de verklaringen van de Amerikaanse president Donald Trump: “We bouwen een muur en Mexico zal ervoor betalen”’, zegt Delia.

Maar de Commissie reageerde dat eerst alle Europese regels gerespecteerd moesten worden. Malta schond immers de Schengen-grenscode. ‘Activiteiten van grenscontrole, ook op zee, vallen binnen de Schengen-grenscode’, schrijft advocaat Borg Olivier in zijn juridisch pleidooi. Detentie is verboden op niet-gespecialiseerde plaatsen. De migranten hadden geen toegang tot een advocaat en konden geen asiel aanvragen.

De Maltese regering betaalde een maand lang het bedrijf achter de Captain Morgan-plezierboten om honderden vluchtelingen en migranten op zee te houden.

© Frank Vincentz

‘We willen geen zoveelste zomer met een politiek steekspel over wie verantwoordelijk is terwijl mensen in nood op zee gelaten worden.’

Begin mei begon een steekspel tussen Malta en de Europese Commissie. Premier Abela zei aan Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dat ze hem eerst garanties moest geven voor overnames door andere lidstaten, vooraleer Malta de migranten zou ontschepen. Von der Leyen antwoordde dat ze pas na ontscheping in een Maltese haven kon werken aan spreiding over de EU.

Deze patstelling duurde meer dan een maand. De hele maand mei zaten de migranten vast op de plezierboten. Uiteindelijk moest Abela inbinden. Als reden gaf hij dat de levens van de crew van de toeristenboot in gevaar waren. ‘Hij zei niets over de levens van de migranten’, zegt Emanuel Delia. Alarm Phone, dat in contact stond met de migranten aan boord, sprak van hongerstakingen en zelfmoordpogingen.

De Europese Commissie coördineerde de spreiding van de vluchtelingen na de ontscheping. ‘Het was erg moeilijk om op het hoogtepunt van de coronacrisis beloftes te krijgen van andere lidstaten. Uiteindelijk nam Frankrijk er dertig over’, zegt Adalbert Jahnz.

‘De EU kan niet blijven strompelen van de ene redding naar de andere. We hebben een structureel, voorspelbaar relocatiemechanisme nodig na redding’, zegt UNHCR. ‘En voor migranten die geen vluchtelingen zijn, is er efficiënte terugkeer nodig. Redding op zee, efficiënte asielprocedure, relocatie voor vluchtelingen en terugkeer voor afgewezen asielzoekers. We willen geen zoveelste zomer met een politieke steekspel over wie verantwoordelijk is terwijl mensen in nood op zee gelaten worden.’